12 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη της Καβάλας, βρίσκεται η Νέα Καρβάλη… Η παραθαλάσσια κωμόπολη αποτελεί συνέχεια της παλαιάς Καππαδοκικής Καρβάλης (Γκέλβερι-σήμερα Γκιουζελιούρτ/Güzelyurt) και σέρνει πίσω της μακραίωνη ιστορία.

Σ’ αυτήν, οι πρόσφυγες μετεγκαταστάθηκαν δύο χρόνια μετά από την παραμονή τους σε σκηνές βόρεια του οικισμού, στην περιοχή Τσινάρ Ντερέ (Λεύκη), ερχόμενοι από την Καππαδοκία τον Αύγουστο του 1924.

Μαζί τους μετέφεραν έναν ανεκτίμητο θησαυρό, το ιερό σκήνωμα του Γρηγορίου του Θεολόγου, ενός από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Αγνοώντας μύριους κινδύνους, οι ξεριζωμένοι Γκελβεριώτες μετέφεραν το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων του Αγίου, τα οποία ήταν στην πατρίδα τους από το 390μ.Χ. (στον ομώνυμο ναό του), μαζί με όλα τα όσια και ιερά κειμήλια της πατρίδας τους.

Προς τιμήν του Αγίου και Μεγάλου Ιεράρχη, χτίσθηκε, στη Νέα Καρβάλη πλέον, Ναός, ο οποίος είναι πιστό αντίγραφο του ιερού ναού του Αγίου Γρηγορίου που βρίσκεται στο Γκέλβερι της Μικράς Ασίας.

Η εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου και το σκήνωμα του στη χρυσή λάρνακα

Οι πρόσφυγες, με την εγκατάστασή τους στη Νέα Καρβάλη, έχτισαν Ναό, αφιερωμένο στο διαπρεπή λόγιο Γρηγόριο Θεολόγο ή Ναζιανζηνό, και από τότε φυλάσσεται εδώ το σεπτό Σκήνωμά του, το οποίο κουβάλησαν με αγωνία και ευλάβεια από την πατρίδα τους, για να το διασώσουν. Όπως προαναφέραμε, ο Ναός είναι ίδιου αρχιτεκτονικού ρυθμού, όπως του Γκέλβερι της Μικράς Ασίας ενώ επέλεξαν να την χτίσουν στο κέντρο του χωριού, για να δίνουν ισομερώς την ίδια προστασία στα Ιερά Λείψανα του Αγίου.

Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός του Αγίου, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ελλάδας, ένα περίτεχνο θρησκευτικό μνημείο, όπου είναι αποθησαυρισμένα τα σκηνώματα του ιδίου και της οικογενείας του. Αρχισε να χτίζεται το 1928 και εγκαινιάσθηκε στις 27-7-1950, από τον τότε Μητροπολίτη Χρυσόστομο, τον μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Κτίτωρ είναι ο Παντελής Λουκίδης. Από το 1973 με Κανονιστική διάταξη έχει καθιερωθεί ως ιερό Προσκύνημα.

Είναι τρισυπόστατος Ναός και πανηγυρίζει στις 25 Ιανουαρίου του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, στις 14 Σεπτεμβρίου της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και στις 27 Ιουλίου του Αγίου Παντελεήμονος. Αρχιτεκτονικά είναι σταυροειδής με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια. Ένα δεύτερο κειμήλιο που υπάρχει είναι ο Τίμιος Σταυρός όπου είναι ενσωματωμένο και τεμάχιο από το Τίμιο Ξύλο του Κυρίου.

25η Ιανουαρίου, ξεχωριστή ημέρα για την Ορθοδοξία

Η επέτειος Μνήμη του Μεγάλου Πατρός και Ιεράρχου της Εκκλησίας, Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, αποτελεί κάθε χρόνο ένα ξεχωριστό γεγονός για τον προσφυγικό ελληνισμό της Καβάλας και της ανατολικής Μακεδονίας. Εορτάζεται στις 25 Ιανουαρίου. Κάθε χρόνο, παραμονή της Εορτής του, στις 24 Ιανουαρίου, γίνεται Μέγας Εσπερινός και στη συνέχεια Αγρυπνία. Ανήμερα της εορτής του, το πρωί, τελείται Θεία Λειτουργία και γίνεται Περιφορά του σεπτού Σκηνώματος, στα δρομάκια του χωριού. Στη συνέχεια, παραμένει για το Ιερό Προσκύνημα στον πρόναο της Εκκλησίας ώσπου να περάσει και ο τελευταίος πιστός.

Η ημέρα αυτή, είναι και Ημέρα Μνήμης, καθώς από γενιά σε γενιά μεταφέρονται οι μαρτυρίες εκείνων των στιγμών, όταν οι προγονοί τους εγκατέλειψαν με πόνο ψυχής και δάκρυα στα μάτια τις εστίες τους και τη γη των γονιών και των παππούδων τους και εγκαταστάθηκαν στη νέα τους πατρίδα, στην Καβάλα, ιδρύοντας τη Νέα Καρβάλη.

Σε περίπτωση που βρεθείτε στην περιοχή εκείνες της ημέρες, θα δείτε προσκυνητές από κάθε γωνιά της χώρας. Μάλιστα, αξίζει να αναφέρουμε πως δεκάδες άνθρωποι κάθε χρόνο, πραγματοποιούν το προσωπικό τους τάμα, διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση 12 χιλιομέτρων περίπου, από την Καβάλα μέχρι τη Νέα Καρβάλη, για να προσκυνήσουν το λείψανο του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου.

Ποιος ήταν ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ή ο Ναζιανζηνός

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (Ναζιανζός Καππαδοκίας, 329- Ναζιανζός Καππαδοκίας, 25 Ιανουαρίου 390), γνωστός και ως Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ή Γρηγόριος της Ναζιανζού, ήταν Έλληνας, Καππαδόκης θεολόγος που διατέλεσε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως τον 4ο αιώνα μ.Χ. Θεωρείται ευρέως ως ο πιο ταλαντούχος ρήτορας μεταξύ των Πατέρων της Εκκλησίας. Ως κλασικά εκπαιδευμένος ομιλητής και φιλόσοφος του Ελληνισμού, κατάφερε να συνδυάσει τον Ελληνισμό με την πρώτη Εκκλησία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο Γρηγόριος είχε σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση της Τριαδικής Θεολογίας τόσο μεταξύ των Ελληνόφωνων όσο και με των Λατινόφωνων Θεολόγων και έγινε γνωστός ως «Τριαδικός Θεολόγος». Τα περισσότερα από τα έργα του επηρεάζουν τους σύγχρονους Θεολόγους, ειδικά όσον αφορά τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Επίσης ήταν αδελφικός φίλος του Μεγάλου Βασιλείου.

Ο Γρηγόριος είναι Άγιος της Ανατολικής και της Δυτικής Χριστιανικής Εκκλησίας. Θεωρείται Διδάσκαλος και Πατέρας της Εκκλησίας και είναι γνωστός ως ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, μαζί με τον Βασίλειο τον Μέγα και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Ο Άγιος Γρηγόριος, όπως προανεφέρθηκε, γεννήθηκε και έζησε μεγάλο μέρος του βίου του στην περιοχή της Καππαδοκίας. Εκεί, όταν απεβίωσε στο χωριό Γκέλβερι (ή Καρβάλη ή Καρβάλλα ), κτίσθηκε προς τιμήν του, Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Το καμπαναριό της Εκκλησίας δώρισαν κάτοικοι της Οδησσού, και το ξυλόγλυπτο Τέμπλο της το έκανε δώρο στην Εκκλησία ο Τσάρος Νικόλαος Α΄. Εκεί φυλασσόταν στο χωριό Γκέλβερι από το 390 μ.Χ., το Ιερό Σκήνωμα του Αγίου, μαζί και τα Άγια Λείψανα του πατέρα του Γρηγορίου, Μητροπολίτου Ναζιανζού, ως το 1923-1924.

Στα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι ξεριζωμένοι Γκελβεριώτες έσωσαν από τον Ναό τους όλα τα τιμαλφή, όμορφες εικόνες, ασημένια καντήλια και τα Άγια Λείψανα των Αγίων και τα μετέφεραν με καράβι στην νέα τους πατρίδα, στην Ελλάδα, στην περιοχή της Καβάλας, στη Νέα Καρβάλη.

Συγκλονιστικές μαρτυρίες

Μια από τις σημαντικότερες μαρτυρίες που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας είναι αυτή της αείμνηστης Πολυξένης Κατραντζή, που υπάρχει στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και έχει καταχωριστεί στο έντυπο Η Έξοδος, τόμ. Β΄ (Αθήνα 1982) και αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Κάναμε την τελευταία λειτουργία. Βάλαμε σε κάσες το λείψανο του Γρηγορίου Θεολόγου, τις εικόνες, τους πολυέλαιους και τα καντήλια των εκκλησιών. Όσα εικονίσματα ήταν παλιά τα θάψαμε στο νεκροταφείο. Τα πράγματά μας τα φορτώσαμε σε καμήλες και τα στείλαμε στη Μερσίνα. Αύγουστος μήνας ήταν όταν βγήκαμε από το χωριό. Μπήκαμε σε αραμπάδες και τραβήξαμε κατά το Άκσεραϊ.

«Οι Τούρκοι του Γκέλβερι έκλαιγαν και μας παρακαλούσαν να μη φύγουμε. Στο δρόμο βγήκαν μπροστά στον αραμπά μας Τούρκοι από τα χωριά Περίστρεμμα, Κοτιούκ και Κιζίλκαγια και μας σταμάτησαν. Ο άντρας μου τους πουλούσε μανιφατούρα βερεσέ και μας χρωστούσαν λεφτά. Ύστερα από τον αλωνισμό ξεπλέρωναν τα χρέη τους δίνοντας καρπό. Τι να το κάνουμε όμως το στάρι, αφού φεύγαμε! Έβαλαν οι Τούρκοι στα στόματα των τριών παιδιών μου μπουκιές από πίτες με τυρί και μέλι και τα παρακαλούσαν: “Φάτε και πέστε χελάλ! Να χαρείτε, πέστε χελάλ”. Δε θέλανε να έχουν βάρος στη συνείδησή τους πως έφαγαν το δίκιο των ορφανών παιδιών μου.

Ορμήνεψα τα παιδιά μου να φάν’ τις μπουκιές και να πουν: “Χελάλ ολσούν” (ας γίνει χάρισμα). Σαν τ’ άκουσαν αυτό οι Τούρκοι, μας αγκάλιαζαν και μας φιλούσαν από τη χαρά τους. […]

Ταξιδεύαμε τέσσερις μέρες στη θάλασσα. Μια μέρα βλέπουμε ξαφνικά να βγαίνει καπνός από το αμπάρι. Είχε σκάσει το καζάνι, όπως έλεγαν. Οι γυναίκες τσίριζαν και τα παιδιά έκλαιγαν. Άλλοι έκαναν την προσευχή τους. Λέγω τότε του πατέρα μου: “Πατέρα, θα πετάξω τα παιδιά στη θάλασσα και ύστερα θα πέσω κι εγώ. Καλύτερα να πνιγούμε, να γίνουμε μάρτυρες, παρά να καούμε ζωντανοί”. Ευτυχώς κάποιος βούλωσε την τρύπα του καζανιού. Είπαμε τότε πως έκανε το θαύμα του ο Γρηγόριος Θεολόγος, γιατί είχαμε μαζί μας το λείψανό του. Όταν φτάσαμε στο Καραμπουρνού της Θεσσαλονίκης, μας έκαναν καραντίνα. Μείναμε κάπου δυο βδομάδες στα σύρματα […] Απ’ εκεί μας πήγαν στην Καβάλα.[…]». Λόγια που φανερώνουν το μεγαλείο του ανθρώπου αλλά και τον μεγάλο πόνο του ξεριζωμού.

Τα πρώτα χρόνια της έλευσής τους στην Καβάλα οι πρόσφυγες κατασκεύασαν ένα παράπηγμα για εκκλησία, προκειμένου να βάλουν εκεί μέσα τα λείψανα του Αγίου και τα κειμήλια που έφεραν μαζί τους.

«Έν ξύλινο παράπηγμα, αρκετά ευρύχωρον, χρησιμεύει ως εκκλησία της κοινότητος […] ιεραί εικόνες θεομητορικαί και αρχαιολογικής αξίας είναι σχεδόν τελείως κατεστραμμέναι υπό της υγρασίας, των υδάτων και των χιόνων.[…] Επί πλείστων των εικόνων έχει επικαθίσει τοιούτον στρώμα μούχλας ώστε αδυνατεί τις ν’ αναγνωρίση τον άγιον όστις είναι εξεικονισμένος επ’ αυτών…». Αυτά γράφει στα 1928 ένας επιφανής Καρβαλιώτης και μεταφέρει μέχρι σήμερα ο ιστορικός και συγγραφέας Κυριάκος Λυκουρίνος.

Η προσφώνηση κατά την ανέγερση της εκκλησίας

Κατά τη θεμελίωση της σημερινής εκκλησίας, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1929, ο πρόεδρος του Φιλεκπαιδευτικού Συνδέσμου της Κοινότητας Ιωάννης Δοπρίδης, στην προσφώνησή του ανέφερε μεταξύ άλλων: «Σήμερον, ακριβώς πέντε έτη από την ημέραν που εγκαταλείψαμεν ακουσίως την Μικρασιατικήν μας Καρβάλλην, με τους ιερούς βωμούς και τους τάφους των πατέρων μας, κατατίθεται ο θεμέλιος λίθος του ανεγερθησομένου νέου ιερού Ναού του Γρηγορίου του Θεολόγου. Η σημερινή τελετή αποτελεί […] και έν ευλαβές μνημόσυνον του ήδη σκλάβου ιερού ναού μας που ευρίσκεται εκεί πέραν του Αιγαίου εις τα υψίπεδα της Κεντρώας Μικρασίας. Ο νέος ανεγερθησόμενος ναός […] θα περιλάβη τα διασωθέντα ιερά κειμήλια μετά του ιερού λειψάνου του πολιούχου μας και του σεπτού Τιμίου Σταυρού του δωρηθέντος υπό του αειμνήστου Αυτοκράτορος Θεοδοσίου του Μεγάλου και θα αποτελέση ούτος ιερόν προσκύνημα και εν τη ελευθέρα πατρίδι […]».

Πηγή στοιχείων: im-philippon.gr, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, wikipedia