“Για την Αγία Τριάδα”

1. Στο προηγούμενο μάθημά μας ο άγιος διδάσκαλός μας, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, μας άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο της πίστης μας, το πιο σοβαρό. Μας μίλησε για την Αγία Τριάδα, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Μιλώντας για τον Υιό μας είπε ότι γεννήθηκε από την ουσία του Πατέρα προαιώνια, «προ πάντων των αιώνων», και είναι λοιπόν άναρχος Υιός, όπως ο Πατέρας, είναι συναίδιος με αυτόν.

Γιατί αν πούμε, μας είπε ο άγιος Δαμασκηνός, ότι ο Υιός γεννήθηκε αργότερα από τον Πατέρα και δεν υπήρχε αιώνια μαζί του, τότε λέγουμε την βλασφημία για τον Θεό, ότι αλλοιώθηκε, ότι μεταβλήθηκε, γιατί ενώ δεν ήταν Πατέρας, έγινε ύστερα Πατέρας με την γέννηση του Υιού. Και έτσι φέρουμε τροπή στην υπόσταση του Θεού Πατέρα. Για την κτίση, που έγινε και αυτή από τον Θεό, αλλά έγινε αργότερα, δεν θα πούμε το ίδιο, ότι δηλαδή αλλοιώθηκε ο Θεός· γιατί η κτίση είναι δημιουργία, έγινε απ᾽ έξω, έγινε με την βούληση και την δύναμη του Θεού, και δεν έγινε από την ουσία Του, όπως γεννήθηκε ο Υιός.

2. Ο Θεός, μας λέγει σήμερα ο άγιος, είναι απαθής και αναλλοίωτος και άτρεπτος. Και όταν γεννά τον Υιό και όταν δημιουργεί τον κόσμο είναι πάντοτε ο Ίδιος. Ο Θεός, και όταν γεννά και όταν δημιουργεί τον κόσμο, δεν παθαίνει ούτε πάθος ούτε διάλυση, ούτε έχει ανάγκη από συνεργασία κάποιου άλλου για να τα πετύχει. Γιατί η γέννηση στον Θεό είναι αποκλειστικά έργο της θείας φύσεως και προέρχεται μόνο από την ουσία του Θεού και γι᾽ αυτό είπαμε δεν μεταβλήθηκε, δεν τράπηκε ο γεννήτορας Θεός κατά την γέννηση του Υιού Του. Και γι᾽ αυτό δεν έχουμε πρώτο και δεύτερο Θεό, όπως θα λέγαμε, αν ο Υιός γεννιόταν αργότερα και δεν είναι άναρχος, όπως ο Πατέρας.

Η γέννηση, λοιπόν, του Υιού από τον Πατέρα ήταν προαιώνια, ήταν απαθής και δεν έγινε με την συνεργασία άλλου, γιατί έγινε από την θεία φύση. Το ίδιο, λέγει ο Δαμασκηνός, και η δημιουργία του κόσμου από τον Θεό, αν και αυτή έγινε αργότερα, ήταν όμως και αυτή απαθής στον Θεό (δεν αλλοιώθηκε δηλαδή ο Θεός κάνοντας την κτίση) και δεν έγινε με την συνεργασία άλλου προσώπου, αλλά έγινε μόνο με την βούληση του Θεού.

3. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο άνθρωπος και ο Θεός ούτε δημιουργούν ούτε γεννούν κατά τον ίδιο τρόπο. Και κατά την δημιουργία πρώτα: Ο μεν άνθρωπος δεν παράγει τίποτε από το μη ον στο είναι, όπως δημιουργεί ο Θεός, αλλά, οτιδήποτε δημιουργεί, το δημιουργεί από ύλη που προϋπάρχει. Το θέλει πρώτα, το επινοεί, το σκέπτεται με το μυαλό του αυτό που πρόκειται να κάνει, το εργάζεται με κόπο και κούραση και πολλές φορές μάλιστα το χαλάει και δεν καταλήγει το σχέδιό του εκεί που ήθελε από την αρχή. Ο Θεός όμως ο,τι θέλησε από την αρχή, το έφερε εις πέρας, «εκ του μη όντος εις το είναι τα πάντα παρήγαγεν», από την ανυπαρξία στην ύπαρξη.

Αλλά, όπως διαφέρουν ο Θεός και ο άνθρωπος κατά τον τρόπο δημιουργίας, έτσι διαφέρουν πάλι και κατά τον τρόπο της γεννήσεως. Γιατί ο Θεός, γεννά χωρίς την συνένωση με άλλο ον, γιατί δεν υπάρχει τίποτε άλλο άναρχο και ατελεύτητο, σαν την θεία ουσία, για να ενωθεί μαζί της. Ο Θεός, λέγει ο άγιος Δαμασκηνός, επειδή ο ίδιος είναι άναρχος και ατελεύτητος, γι᾽ αυτό γεννάει με ατελεύτητο και ακατάπαυστο τρόπο. Γεννάει «ατελευτήτως και ακαταπαύστως διά τε το άναρχον και άχρονον και ατελεύτητον και αεί ωσαύτως έχων». Δεν γνωρίζουμε να πούμε τι σημαίνει ακριβώς αυτός ο βαθύς λόγος του αγίου δογματολόγου της Εκκλησίας μας, ότι ο Θεός γεννά με «ατελεύτητο και ακατάπαυστο τρόπο». Δίνουμε την ερμηνεία – χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι και σωστή – ότι ο Θεός δεν γέννησε τον Υιό προαιώνια μόνο, σαν μία πράξη παλαιά και μετά σταμάτησε, αλλά, επειδή δεν υπάρχει χρόνος στον Θεό (είναι άναρχος), θα λέμε ότι ο Θεός Πατήρ πάντοτε γεννά τον Υιό Του. Θα εκφράζουμε, δηλαδή, την γέννηση του Υιού από τον Πατέρα σε ενεστώτα και όχι σε παρελθόντα χρόνο. Σχετικά με το άναρχο και ατελεύτητο, που είπε εδώ ο Δαμασκηνός, λέγει και το εξής ωραίο. Λέγει ότι αυτό που είναι άναρχο (ο Θεός μόνο είναι άναρχος) είναι και ατελεύτητο. Αυτό όμως που είναι ατελεύτητο όχι εκ φύσεως, αλλά κατά χάριν (όπως η ψυχή, για παράδειγμα), δεν είναι άναρχο (το ίδιο θα πούμε και για τους αγγέλους): «Το γαρ άναρχον ατελεύτητον, το δε χάριτι ατελεύτητον ου πάντως άναρχον, ώσπερ οι άγγελοι».

Είδαμε, λοιπόν, πως γεννάει ο Θεός, πως εγέννησε τον Υιό Του: Όχι σε κάποιο χρονικό διάστημα («μη εν χρόνω τίκτει ο Θεός»), αλλά με άναρχο και ατελεύτητο τρόπο. Ο άνθρωπος όμως γεννάει μέσα στον χρόνο και ακόμη γεννάει με την συνέργεια και κάποιου άλλου. Ο άνθρωπος, λέει ο άγιος Δαμασκηνός, επειδή βρίσκεται υπόδουλος στην φθορά και τον πολλαπλασιασμό και έχει περιβληθεί σώμα, έχει στην φύση του το ανδρικό και το γυναικείο στοιχείο. Έτσι ο άνδρας έχει ανάγκη από την βοήθεια της γυναίκας για την γέννηση.
(Συνεχίζεται)

Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας