Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας- Περίληψη της Εισήγησης: O μεγαλοπρεπής ναός του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους αποτελεί από την ίδρυσή του ως σήμερα τον κατ’ εξοχήν τόπο της κοινής λατρείας των αθωνιτών μοναχών αλλά και το συμβολικό κέντρο της μοναστικής πολιτείας του Αγίου Όρους, καθώς συνδέεται άμεσα με το διοικητικό κέντρο της αθωνικής κοινότητας και τους σχετιζόμενους με αυτό θεσμούς.

Ο ναός αποτελεί επιπλέον ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του τόπου, αλλά – χάρη στην παλαιότητά του, στις ιδιομορφίες της αρχιτεκτονικής του και τις περίφημες τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του – και της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και τέχνης εν γένει.

Η σχετική με την αρχιτεκτονική του Πρωτάτου βιβλιογραφία είναι σχετικά πλούσια. Σύμφωνα με την άποψη η οποία είχε παλαιότερα διατυπωθεί από τον καθηγητή Π. Μυλωνά, ο ναός του Πρωτάτου στις Καρυές είχε κτισθεί περί το 900 ως τρίκλιτη βασιλική και αναμορφώθηκε ώστε να αποκτήσει ένα είδος εσωτερικών χορών από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη περί το 965.

Νεώτερες, ωστόσο, έρευνες (Π. Φουντάς, Δ. Αμπόνης) απέδειξαν ότι ο σημερινός ναός οικοδομήθηκε εκ θεμελίων εις αντικατάστασιν ενός αρχικού μικρότερου στην έκτη δεκαετία του 10ου αιώνα, στα πρώτα, δηλαδή, χρόνια της μεγάλης εποχής του αθωνικού μοναχισμού, στο σπάνιο στη βυζαντινή ναοδομία τύπο της ξυλόστεγης σταυρικής βασιλικής.

Εκτεταμένες εργασίες έγιναν στο ναό στις πρώτες, όπως φαίνεται, δεκαετίες του 14ου αιώνα, λίγο πριν από την τοιχογράφησή του από τον θρυλικό «Μανουήλ Πανσέληνο».

Οι εκτεταμένες εργασίες του πρώτου τετάρτου του 16ου αιώνα και εκείνες των επομένων αιώνων έδωσαν στο μνημείο τη μορφή που είχε πριν από τις ελάχι-στα τεκμηριωμένες εργασίες αποκαταστάσεως που έγιναν στο μνημείο από τον Α. Ορλάνδο κατά τη δεκαετία του 1950.

Σκοπός της εργασίας που ακολουθεί είναι η κατάθεση σκέψεων και απόψεων συμπληρωματικών σε όσα έχουν ήδη κατά καιρούς γραφεί σχετικά με την αναπαράσταση της αρχικής μορφής και την παλαιότερη οικοδομική ιστορία του μνημείου καθώς και τη θέση του στη μεσοβυζαντινή ναοδομία.

Σταύρος Μαμαλούκος
Επικ. Καθηγητής Μεσαιωνικής & Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής / Τμ. Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών

• ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

  • Ο Βούλγαρος Πρόεδρος στο Αγιον Ορος
  • Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου διδάσκων σε μαθήματα προς μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς υποτρόφους στο Βατοπαίδι
  • Η υποδοχή του νέου Διοικητή του Αγίου Όρους στις Καρυές
  • Νηστεία Χριστουγέννων: Αγιορείτικο τυπικό
  • Συνταγή από τον Αγιορείτη π. Νικήτα: Τηγανιτοί κολοκυθανθοί