ΝΑΞΟΣ: Το λαμπρό παρελθόν του μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων, της Νάξου, μαρτυρούν, πέραν των μνημειωδών έργων μαρμάρινης πλαστικής και αρχιτεκτονικής της αρχαιότητας, αλλά και των αξιόλογων μεσαιωνικών μνημείων, οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες.
Τρία από τα παλαιότερα και σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία του νησιού φέρουν το όνομα της Παναγίας, το αγιασμένο, αγαπημένο και προσκυνητό κατά τον Φώτη Κόντογλου όνομά της: Παναγία η Δροσιανή, Παναγία η Κερά, Παναγία η Πρωτόθρονη.
Η Παναγία η Δροσιανή είναι χτισμένη κοντά στο χωριό Μονή, που βρίσκεται στην ενδοχώρα της Νάξου και έχει μακρά παράδοση στην υφαντική και την κεντητική τέχνη.
Ο ναός του τέλους του 6ου αιώνα, μονόχωρος τρίκογχος με τρούλο, είναι αφιερωμένος στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Υπήρξε καθολικό μονής που διατηρήθηκε έως τους Πρώιμους Μεταβυζαντινούς Χρόνους.
Οι αρχικές τοιχογραφίες του μνημείου (αποκαλύφθηκαν κάτω από τα μεταγενέστερα στρώματα τοιχογραφιών και ασβεστωμάτων) ανάγονται στην περίοδο πριν από την Εικονομαχία (α’ μισό του 7ου αιώνα) και συγκροτούν ένα ζωγραφικό σύνολο ανεκτίμητης αξίας, με εικονογραφικές ιδιοτυπίες που δε συναντώνται σε κανένα άλλο γνωστό μνημείο.
Στον αρχικό ναό της Παναγίας της Δροσιανής είναι προσκολλημένα τρία μονόχωρα παρεκκλήσια Βυζαντινών Χρόνων.
Η Παναγία η Κερά είναι χτισμένη σε μικρή απόσταση από την Ατσιπάπη Κορώνου, αγροτικό οικισμό με κτίσματα από λιθοδομή και καλντερίμια, στο ανατολικό τμήμα της Νάξου.
Ο ναός, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, μεταβατικού τύπου, χρονολογείται στον 9ο/10ο αιώνα. Στη νότια από τις τρεις αψίδες του σώζεται υποτυπώδες σύνθρονο.
Τα ασβεστώματα των εσωτερικών επιφανειών καλύπτουν βυζαντινές τοιχογραφίες.
Η Παναγία η Πρωτόθρονη βρίσκεται στο Χαλκί, στον εύφορο κάμπο της Τραγαίας, στην καρδιά της Νάξου.
Όπως φανερώνουν σωζόμενα αρχιτεκτονικά μέλη του ναού, επρόκειτο αρχικά για τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική με σύνθρονο και επισκοπικό θρόνο, που μετατράπηκε σε σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο, μεταβατικού τύπου, με τρουλαίο νάρθηκα και αμφίπλευρα παρεκκλήσια.
Ο ναός, που είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, χρονολογείται στο α’ μισό του 9ου αιώνα. Εξ όσων γνωρίζουμε, ο ναός ανακαινίστηκε περί τα μέσα του 11ου αιώνα, ενώ μεταγενέστερες επισκευές και μετατροπές αναφέρονται σε επιγραφές του 16ου και του 17ου αιώνα.
Εσωτερικά, ο ναός της Παναγίας της Πρωτόθρονης είναι διακοσμημένος από πέντε στρώματα ζωγραφικής, τα οποία ανάγονται στους Παλαιοχριστιανικούς, Μεσοβυζαντινούς και Υστεροβυζαντινούς Χρόνους.
in.gr
