Το αλάτι είναι ένα αγαθό το οποίο μπορεί να βοηθήσει στη συντήρηση των τροφίμων αλλά και να ενισχύσει τη γεύση τους. Η υπερβολική κατανάλωση αλατιού όμως εμπεριέχει κινδύνους για την υγεία.

Η αυξημένη πρόσληψη αλατιού συμβάλλει στην ανάπτυξη υπέρτασης σε άτομα με σχετική προδιάθεση. Άτομα με αυξημένη αρτηριακή πίεση έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο, και κυρίως εγκεφαλικό επεισόδιο, σε σύγκριση με αυτούς που έχουν φυσιολογική πίεση.

Το μαγειρικό αλάτι είναι μια χημική ένωση που αποτελείται κατά 40% από νάτριο (Na) και κατά 60% από χλώριο (Cl), δηλαδή 1 γρ. αλατιού ισοδυναμεί με 0,4 γρ. νατρίου. Το νάτριο είναι το στοιχείο εκείνο που ενοχοποιείται για την υπέρταση. Επιπλέον, ενώ το νάτριο δεν είναι καρκινογόνο αυτό καθαυτό, η υψηλή πρόσληψη αλατιού μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο στομάχι σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως π.χ. λοίμωξη με το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού.

Πολλοί πιστεύουν ότι πετυχαίνουν χαμηλή πρόσληψη αλατιού/νατρίου επειδή δεν προσθέτουν επιπλέον αλάτι στο πιάτο τους. Ωστόσο, εκτός από το επιτραπέζιο αλάτι, υπάρχουν πολλές τροφές που περιέχουν «κρυμμένο» προστιθέμενο αλάτι ή νάτριο. Έρευνες σε ευρωπαϊκά κράτη έχουν δείξει ότι το 70-75% του προσλαμβανόμενου νατρίου προέρχεται από επεξεργασμένες τροφές και από γεύματα εκτός σπιτιού (ενώ ένα 10-15% από φυσικές μη επεξεργασμένες τροφές και ένα 10-15% από την προσθήκη αλατιού κατά τη διάρκεια μαγειρέματος και στο τραπέζι).

Πόσο αλάτι την ημέρα συστήνουν οι ειδικοί

Η ελάχιστη ποσότητα νατρίου που χρειάζεται ένας υγιής ενήλικας εκτιμάται ότι είναι 0,18-0,23 γρ. ημερησίως (υπό την προϋπόθεση ότι δεν ιδρώνει). Μια δίαιτα που παρέχει αυτή την ποσότητα νατρίου είναι πιθανό να μην μπορεί να καλύψει τις ανάγκες σε άλλα θρεπτικά συστατικά. Επομένως προκειμένου να διασφαλιστεί η επάρκεια σε άλλες θρεπτικές ουσίες και να αναπληρωθούν οι απώλειες νατρίου μέσω του ιδρώτα, οι υγιείς ενήλικες χρειάζονται περίπου 1,5 γρ. νάτριου την ημέρα που αντιστοιχεί σε 3,8 γρ. αλατιού ημερησίως. Επειδή όμως είναι δύσκολο να επιτευχθεί μια τέτοια πρόσληψη –δεδομένου ότι μέση κατανάλωση αλατιού στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη κυμαίνεται στα 8-11 γρ. ημερησίως– μια πιο ρεαλιστική σύσταση από παγκόσμιους οργανισμούς και εθνικές αρχές είναι τα 5-6 γρ. αλατιού την ημέρα.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) συγκεκριμένα προτείνει τιμή αναφοράς πρόσληψης για τις ανάγκες επισήμανσης των τροφίμων τα 6 γρ. αλατιού για τον γενικό πληθυσμό.

Παιδιά μικρότερα των 11 ετών θα πρέπει να προσλαμβάνουν λιγότερο από 6 γρ. αλατιού ημερησίως.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει λιγότερο από 5 γρ. αλατιού ημερησίως. Ίδιες συστάσεις με αυτές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ισχύουν και για την Ελλάδα. Η ποσότητα 5 γρ. ισοδυναμεί με ένα κουταλάκι του γλυκού.

Πώς μπορείτε να γνωρίζετε εάν ένα τρόφιμο έχει πολύ αλάτι

Αναζητήστε στις ετικέτες συσκευασμένων προϊόντων τη διατροφική επισήμανση.

Εάν ένα τρόφιμο στα 100 γρ. περιέχει περισσότερο από 0,6 γρ. νατρίου (ή 1,5 γρ. αλατιού) τότε είναι υψηλό σε νάτριο/αλάτι.

Εάν ένα τρόφιμο στα 100 γρ. περιέχει 0,1 γρ. νατρίου (ή 0,3 γρ. αλατιού) ή λιγότερο, τότε είναι χαμηλό σε νάτριο/αλάτι.

Εάν η ποσότητα αλατιού ανά 100 γρ. είναι μεταξύ αυτών των τιμών, τότε το τρόφιμο περιέχει ένα μέτριο επίπεδο αλατιού.

Πολύ χαμηλό σε νάτριο/αλάτι είναι ένα τρόφιμο το οποίο περιέχει όχι περισσότερο από 0,04 γρ. νατρίου ή ισοδύναμη ποσότητα αλατιού ανά 100 γρ. ή 100 ml.

Ελεύθερο σε νάτριο/αλάτι είναι ένα τρόφιμο το οποίο περιέχει όχι περισσότερο από 0,005 γρ. νατρίου ή ισοδύναμη ποσότητα αλατιού ανά 100 γρ. ή 100 ml.

Θυμηθείτε ότι η ποσότητα που καταναλώνετε από ένα συγκεκριμένο τρόφιμο έχει αντίκτυπο στο πόσο αλάτι προσλαμβάνετε.

Πρακτικές συμβουλές για τη μείωση πρόσληψης αλατιού/νατρίου

– Απομακρύνετε την αλατιέρα από το τραπέζι και μην προσθέτετε αλάτι προτού δοκιμάσετε το φαγητό.

– Μάθετε να χρησιμοποιείτε μπαχαρικά και αρωματικά βότανα (π.χ. άνηθο, ρίγανη, δεντρολίβανο) για να ενισχύσετε τη γεύση των τροφών.

– Προσπαθήστε να καταναλώνετε περισσότερες φρέσκες ακατέργαστες τροφές. Τα κατεψυγμένα φρέσκα λαχανικά τα οποία δεν έχουν υποστεί καμία άλλη επεξεργασία δεν περιέχουν πρόσθετο αλάτι.

– Όταν ψωνίζετε, μην ξεχνάτε να διαβάζετε τις ετικέτες της συσκευασίας του τροφίμου που επιλέγετε.

– Η προμήθεια τροφίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο είναι σήμερα ευκολότερη από παλιότερα. Αναζητήστε τρόφιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο.

– Συγκεκριμένα να είστε προσεκτικοί στην επιλογή έτοιμων σαλτσών και «στιγμιαίων» προϊόντων τα οποία ενδεχομένως έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο.

– Προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στα αλλαντικά, τυριά, τουρσιά και αρτοπαρασκευάσματα με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο.

– Ξεπλένετε τις κονσερβοποιημένες τροφές που διατηρούνται σε άλμη πριν τις καταναλώσετε.

– Ξαρμυρίζετε τις ελιές και τη φέτα που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά στην ελληνική χωριάτικη σαλάτα.

– Ζητήστε στις ταβέρνες και τα εστιατόρια να μην προσθέτουν αλάτι στα φαγητά πριν το σερβίρισμα, όπως για παράδειγμα στις τηγανητές πατάτες, ψητά κρέατα/ψάρια και τη σαλάτα.

– Όταν βράζετε ζυμαρικά/ρύζι, μην προσθέτετε αλάτι στο νερό.

Μυρωδικά αντί για αλάτι

Το αλάτι μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί, σε μεγάλο βαθμό, με φρέσκα ή και αποξηραμένα μυρωδικά. Τα μυρωδικά όχι μόνο βελτιώνουν τη γεύση και το άρωμα των φαγητών αλλά το εμπλουτίζουν και με ωφέλιμες ουσίες όπως είναι τα αντιοξειδωτικά.

Κάποια συσκευασμένα μείγματα αποξηραμένων μυρωδικών περιέχουν αλάτι, οπότε είναι προτιμότερο να επιλέγετε μείγματα μυρωδικών (και μπαχαρικών) χωρίς αλάτι. Οι κύβοι ή οι ζωμοί μαγειρέματος (που περιέχουν μυρωδικά) περιέχουν αλάτι, όπως και η σάλτσα σόγιας καθώς και άλλες τυποποιημένες σάλτσες. Εάν χρησιμοποιήσετε κύβο ή ζωμό μαγειρέματος, μην προσθέτετε επιπλέον αλάτι στο φαγητό.

Όπου είναι δυνατό, προτιμήστε να προσθέτετε τα μυρωδικά προς το τέλος του μαγειρέματος, για να μην χαθούν τα αιθέρια έλαια που περιέχονται σε πολλά από αυτά. Αν χρησιμοποιείτε φρέσκα μυρωδικά σε σαλάτες ή συνταγές που δεν περιλαμβάνουν ψήσιμο ή βράσιμο, φροντίστε να τα πλένετε προσεκτικά πριν τη χρήση.

Να αποθηκεύετε τα αποξηραμένα μυρωδικά σε σκιερό μέρος και μέσα σε ερμητικά κλειστά δοχεία προκειμένου να διασφαλίσετε την ποιότητά τους (περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια) για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Εκτός από τα μυρωδικά βότανα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μπαχαρικά (π.χ. πιπέρι, πάπρικα, γαρίφαλο, κανέλα), χυμό λεμονιού, σέλινο, σκόρδο, φρέσκο ή αποξηραμένο κρεμμύδι και ψιλοκομμένα λαχανικά εποχής.

Είναι πιο εύκολο να πετύχετε τη μείωση του αλατιού και την αντικατάστασή του με μυρωδικά σταδιακά, ώστε να έχετε χρόνο να προσαρμοστείτε στις νέες γεύσεις.

Δείτε στους παρακάτω πίνακες μερικές προτάσεις για μυρωδικά που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αντί του αλατιού σε μερικά από τα πιο συνήθη φαγητά που απαντώνται το ελληνικό τραπέζι.