Η Ιερά Μονή της Παναγίας Καλαμούς βρίσκεται βόρεια της Ξάνθης επάνω σε ένα βράχο που δεσπόζει στην καταπράσινη χαράδρα του Κοσσύνθου και σ’ όλη την περιοχή.
Από εκεί μπορεί ο προσκυνητής να θαυμάσει όλη την ορεινή περιοχή της Ροδόπης και να αφήσει να πλανηθεί το βλέμμα του μέχρι το βάθος του ορίζοντα στην πεδιάδα της Ξάνθης.
Το γυναικείο αυτό μοναστήρι, όπως είναι σήμερα, είναι κτίσμα μόλις των αρχών του 20ου αιώνα, ο δε ναός του, ως οικοδόμημα είναι σύγχρονος αφού ανεγέρθηκε το 1965, στη θέση του παλαιού που ήταν πρόχειρα κατασκευασμένος. Το ίδιο σύγχρονα είναι και τα κελιά των μοναχών που βρίσκονται στη δυτική πλευρά του μοναστηριού.
Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι κτίσθηκε κατά τους χρόνους της εικονομαχίας (726 – 843), από εικονόφιλους μοναχούς, οι οποίοι ξεφεύγοντας τον φανατισμό των εικονοκλαστών έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη και ήλθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ. Όσον αφορά δε στην ονομασία του μοναστηριού “Καλαμού ή Καλαμιώτισσα” αυτή προέρχεται από το ότι η ιερά εικόνα της Παναγίας βρέθηκε μέσα σε καλαμιές.
Το μοναστήρι εξακολούθησε να υπάρχει και στα δύσκολα χρόνια της ελληνικής επαναστάσεως. Δεν γνωρίζουμε ποιές ζημιές έπαθε τότε ή κατά τους μεγάλους σεισμούς που έπληξαν την πόλη και το γειτονικό μοναστήρι της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας στα 1829. Οποιοδήποτε όμως και να ήταν το τίμημα στη μανία των Τούρκων ή του εγκέλαδου του σεισμού φαίνεται ότι γρήγορα ορθοπόδησε και διαδόθηκε η φήμη του ώστε έρχονταν και μόναζαν σ’ αυτό από την Ήπειρο μέχρι τις 40 Εκκλησιές και την Σηλυβρία της Αν. Θράκης. Το μοναστήρι της Καλαμούς είχε μετατραπεί σε μια κυψέλη με πλήθος μοναχών και πολλά κτήματα.
Στα χρόνια της κατοχής της Ξάνθης από τους Βουλγάρους (1913 – 1919), το μοναστήρι δοκιμάσθηκε από τις αρπαγές και λεηλασίες των Βουλγάρων, οι οποίοι και πήραν τους κωδικές του, που σήμερα βρίσκονται στο εκκλησιαστικό Μουσείο της Σόφιας. Αλλά και η υπόλοιπη περιουσία του μοναστηριού εξανεμίστηκε κατά τα έτη 1922-1925 όταν παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση ακτημόνων προσφύγων.
Πρόσφατα, επανασυστάθηκε η μονή, ως ανδρική στην αρχή και γυναικεία στη συνέχεια, ενώ υπήρξε ανέγερση ναού, κελιών, έργα ύδρευσης και κατασκευή ασφαλτοστρωμένου δρόμου.
Σήμερα το μοναστήρι της Παναγίας Καλαμούς, πέρα από την διαιώνιση της προσφοράς του ως τόπος προσκυνήματος, φιλοδοξεί να γίνει και να αναδειχθεί ένας πνευματικός φάρος και στον επιστημονικό τομέα, καθώς ένας ξενώνας του μοναστηριού παραχωρήθηκε στο Διεθνές Δημοκρίτειο Ίδρυμα για να ανοικοδομηθεί προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για να φιλοξενεί τους κατά καιρούς επιφανείς επισκέπτες, ομιλητές και ερευνητές του εν λόγω ιδρύματος.
Η γυναικεία Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς είναι κτισμένη βόρεια της Ξάνθης, λίγο έξω από την πόλη, σε υψόμετρο 170 μέτρων. Πανηγυρίζει στα Εννιάμερα της Παναγίας (23 Αυγούστου).
Τηλ.: 25410-29899
