Η νηστεία της Σαρακοστής

🕐 Τελευταία ενημέρωση: 23-03-2013 | 06:35:12 - Πρώτη δημοσίευση: 23-03-2013 | 06:35:12

Του π. Αλεξάνδρου Σμέμαν

Δεν μπορεί να υπάρξει Σαρακοστή χωρίς νηστεία. Όμως φαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι σήμερα ή δεν παίρνουν τη νηστεία στα σοβαρά ή, αν την παίρνουν, παρεξηγούν το πραγματικό σκοπό της.  

Η νηστεία ή η αποχή από τις τροφές δεν είναι αποκλειστικά μια χριστιανική συνήθεια. Υπήρχε και υπάρχει ακόμα σε άλλες θρησκείες ή και πέρα από τις θρησκείες. Σήμερα οι άνθρωποι νηστεύουν για πάρα πολλές αιτίες. Είναι πολύ βασικό λοιπόν να ξεχωρίσουμε το μοναδικό περιεχόμενο στη χριστιανική νηστεία. 
Στην ορθόδοξη διδασκαλία, αμαρτία δεν είναι μόνο η παράβαση κάποιας εντολής, είναι ένας ακρωτηριασμός της ζωής που μας δόθηκε από το Θεό. Για το λόγο αυτό η ιστορία της προπατορικής αμαρτίας μας παρουσιάζεται σαν μια πράξη τροφής. Η τροφή είναι μέσο ζωής, μας κρατάει ζωντανούς. Τι σημαίνει να είναι κανείς ζωντανός και τί σημαίνει «ζωή»; Για μας αυτοί οι όροι έχουν πρωταρχικά μια βιολογική έννοια: ζωή είναι αυτό που εξαρτιέται από τη τροφή, από τον υλικό κόσμο. Αλλά για την Αγία Γραφή και για την ορθόδοξη παράδοση αυτή η ζωή «…επ’ άρτω μόνω» ταυτίζεται με τον θάνατο γιατί ακριβώς είναι μια θνητή ζωή, γιατί ο θάνατος κυριαρχεί πάντοτε μέσα της.

Ο Θεός το ξέρουμε αυτό, δεν δημιούργησε το θάνατο. Αυτός είναι ο Δοτήρας της ζωής.  Πως λοιπόν η ζωή έγινε θνητή; Γιατί ο θάνατος είναι η μόνη απόλυτη βεβαιότητα κάθε ύπαρξης; Η Εκκλησία απαντάει: διότι ο άνθρωπος αρνήθηκε τη ζωή όπως την έκανε ο Θεός και του την προσέφερε και προτίμησε μια ζωή που να εξαρτιέται όχι αποκλειστικά από το Θεό, αλλά «επ’ άρτω μόνω». Η τροφή μόνη της, μέσα της, δεν έχει ζωή και δεν μπορεί να δώσει ζωή. Μόνο ο Θεός έχει Ζωή και είναι Ζωή. Η απύθμενη τραγωδία του Αδάμ είναι ότι έφαγε «χωρισμένος» από το Θεό για να μπορέσει να γίνει ανεξάρτητος απ’ Αυτόν.  Τρώμε για να διατηρούμεθα ζωντανοί, αλλά όχι «εν τω Θεώ». Ακριβώς αυτή είναι η αμαρτία όλων των αμαρτιών.  Ο Χριστός είναι ο Νέος Αδάμ. Έρχεται να επανορθώσει τη καταστροφή που επέβαλε ο Αδάμ στη ζωή, να αποκαταστήσει τον άνθρωπο στην αληθινή ζωή. Και ο Χριστός αρχίζει με νηστεία: «νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα, ύστερον επείνασε» (Ματθ. 4, 2).

Η πείνα είναι η κατάσταση εκείνη κατά την οποία αναγνωρίζουμε την εξάρτησή μας από κάτι άλλο.  Νηστεία για μας τους ορθοδόξους είναι η είσοδός μας και η συμμετοχή μας σε κείνη την εμπειρία του Χριστού με τη οποία μας ελευθερώνει από την ολοκληρωτική εξάρτηση από την τροφή, την ύλη και τον κόσμο.  Ένα μέρος της τροφής μας έχει ήδη γίνει «τροφή αθανασίας» – το Σώμα και το Αίμα του ιδίου του Χριστού.  Η σωματική νηστεία είναι απαραίτητη μεν, αλλά χάνει κάθε νόημα και γίνεται αληθινά επικίνδυνη αν ξεκοπεί από την πνευματική προσπάθεια – από τη προσευχή και την αυτοσυγκέντρωση.

Η δραστική μείωση της τροφής, μια συνεχής κατάσταση πείνας να μπορεί να βιωθεί σαν υπενθύμιση του Θεού και σαν διαρκής προσπάθεια συγκέντρωσης του νου μας στο Θεό. Μας ξελαφρώνει, μας ευκωλύνει στη αυτοσυγκέντρωση, μας κάνει νηφάλιους, χαρούμενους και καθαρούς. Αυτός που νηστεύει έτσι, παίρνει την τροφή σαν αληθινό δώρο του Θεού. Δεν χρειάζεται να πούμε εδώ για την ακριβή ποσότητα της τροφής που πρέπει να τρώει κανείς, ούτε για το ρυθμό και τη ποιότητα της τροφής. Όλα αυτά εξαρτώνται από τις ατομικές μας δυνατότητες και τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής μας. Αν ανακαλύψουμε ότι η χριστιανική ζωή είναι μάχη και προσπάθεια, τότε βρήκαμε το βασικό στοιχείο της νηστείας. 

«Νηστεύσωμεν νηστεία δεκτήν, ευάρεστον τω Κυρίω, αληθής νηστεία, η των κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας. Η τούτων ένδεια, νηστεία εστιν αληθής και ευπρόσδεκτος».