Οψεις της επίδρασης της αγιορειτικής πνευματικότητας στις τοπικές κοινωνίες διά των Μετοχίων

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΙΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Είναι γνωστό ότι από τους κύριους λόγους της σύστασης των περισσότερων από τα αθωνικά μετόχια ήταν ο πορισμός ειδών διατροφής (κυρίως του ελαιολάδου ενός αγαθού τόσο απαραίτητου για τις βιοποριστικές και λατρευτικές ανάγκες των Μονών).

Επίσης και η δημιουργία σταθμών στους συγκεκριμένους τόπους, αναγκαίων για τη διακίνηση και τη φιλοξενία των εξερχομένων από τον Άθωνα μοναστηριακών πατέρων, που ταξίδευαν ή διέρχονταν από εκεί.

Σε όλα όμως τα μέρη όπου υφίστατο και λειτουργούσε αγιορειτικό μετόχι οι δοσοληψίες των Αγιορειτών με τις τοπικές κοινωνίες δεν περιορίστηκαν μόνο στα παραπάνω.

Οι σχέσεις τους είχαν και πνευματικό χαρακτήρα, καθώς η μεταλαμπάδευση της πνευματικής κληρονομιάς του Αγίου Όρους και η μετακένωση της αγιορείτικης λατρευτικής εμπειρίας φαίνεται ότι άσκησαν έντονη επίδραση στις τοπικές κοινωνίες, επηρεάζοντας συνάμα και την λειτουργική τους παράδοσή.

Γιά παράδειγμα, με την, επί σειρά ετών ή και αιώνων, τέλεση ιεροπραξιών στους ναούς των Μετοχίων από αγιορείτες ιερομονάχους αλλά και την επιτέλεση του έργου της εξομολόγησης και της πνευματικής καθοδήγησης, η επίδραση που δέχθηκαν οι τοπικές κοινωνίες στη λατρευτική ζωή αλλά και στα ήθη, από τη μοναχική παράδοση και το βίωμα της μοναχικής πολιτείας του Άθω, στάθηκε αναπόφευκτη. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της δυναμικής αναζωογόνησης της λειτουργικής ζωής στην Αθήνα από την παρουσία αγιορειτών λειτουργών στο σιμωνοπετρίτικο μετόχι της Αναλήψεως αλλά και των επιδράσεων που δέχτηκαν ορισμένα νησιά, όπως η Σκιάθος και η Σκόπελος, στη λατρευτική τους παράδοση και την εν γένει θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων (βλ. τις σχετικές μελέτες του π. Γεωργίου Ρήγα) καθώς και στον τρόπο με τον οποίο μέχρι σήμερα τελούνται στα νησιά αυτά οι πανηγύρεις και άλλες ιεροπραξίες.

Παράλληλα, η παρουσία των Αγιορειτών στις τοπικές κοινωνίες με τις συνεχείς και έντονες υπομνήσεις της αγιορείτικης λατρευτικής ζωής και της πνευματικής ατμόσφαιρας του Αγίου Όρους, την οποία είχαν μεταφέρει στους μετοχιακούς ναούς αλλά και η περιστασιακή μεταφορά ιερών λειψάνων και θαυματουργών εικόνων από τον Άθωνα, συνέβαλαν στην αύξηση των αισθημάτων ευλαβείας των πιστών προς τα σεβάσματα της πίστης. Αναφέρουμε για παράδειγμα τις επιδράσεις που είχε η θαυματουργική παρουσία του τιμίου Σταυρού στο ξηροποταμηνό μετόχι στη Σκόπελο το 1894, την τιμή αγιορείτικων περίπυστων εικόνων, όπως για παράδειγμα, την τιμή της εικόνας της Θεοτόκου Πορταιτίσσης στο ομώνυμο ιβηριτικό μετόχι στις Κυδωνίες αλλά και την τιμή σε ιερά κειμήλια, όπως η αγία Ζώνη της Θεοτόκου στο βατοπαιδινό μετόχι του Ευαγγελισμού στη Σάμο.

Επιπροσθέτως παρατηρείται και μία γενίκευση της τιμής αγίων που τιμώνται ιδιαίτερα στο Άγιον Όρος, μέσω των Μετοχίων. Αναφέρουμε για παράδειγμα τον άγιο Μιχαήλ επίσκοπο Συνάδων, στού οποίου τη μνήμη αφιερώθηκαν δύο λαυριωτικά μετόχια στη Σκόπελο και τη Σάμο, μετά από τα θαύματα που επιτέλεσε στα δύο αυτά νησιά η τιμία κάρα του, που φυλάσσεται στη Μεγίστη Λαύρα.

Δεν είναι επίσης σπάνιες οι περιπτώσεις όπου σημαίνουσες αθωνικές προσωπικότητες (όπως ο Βενιαμίν Λέσβιος ο Παντοκρατορινός στις Κυδωνίες) κάνουν αισθητή την παρουσία τους διά μέσου των Μετοχίων, επιδρώντας στην πνευματική κίνηση και την ευρύτερη πολιτισμική ατμόσφαιρα των τοπικών κοινωνιών.

Περίληψη εισήγησης του μοναχού Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, στο Θ΄Διεθνές Συνέδριο: «Η εξακτίνωση του Αγίου Όρους στον ορθόδοξο κόσμο: τα Μετόχια». Θεσσαλονίκη, 21-23 Νοεμβρίου 2014