Εμμανουήλ Ξυνάδας, Δρ. Θεολογίας
Άξιο μνείας είναι το γεγονός ότι και στον ελλαδικό χώρο σώζονται κώδικες οι οποίοι σχετίζονται με την ψαλτική παράδοση των Παραδουνάβιων περιοχών και ως τέτοιοι μπορούν να αναφερθούν ο κώδικας Λειμώνος 258, ο οποίος γράφτηκε από τον διάκονο Μακάριο στο μοναστήρι Ντομπροβάτ, στα 1527 και ο Ε.Β.Ε. 928 γραμμένος τον 16ο αιώνα από τον μοναχό Ησαΐα τον Σέρβο.
Από τους παραπάνω κώδικες γίνεται γνωστή η δράση επιπλέον προσώπων όπως π.χ. του Δομετιανού του Βλάχου και του Θεοδοσίου Zotika.
Επίσης, αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι το ρεπερτόριο όλων των κωδίκων ομοιάζει με αυτό των ελληνικών, καθώς το πλείστο μέρος των συνθέσεων φέρει τα ονόματα των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελουργών, καθώς επίσης και το γεγονός ότι κάποιοι από τους κώδικες παρουσιάζονται δίγλωσσοι.
Από την ως τώρα έρευνα προκύπτει η αδιαμφισβήτητη σχέση των Παραδουνάβιων περιοχών με το Άγιον Όρος. Η σχέση αυτή φαίνεται ότι ξεκίνησε από πολύ νωρίς (14ος-15ος αιώνα) και επεκτάθηκε στην πορεία. Τότε, η Ι.Μ. Κουτλουμουσίου ήταν το πολυπολιτισμικό κέντρο το οποίο συγκέντρωνε, σύμφωνα με τον Ιωάννη Βλαντισλάβ, όλο το σλαβικό κόσμο. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και οι καταγόμενοι από τη Βλαχία.
Οι σχέσεις ήταν αμφίδρομες καθώς υπάρχουν περιπτώσεις όπου μοναχοί του Αγίου όρους μετέβαιναν στη Μολδοβλαχία για διαφόρους λόγους, καθώς επίσης και μοναχοί που μετέβαιναν από εκεί στο Άγιον Όρος. Στην ανάπτυξη αυτών των σχέσεων συνέβαλαν τα αγιορείτικα μετόχια που δημιουργήθηκαν σε όλο το φάσμα των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών.
Μια περίπτωση ιερομονάχου ο οποίος βρέθηκε από το Άγιον όρος στη Μολδοβλαχία είναι αυτή του Ιερομονάχου Δαμιανού του Βατοπαιδινού. Ο Δαμιανός γεννήθηκε στη Βέροια της Μακεδονίας, κατά προσέγγιση, στο β΄ τέταρτο του 17ου αιώνα[6]. Από εκεί βρέθηκε στο Άγιον Όρος και συγκεκριμένα στη Μονή του Βατοπαιδίου, την οποία υπηρέτησε και από τη θέση του ηγουμένου. Στο Άγιον όρος συνδέθηκε με τον ονομαστό δάσκαλο της εποχής Ιερομόναχο Κοσμά τον Ιβηρίτη. Η πρόοδός του στην ψαλτική ήταν τέτοια ώστε να φτάσει να αναδειχθεί δάσκαλος των Πολιτών μουσικών Παναγιώτη Χαλάτζογλου και Πέτρου Μπερεκέτη, «διότι»,σύμφωνα με τον θεωρητικογράφο Χρύσανθο, «κατ΄ ἐκείνον τὸν καιρόν ἐξέλιπον ἐν Κωνσταντινουπόλει εἰδήμονες ψαλμωδοί.» (sic).
Αυτό που ενδιαφέρει την παρούσα έρευνα είναι η μετάβαση του Δαμιανού από το Άγιον Όρος στη Μολδοβλαχία σύμφωνα με τον κώδικα Παντελεήμονος 967, ο οποίος χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα και σε σημείωμα του αναφέρει «Χερουβικό» ήχος δ΄ Άγια υπό «Δαμιανοῦ τοῦ Διδασκάλου καὶ Πρωτοψάλτου τῆς Μολδοβλαχίας». Η μετάβαση του Δαμιανού στη Μολδοβλαχία μπορεί να τοποθετηθεί στα τέλη του 17ου αιώνα. Την ίδια πληροφορία, περί πρωτοψαλτείας, επιβεβαιώνει και ο κώδικας ΕΒΕ 893 του 1747, ο οποίος σε σημείωμά του αναφέρει«έτερον κράτημα πάνυ ηδύτατον κυρ Δαμιανού Ιερομονάχου και Πρωτοψάλτου». Το πέρασμά του Δαμιανού από τη Μολδοβλαχία μαρτυρεί και ο αυτόγραφος κώδικάς του, Βατοπαιδίου 1332, στις σελίδες του οποίου αναγράφονται ονόματα και τοπωνύμια περιοχών της Μολδοβλαχίας όπως π.χ. «Μιλκόβου Ιωάνου Κωνσταντή βοεβόδ(α) Ανήτζας Μαρίας… + Ιωάννου Αντιόχου βοεβόδα Αικατερίνας δόμνας και των τέκνων αυτών…», (sic), καθώς επίσης και το τοπωνύμιο «Σουτζάβα». Στο χειρόγραφο υπάρχει κτητορικό σημείωμα με τη χρονολογία 1692. Από εκεί ο Δαμιανός επέστρεψε στο Άγιον Όρος όπου και απεβίωσε άγνωστο πότε, προσδιοριζόμενο όμως το τέλος του στις αρχές του 18ου αιώνα.
Την ίδια εποχή (τέλη 17ου αρχές 18ου αιώνα) έζησε και ο Γιωβάσκος ο Βλάχος, για τον οποίο δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Από τα λίγα τα οποία είναι γνωστά αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν μαθητής του Γερμανού Ν. Πατρών. Κοντά στο Γερμανό μαθήτευσε όταν αυτός βρέθηκε στα μέρη της Βλαχίας.
Η παρουσία του Γερμανού στη Μολδοβλαχία συνδέεται με αυτήν του προαναφερόμενου Δαμιανού καθώς γίνεται την ίδια περίπου περίοδο (πριν το 1690). Έτσι λοιπόν παρατηρείται η παρουσία δύο προσώπων από διαφορετικά κέντρα ανάπτυξης της Ψαλτικής, την Κωνσταντινούπολη και το Άγιο Όρος, στην περιοχή. Η παρουσία τους συνδέεται με την μετάδοση τόσο της πολίτικης όσο και της αγιορείτικης ψαλτικής παράδοσης στην περιοχή.
Αποτέλεσμα της παρουσίας του Γερμανού στα μέρη της Βλαχίας ήταν η ανάδειξη του Γιωβάσκου σε Διδάσκαλο και Πρωτοψάλτη της Κούρτης στην Ουγγροβλαχία. Το έργο του Γιωβάσκου αν και μικρό γνώρισε μεγάλη διάδοση μέσω των χειρογράφων κωδίκων στους οποίους ανθολογείται. Πρόκειται για μια δοξολογία σε ήχο δ΄, ένα χερουβικό σε ήχο πλ. α΄, ένα κοινωνικό σε ήχο α΄ και δύο καλοφωνικούς ειρμους.
Απόσμασμα από την εργασία του Δρ. Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδα με τίτλο: «Η Ψαλτική Τέχνη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες από τα μεταβυζαντινά χρόνια μέχρι το 19ο αιώνα».