Γόρτυνος Ιερεμίας: Οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποίησαν τα είδη του λόγου των αρχαίων φιλοσόφων

Κυριακάτικο εγκύκλιο κήρυγμα

ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΟΛΥΜΠΟΥ – ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΠΕΡΙ ΑΓΝΕΙΑΣ (α)

1. Στην μελέτη των αγίων Πατέρων μας, αδελφοί μου χριστιανοί, μπαίνουμε στον 4ο αι. Ο αιώνας αυτός, που έχει θαυμαστά κείμενα, αρχίζει με μαρτυρολόγια. Γιατί είπαμε στο προηγούμενο κήρυγμά μας, ότι η ειδωλολατρία, που ξεψυχούσε, έβαλε τα δυνατά της να αναζήσει. Και άρχισε λοιπόν με τον Διοκλητιανό της πάλι φρικτούς διωγμούς κατά του Χριστιανισμού. 
Στην αρχή πάλι του αιώνα αυτού έχουμε την πρώτη Δυτική Σύνοδο (ήταν τότε μία ενωμένη Εκκλησία) με 81 εκκλησιαστικούς Κανόνες. Και από την αρχή πάλι του αιώνα αυτού έχουμε δυνατούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς και ερμηνευτές των αγίων Γραφών, όπως τον Ησύχιο Αλεξανδρέα, τον Βίκτωρα Πεταβίου, τον Πιέριο Αλεξανδρείας και τον Πέτρο Αλεξανδρείας. Στην συνέχεια έχουμε τον Μεθόδιο Ολύμπου, για τον οποίο θέλω να σας μιλήσω σήμερα.

2. Ο Μεθόδιος, αγαπητοί μου, ήταν επίσκοπος του Ολύμπου της Λυκίας, αν και άλλοι τον λέγουν και αλλού επίσκοπο. Ήταν άγιος, αφού μαρτύρησε για την πίστη του Χριστού κατά το έτος 311 μ.Χ. Ήταν ένας μεγάλος εντυπωσιακός επίσκοπος και έγραψε πολλά έργα, από τα οποία όμως λίγα σώθηκαν. Στα έργα του θέλει να εφαρμόσει τον διάλογο, να παριστάνει δηλαδή να διαλέγονται πρόσωπα για το θέμα για το οποίο θέλει να μιλήσει. Έτσι, από τα σωζόμενα έργα του, το καλύτερο είναι το Συμπόσιον των δέκα παρθένων ή περί αγνείας, το οποίο είναι γραμμένο κατ᾽ αυτόν τον τρόπο. Θα ήθελα να σας το αναλύσω αυτό το έργο, αγαπητοί μου, αλλά δεν αρκεί ένα μόνο κήρυγμα. Χρειάζονται τρία ή και τέσσερα ακόμη κηρύγματα.

Στο σημερινό μου κήρυγμα θα σας πω μερικά εισαγωγικά, χρήσιμα και αναγκαία για να νοήσουμε κάπως το όλο έργο. Παρακαλώ προσέξατέ τα. Οι διαβασμένοι από σας ξέρουν ότι ο φιλόσοφος Πλάτωνας έγραψε ένα έργο που το ονομάζει και αυτός Συμπόσιον. Όπως λέγουν πολλοί, πιθανόν ο άγιος Μεθόδιος να έγραψε το έργο του έχοντας υπ᾽ όψιν το έργο αυτό του Πλάτωνα. Πραγματικά, οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποίησαν χωρίς φόβο τα είδη του λόγου των αρχαίων φιλοσόφων, για να μεταδώσουν το χριστιανικό μήνυμα. Έτσι και ο Μεθόδιος εξαρτάται κατά την μορφή και τον τρόπο συγγραφής του έργου του Συμπόσιο των δέκα παρθένων από το Συμπόσιο του Πλάτωνα. Και το λέγω αυτό γιατί έχει παράλληλο θέμα με το έργο του Πλάτωνα και είναι γραμμένο κατά τον ίδιο «ανοδικό» τρόπο, όπως το έργο του Πλάτωνα. Θα σας πω τί σημαίνει αυτός ο «ανοδικός» τρόπος που είπα. Στο δικό του Συμπόσιο ο Πλάτωνας υμνεί τον έρωτα των ιδεών. Και το κάνει αυτό «ανοδικά». Αρχίζει δηλαδή από τον έρωτα των σαρκικών ηδονών και φθάνει στον έρωτα των καθαρών ιδεών.

Αυτό σημαίνει το «ανοδικά». Στο Συμπόσιό του ο άγιος Μεθόδιος ομιλεί για άλλον έρωτα, για τον έρωτα της παρθενικής ζωής, που είναι ο μοναδικός τρόπος που εξομοιώνει τον άνθρωπο με τον Χριστό. Αυτή όμως η πορεία της ανθρωπότητας προς την παρθενική ζωή, την κορυφή αυτή της αρετής, έγινε «ανοδικά», όπως το παριστάνει ο Μεθόδιος στο έργο που θα μελετήσουμε. Είναι η κατά το σχέδιο του Θεού ανοδική πορεία της ανθρωπότητας από την κατάσταση της πτώσης του στη θέωση, στο ύψος της καθαρής παρθενίας. Δηλαδή: Στην αρχή οι άνθρωποι, μετά την πτώση τους, είχαν την αδελφομειξία. Ο αδελφός έπαιρνε την αδελφή του.

Αργότερα έπαυσε ο γάμος μεταξύ των αδελφών και των στενών συγγενών, αλλά οι άνθρωποι εφήρμοζαν την πολυγαμία. Ο ένας άνδρας δηλαδή έπαιρνε πολλές γυναίκες, ή η μία γυναίκα έπαιρνε πολλούς άνδρες. Πολύ κακό αυτό, αλλά πάντως λιγώτερο κακό από το προηγούμενο στάδιο, τον γάμο μεταξύ των αδελφών. Και από την πολυγαμία έπειτα φθάνουμε στην μονογαμία και μετά από αυτήν στην παρθενία. Όλη αυτή την ανοδική πορεία της ανθρωπότητας, κατά το σοφό οικονομικό σχέδιο του Θεού, την παρουσιάζει ο Μεθόδιος στο έργο του Συμπόσιο των δέκα παρθένων, που θέλω να σας αναλύσω και το οποίο αποτελεί ύμνο της αγνής παρθενικής ζωής.

3. Το σκηνικό του έργου του ο ιερός συγγραφέας Μεθόδιος το παρουσιάζει συμβολικά στον έξοχο και ωραίο κήπο της οικοδέσποινας Αρετής. Αυτή καλεί δέκα παρθένες σε συμπόσιο. Ο δρόμος για τον κήπο είναι ανηφορικός και δύσβατος και αυτό εκφράζει τον αγώνα και την δυσκολία για να πετύχει κανείς την αρετή της παρθενίας, για την οποία θα μιλήσουν οι παρθένες στο συμπόσιό τους. Το βλέμμα της οικοδέσποινας Αρετής, που υποδέχεται τις παρθένες, είναι γλυκό αλλά και αυστηρό, όπως αρμόζει στην υμνούμενη αρετή, την παρθενία. Αλλά και η περιγραφή του κήπου ως ωραίου και μοσχοβολητού με την καθαρή και διαυγή του ατμόσφαιρα, με τις κρήνες και τις πηγές των υδάτων, με τα γεμάτα από καρπούς δένδρα και τα πολλά του λουλούδια, και αυτή η περιγραφή, λέγω, γίνεται για το θέμα του συμποσίου, την παρθενία. Έτσι ευωδιαστός και καρποφόρος κήπος είναι η παρθενία.

4. Οι παρθένες στον κήπο αναπαύονται κάτω από ένα υψηλό δένδρο με πλούσια και πυκνή σκιά. Το δένδρο ονομάζεται «άγνος». Είναι το γνωστό σε μας δένδρο αλυγαριά ή λυγιά ή αγνιά. Λέγεται δε «άγνος» το δένδρο αυτό γιατί από παλαιά στα φύλλα του και στα σπέρματά του αποδίδονταν αντιπυρετικές και καταπραϋντικές ιδιότητες. Την ίδια ιδιότητα είχαν ανακαλύψει από παλαιά και στην Ιτιά. Το άνθος της Ιτιάς τριμμένο στο νερό καταπραΰνει τους ερεθισμούς του σαρκικού πάθους σε εκείνον που θα το πιεί. Κάτω λοιπόν από το δένδρο άγνος παριστάνει ο άγιος Μεθόδιος ότι γίνεται ο διάλογος του συμποσίου των δέκα παρθένων.

Στην ανάλυση του έργου, αγαπητοί μου, θα δούμε να γίνεται λόγος για δύο δένδρα, για την συκιά και για το άγνος. Το πρώτο δένδρο, η συκιά, συμβολίζει την πτώση του ανθρώπου, γιατί με αυτό το δένδρο στον παράδεισο ο διάβολος σαγήνευσε τους πρωτοπλάστους και αμάρτησαν και με τα φύλλα αυτού του δένδρου κάλυψαν οι πεπτωκότες την γύμνωσή τους. Το άλλο δένδρο, η άγνος, κάτω από την σκιά του οποίου θα καθίσουν οι δέκα παρθένες για να θεολογήσουν, συμβολίζει την αρετή της παρθενίας που βασίλευσε στον κόσμο από τον αρχιπάρθενο Χριστό. Ο Ιησούς Χριστός μας αποξήρανε την συκιά, όπως το διαβάζουμε στην σχετική ευαγγελική περικοπή (βλ. Ματθ. 21,18 εξ.), την οποία ακούμε στην αρχή της Μεγάλης Εβδομάδος, στην Ακολουθία της Μεγάλης Δευτέρας.

Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας