Έντονο προβληματισμό και έντονες αντιδράσεις προκαλεί στην Ορθόδοξη κοινότητα η επικείμενη επίσκεψη του Πάπα της Ρώμης στη Νίκαια της Γαλλίας, στο πλαίσιο των εορτασμών για τη μνήμη της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου.
Ρεπορτάζ: Γιάννης Παπανικολάου
Η παρουσία του προκαθημένου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας σε τόπο που φέρει βαρύ ιστορικό και θεολογικό συμβολισμό για την Ορθοδοξία, έχει αναζωπυρώσει συζητήσεις περί «ενωτικής ατζέντας» και επαναπροσέγγισης των δύο Εκκλησιών.
Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του vimaorthodoxias.gr, πρωτοκλασάτοι ιεράρχες, θεολόγοι αλλά και εκπρόσωποι του κλήρου εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις, θεωρώντας ότι η συνάντηση αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως συμβολικό προοίμιο για θεσμικά βήματα προσέγγισης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Άλλοι, ωστόσο, υποστηρίζουν πως μια τέτοια συνάντηση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με φόβο, αλλά ως ευκαιρία διαλόγου.
Αντιδράσεις και ανησυχίες
Πολλοί ιεράρχες βλέπουν την επίσκεψη του Πάπα ως επικοινωνιακή στρατηγική εκ μέρους του Βατικανού, που αποσκοπεί στη δημιουργία εντύπωσης «ενότητας» και «κοινής χριστιανικής μαρτυρίας», χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικά θεολογικά θεμέλια. Ο Μητροπολίτης μεγάλης ελληνικής επαρχίας, μιλώντας στο vimaorthodoxias.gr, ανέφερε χαρακτηριστικά:
«Η ενότητα δεν μπορεί να οικοδομηθεί πάνω σε διπλωματικές χειρονομίες και φωτογραφικά στιγμιότυπα. Η Ορθοδοξία δεν επιδιώκει ρήξη, αλλά ούτε και ψευδοένωση. Χρειάζεται αλήθεια και μετάνοια, όχι συμβολισμούς που προκαλούν σύγχυση στους πιστούς».
Οι αντιδράσεις εντείνονται καθώς, σύμφωνα με κύκλους της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ουδέποτε υπήρξε επίσημη ενημέρωση ή συμμετοχή εκπροσώπων της Ορθοδοξίας σε προπαρασκευαστικές επαφές. Ορισμένοι ιεράρχες μιλούν για «τετελεσμένα γεγονότα», που επιχειρούν να παρουσιαστούν ως πνευματικές πρωτοβουλίες συμφιλίωσης, χωρίς συνοδική έγκριση.
Οι φωνές υπέρ του διαλόγου
Στην αντίπερα όχθη, υπάρχουν θεολόγοι και εκκλησιαστικοί παράγοντες που θεωρούν ότι η εποχή των απομονωτισμών έχει περάσει. Ο καθηγητής εκκλησιαστικής ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τονίζει ότι οι θεολογικοί διάλογοι, όσο δύσκολοι κι αν είναι, αποτελούν αναγκαίο δρόμο για την αποφυγή συγκρούσεων και παρεξηγήσεων.
«Η Ορθοδοξία δεν φοβάται τον διάλογο· τον χρειάζεται, αρκεί να μην υπονομεύει την αλήθεια της πίστης. Το να μιλάς με τον άλλον δεν σημαίνει να παραδίδεις την ταυτότητά σου», σημειώνει.
Πηγές από το περιβάλλον του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως αναφέρουν πως ο Οικουμενικός Πατριάρχης παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, χωρίς ωστόσο να έχει μέχρι στιγμής επιβεβαιώσει συμμετοχή ή θεσμική στήριξη της επίσκεψης. «Κάθε πρωτοβουλία που αφορά τη σχέση των Εκκλησιών πρέπει να εντάσσεται στο πλαίσιο των συνοδικών αποφάσεων και όχι σε μονομερείς ενέργειες», αναφέρουν οι ίδιες πηγές.
Ιστορικό βάθος και φόβοι για «βήματα ένωσης»
Η Νίκαια, ως τόπος της πρώτης Οικουμενικής Συνόδου (325 μ.Χ.), αποτελεί ιστορικό σταυροδρόμιτης εκκλησιαστικής συνείδησης. Εκεί διατυπώθηκε το Σύμβολο της Πίστεως, το οποίο ενώνει τις Ορθόδοξες Εκκλησίες και διαφοροποιεί τη Δύση στο ζήτημα του Filioque.
Πολλοί πιστοί και μοναχοί θεωρούν πως η παρουσία του Πάπα στον ίδιο χώρο επιχειρεί να ξαναγράψει το αφήγημα της εκκλησιαστικής ιστορίας, δημιουργώντας ψευδαίσθηση κοινής θεολογικής παράδοσης. Οι αντιδράσεις, ιδιαίτερα σε Αγιορειτικούς κύκλους, είναι έντονες, με τοποθετήσεις που κάνουν λόγο για «θεολογικό επικίνδυνο προηγούμενο».
Από την άλλη, θεσμικοί παράγοντες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας επιμένουν πως πρόκειται για καθαρά «ειρηνική» και «συμβολική» επίσκεψη, με σκοπό να σταλεί μήνυμα ενότητας απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, όπως οι πόλεμοι, οι προσφυγικές κρίσεις και η ηθική αποσύνθεση της Ευρώπης. «Ο Χριστός μάς ενώνει, όχι οι διαφορές μας», αναφέρει χαρακτηριστικά καρδινάλιος της Ρώμης.
Σχόλιο αναλυτών και προβληματισμός
Η επίσκεψη στη Νίκαια, αν και παρουσιάζεται ως «γεγονός αγάπης», προκαλεί ρήγματα και εντάσεις. Για πολλούς Ορθόδοξους πιστούς, κάθε απόπειρα θεσμικής προσέγγισης με τη Ρώμη πρέπει να γίνει με συνοδικό τρόπο και όχι μέσω μονομερών κινήσεων που ερμηνεύονται ως «παραχωρήσεις».
Από την πλευρά τους, οι υποστηρικτές του διαλόγου προειδοποιούν ότι η διαρκής καχυποψία οδηγεί σε απομόνωση και ακυρώνει την οικουμενική μαρτυρία της Εκκλησίας.
Όπως δήλωσε στο vimaorthodoxias.gr ανώτατος ιεράρχης της Εκκλησίας της Ελλάδος:
«Δεν είναι ώρα για διχασμό. Ούτε για συνθηκολόγηση. Είναι ώρα για πνευματική εγρήγορση και διάκριση. Ο λαός πρέπει να γνωρίζει, να ενημερώνεται, να συμμετέχει. Όχι να τρομοκρατείται από φήμες».
Η επίσκεψη του Πάπα στη Νίκαια δεν είναι απλώς μια ακόμη διπλωματική κίνηση. Είναι ένα τεστ αντοχής για τις σχέσεις Ορθοδοξίας και Καθολικισμού, ένα πείραμα συνύπαρξης ανάμεσα στην ιστορική μνήμη και την ανάγκη επικοινωνίας.
Το ερώτημα παραμένει: θα οδηγήσει σε ειλικρινή διάλογο ή σε νέα ρήγματα πίστης;
Η απάντηση θα δοθεί όχι στις αίθουσες των συνεδρίων, αλλά στις καρδιές των πιστών που —άλλοι με ελπίδα κι άλλοι με φόβο— παρακολουθούν τη Νίκαια να μετατρέπεται, έπειτα από 17 αιώνες, ξανά σε κέντρο παγκόσμιου εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος.
