«Οσιακά και Αγιορειτικά»

Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός με κάθε τρόπο προσπαθεί να μας καλέσει μέσα στην κιβωτό της σωτηρίας, δηλαδή την Αγία μας Εκκλησία. Έτσι, κάποιος θόρυβος τελευταία γύρω από το όνομα ενός αγιορείτη, ο οποίος γιά την γενεά μας αναδείχθηκε μέγας διδάσκαλος, θαυματουργός και προφήτης, μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε μερικές σκέψεις και να τις δημοσιεύσουμε, σχετικά με τον μοναχισμό και την αγιότητα.

Ο μοναχισμός είναι μία μεγάλη ευλογία γιά το ανθρώπινο γένος. Φως γιά τους μοναχούς είναι οι άγγελοι και φως γιά τον κόσμο είναι οι μοναχοί. Συνεπώς, εφόσον στα σκοτεινά δεν μπορεί κανείς να ζήσει χαρούμενα, και είναι απαραίτητο το φως, έτσι, και γιά να υπάρχει πνευματική ζωή σε έναν τόπο και να ζούν οι άνθρωποι σωστά, είναι απαραίτητο και αναγκαίο να υπάρχουν μοναχοί.

Κατά την Βαυαροκρατία του Όθωνα, διαλύθηκαν στην πατρίδα μας εκατοντάδες ορθόδοξα μοναστήρια και ο μοναχισμός ήταν σχεδόν ανύπαρκτος. Και εδώ, στην Μακεδονία, δεν ήταν καλύτερα τα πράγματα, αφού πάντοτε το κέντρο επηρεάζει όλη την επικράτεια. Έτσι, ενώ σε παλαιότερες εποχές, σχεδόν δεν υπήρχε χωριό και πολιτεία χωρίς μοναστήρι ή και μοναστήρια, στα νεότερα χρόνια ήταν σπάνιο να συναντήσεις ορθόδοξο μοναχό.

Εξ αρχής θα πρέπει να καταθέσουμε ότι, όπως ελκύονται από το φως οι ψιχές, δηλαδή οι πεταλούδες και από το μέλι οι μέλισσες, έτσι και ένας άνθρωπος που έχει αποκτήσει την χάρη του Παναγίου Πνεύματος ελκύει τις ψυχές των ανθρώπων. Συνεπώς, ένας άνθρωπος χαριτωμένος γίνεται η αρχή και η βασίλισσα γιά να δημιουργηθεί μία καινούργια κυψέλη, μία νέα μοναστική αδελφότητα. Πολύ σπάνιο είναι το φαινόμενο ένας άνθρωπος να ελκυσθεί στον μοναχικό βίο από τον ίδιο τον Θεό. Οι περισσότεροι μοναχοί καλλιέργησαν την διάθεση και τελικώς έγιναν μοναχοί με την πνευματική έμπνευση ενός σοφού και αγίου μοναχού, ενός Γέροντος.

Ο Εικοστός αιώνας έχει να επιδείξει πολλές μεγάλες προσωπικότητες, που συνήργησαν στην άνθιση του Μοναχισμού στον παρελθόντα αιώνα.

Στην γενεά μας, με όριο την δεκαετία του 1950, άρχισε σιγά σιγά να αναπτύσσεται, από φωτισμένους πνευματικούς ανθρώπους, ο μοναχισμός. Η δεκαετία 1980-1990 μπορεί να χαρακτηριστεί χρυσή δεκαετία του μοναχισμού στην Ελλάδα, κατά τον Εικοστό αιώνα.

Περί το 1973-1976, μετεγκατεστάθηκαν μοναστικές αδελφότητες από την ελλαδική περιοχή στο Άγιο Όρος του Άθω, δίνοντας μία καίρια αναγεννητική πνοή στον μάλλον γηρασμένο τότε, κατά τα φαινόμενα, αγιορειτικό μοναχισμό.

Πρίν το 1900, δρουν στην Κρήτη οι αδελφοί Παρθένιος και Ευμένιος, στην Ιερά Μονή της Παναγίας στον Κουδουμά. Μέσα σε σπηλαιωτικές εγκαταστάσεις ζούσαν περί τους εκατόν πενήντα μοναχούς, υπό την πνευματική καθοδήγηση των αυταδέλφων Παρθενίου και Ευμενίου.

Το 1920 εκοιμήθη ο άγιος Νεκτάριος, ο άγιος του εικοστού αιώνα, όπως έχει ονομασθεί χαρακτηριστικά. Το μοναστήρι στην Αίγινα, που σήμερα φέρει το όνομά του, με είκοσι περίπου μοναχές, αλλά και Ιερά Μονή της Παναγίας Χρυσολεόντισσας, παλαιά μοναστήρια και τα δύο, ξαναέζησαν την μοναχική τους Άνοιξη με την πνευματικπή καθοδήγηση του αγίου Νεκταρίου.

Την ίδια εποχή, στην Αθήνα καλλιεργεί το μοναχικό φρόνημα και την μοναχική αφιέρωση ο Γέροντας Ιερώνυμος, ο κατοπινός ηγούμενος της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας Αγίου Όρους, ο γνωστός ως Γέροντας της Αναλήψεως Αθηνών.

Την περίοδο του Μεσοπολέμου, στην Πάτμο και τα γύρω νησιά ανέπτυξε μοναστική δραστηριότητα ο ιερομόναχος Αμφιλόχιος Μακρής (1889-1970). Το 1936 ίδρυσε την Μονή του Ευαγγελισμού στην Πάτμο, όπου συνεκάλεσε περί τις 60 μοναχές. Επίσης, άλλο μοναστήρι ίδρυσε και στην Ρόδο. Οσιακής μνήμης και θαυμάσιας πολιτείας γέροντας.

Πιο πρίν, ο ιερομόναχος Άνθιμος Βαγιάνος (1869-15 Φεβρουαρίου 1960) είχε δημιουργήσει το Μοναστήρι Παναγία Βοήθεια, στην Χίο με 80 μοναχές. Τιμήθηκε ως όσιος σχεδόν αμέσως μετά την μακαρία και οσιακή του κοίμηση.

Κατά το έτος 1959, ο Μητροπολίτης Λήμνου Διονύσιος μετατίθεται στην Μητρόπολη Τρίκκης και Σταγών. Η ενέργεια αυτή είχε τεράστια αποτελέσματα γιά την άνθιση του Ορθοδόξου Μοναχισμού. Η λιθούπολη των Μετεωρίτικων βράχων, με τα χιλιόχρονα σχεδόν μοναστήρια της, λόγω της τουριστικής της έλξεως είχε μεταβληθεί, από τόπος προσευχής, σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις κακόφημες αλλά κερδοφόρες. Οι μοναχοί ήταν διακοσμητικά στοιχεία, απομονωμένοι στις χειρότερες μοναστηριακές εγκαταστάσεις, αφού τα καλά δωμάτια προσφέρονταν γιά κάθε είδους αμαρτία στους τουρίστες.

Ο δεσπότης, που είχε γνωρίσει τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως στο Νταχάου και το Άουσβιτς, το έθεσε σκοπό της αρχιερατικής του διακονίας. «Θεέ μου, ή καθάρισε τα μοναστήρια και δώσε πάλι ζωή, ή εξάλειψε το όνομά μου». Έτσι προσευχόταν με τις ώρες ο δεσπότης, μας έλεγε ο παλαιός του οδηγός. Και το θαύμα έγινε. Στα Μετέωρα ξαναάνθισε ο Μοναχισμός. Και όχι μόνον αυτό. Έγιναν μήτρα γιά να γεννηθούν πολλοί μοναχοί και να επανδρώσουν ακόμα και αγιορειτικά μοναστήρια.

Στις 8 Μαΐου 1980 εκοιμήθη ο γέροντας της Πάρου, πατήρ Φιλόθεος ο Ζερβάκος, ηγούμενος της Λογγοβάρδας, αλλά και ιδρυτής και κτίτορας της γυναικείας Μονής των Θαψανών, καθώς και άλλων μικροτέρων.

Η αναγέννηση του αγιορειτικού Μοναχισμού οφείλεται σε τρεις γιγαντιαίες πνευματικές προσωπικότητες. Τον Γέροντα Σιλουανό τον Αθωνίτη με τον μαθητή του Γέροντα Σωφρόνιο του Έσσεξ. Τον Γέροντα Ιωσήφ τον σπηλαιώτη και ησυχαστή με τους μαθητές του παπαΧαραλάμπη Διονυσιάτη, παπαΕφραίμ Φιλοθεΐτη, και γερο Ιωσήφ Βατοπεδηνό. Και τον Γέροντα Παΐσιο τον Αγιορείτη. Αυτό το θέμα δεν μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει.

Το έτος 1938 εκοιμήθη στο Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, το επιλεγόμενο Ρωσικό, στο Άγιο Όρος, ο Γέροντας Σιλουανός, μεγάλης αρετής μοναχός. Το 1988 έγινε η αγιοκατάταξή του.  Ο γνήσιος μαθητής του Γέροντας Σωφρόνιος, περί το 1940, σχεδόν εκδιώχθηκε από το Άγιο Όρος. Κατέφυγε στους Ρώσους εμιγκρέδες που είχαν αυτοεξοριστεί στο Παρίσι και εκεί άρχισε την δράση του ως πνευματικός-εξομολόγος. Από την δράση του αυτήν, δημιουργήθηκε ένας μοναχικός πυρήνας, ο οποίος αργότερα μετεγκαταστάθηκε στην Αγγλία. Εκεί δημιουργήθηκε το σπουδαίο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην περιοχή του Έσσεξ.

Ο πατήρ Σωφρόνιος συνέγραψε τον βίο του πνευματικού του πατέρα και γέροντα, του Οσίου Σιλουανού, που το 1959 κυκλοφόρησε πρώτα στα Ρωσσικά και στην συνέχεια στα ελληνικά. Σήμερα το βιβλίο αυτό είναι μεταφρασμένο σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες.

Ο βίος του Αγίου Σιλουανού, αλλά και η μεγάλη πνευματική ακτινοβολία του πατρός Σωφρονίου, οδήγησαν πολλές δεκάδες νέων στο μοναχισμό, τόσο στην Ευρώπη και παγκοσμίως, όσο και στο Άγιο Όρος και στην Ελλάδα. Η διορατικότητα, η σαφήνεια στον λόγο και την ερμηνεία των βαθμίδων της πνευματικής τελειώσεως, και γενικώς το ήθος του πατρός Σωφρονίου και των πνευματικών του υιών και θυγατέρων παρουσιάζουν μία ακραιφνή ορθόδοξη πνευματικότητα, που αγγίζει και συγκινεί τον σύγχρονο άνθρωπο.

Το έτος 1959, την ημέρα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σχεδόν αμέσως μετά τον εσπερινό, αναχώρησε από τα επίγεια προς τα επουράνια ο Γέροντας Ιωσήφ ο σπηλαιώτης, ο Ησυχαστής. Τρύγησε το μέλι της ησυχίας και αναδείχθηκε πρακτικός και θεωρητικός εργάτης και κάτοχος της νοεράς προσευχής. Η αγγελική πνευματική του κατάσταση έγινε σπόρος που σπάρθηκε και σπέρνεται ακόμα στην αγιορειτική γη, και φύτρωσαν πολλές δεκάδες, εκατοντάδες θα έλεγα, μοναχών. Οι πνευματικοί του υιοί επάνδρωσαν τα αγιορειτικά Μοναστήρια: Φιλοθέου, Ξηροποτάμου, Διονυσίου, Βατοπεδίου, δεκάδες αγιορειτικά Κελλιά, και δημιούργησαν πολλά άλλα μοναστήρια στην ελλαδική επικράτεια και στην Αμερικανική Ήπειρο. Περί τα είκοσι μοναστικά ιδρύματα οργανώθηκαν από τον αγιώτατο Γέροντα Εφραίμ πρώην ηγούμενο της Μονής Φιλοθέου Αγίου Όρους.

Και ερχόμαστε στο μακαριστό και εν οσίοις ΓεροΠαΐσιο. Ο πολύπλαγκτος γέροντας άλλαξε πολλούς τόπους κατοικίας και άσκησης ως μοναχός. Άγιο Όρος, Κόνιτσα, ξανά Άγιο Όρος σε διάφορα μέρη, Όρος Σινά και πάλι Άγιο Όρος. Κατέληξε στην μακεδονική γη, στο μοναστήρι που ίδρυσε μαζί με τον μακαριστό πλέον πατέρα Πολύκαρπο Μαντζάρογλου, έξω από το χωριό Σουρωτή Θεσσαλονίκης, και το αφιέρωσαν οι δύο πνευματικοί άνδρες στο Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Το ανύστακτο πνεύμα του πατρός Παϊσίου, ιδίως μετά το 1979, έδρασε ευεργετικά σε πολλές χιλιάδες ψυχές. Ευλογούμε το τρισάγιο και πανάγιο όνομα του Θεού γιατί στις ημέρες μας υπήρξε ένας ΓεροΠαΐσιος, που ξεκούρασε και ανέπαυσε, εν ζωή και μετά θάνατον, χιλιάδες κόσμου.

Η αναφορά μας στον πατέρα Εφραίμ τον Κατουνακιώτη γίνεται με άπειρη ευγνωμοσύνη και αδάμαστο σεβασμό και θαυμασμό. Ο πατήρ Εφραίμ όντως έζησε αγγελικά επί της γης. Απέφυγε όσο το δυνατό κάθε επίγειο περισπασμό, μέσα σε άκρα υπακοή και υπέρμετρη πτωχεία εθελουσίως. Λένε κάποιοι ότι αν δεν έβγαινε στον κόσμο θα μυρόβλυζε. Όντως μυροβλύζουν οι καρδιές μας, μελετώντας ακαταπαύστως τον βίο του, όπως μας παραδόθηκε από τον αρχοντικό διάδοχό του, πατέρα Ιωσήφ.

Από ετών κυκλοφορεί ένα λαϊκό ρητό, που αρέσκονται οι άνθρωποι και το επαναλαμβάνουν κάθε φορά που, ως μοναχός, πας να πεις κάτι πνευματικό και κάτι καλογερικό. Λένε: «Βαρειά η καλογερική». Κάποτε, προσκυνητές στο Όρος είπαν σε έναν μικρό, πανέξυπνο, αυτό το ρητό, γιατί τον έβλεπαν να έχει πολύ ζήλο στα πνευματικά. Και αυτός, πανέξυπνος, απάντησε όλο νόημα: «Κι ασήκωτος ο γάμος».

Με πάσαν ευθύνη των λόγων μας, λέμε ότι αυτό το λαϊκό ρήμα είναι ασύστολο ψέμα. Η οδός των μοναχών χαρακτηρίζεται ευχερής τρίβος, εύκολος δρόμος. Δεν είναι δυνατό να ψεύδονται οι θεοφόροι πατέρες.

Οι άνθρωποι, εκεί που λένε ότι οι καλόγεροι καλοπερνούν, γυρίζουν αμέσως το κουμπί και λένε το παραπάνω ποιηματάκι. Τώρα, τι από τα δύο να πιστέψει κάποιος; Καλοπερνούμε ως μοναχοί ή ζούμε κάτω από ένα ασήκωτο βάρος; Αστεία πράγματα, γιά νηπιόφρονες.

Δυσκολίες, μικρές ή μεγάλες, λίγες ή πολλές, υπάρχουν σε κάθε έκφανση του ανθρώπινου βίου.

Θα κλείσουμε αυτήν την σύντομη ευγνωμονική αναφορά μας στο ευσκιόφυλλο αυτό δένδρο, που μας δροσίζει και μας ξεκουράζει, στον Μοναχισμό, με έναν λόγο του καθηγητή του μοναχισμού, του Οσίου Ισαάκ του Σύρου: Αν οι άνθρωποι γνώριζαν τις δυσκολίες της μοναχικής πολιτείας, κανείς δεν θα πλησίαζε στα μοναστήρια. Αλλά, και αν οι άνθρωποι γνώριζαν την χάρη του μοναχικού σχήματος, κανένας δεν θα έμενε στον κόσμο.

Μεγάλο βέβαια κεφάλαιο αποτελεί και ο παλαιοημερολογιτικός μοναχισμός. Αλλά εκεί τα πράγματα είναι κάπως πιό περίπλοκα.

Δόξα τω Θεώ. Γνωρίσαμε αγίους, αγωνιστές, χαριτωμένους και θεοφόρους πατέρες. Μακάρι η ευχή τους, που εγκαρδίως μας ευλόγησαν, να μας συντροφεύει στην πνευματική μας πορεία. Αμήν.