Το 2017 σηματοδοτεί τα 500 χρόνια από την έναρξη της Μεταρρύθμισης υπό τον Μαρτίνο Λούθηρο.
Πρόδρομος του προτεσταντικού κινήματος, υπήρξε ο Τσέχος (Βοημός) Jan Hus (Γιαν Χους), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα, ο οποίος άσκησε ισχυρή επιρροή στην κεντρική Ευρώπη, και ιδιαίτερα στις διδασκαλίες του Μαρτίνου Λούθηρου.
Συνέβαλε επίσης, καίρια με τη χρήση της τσεχικής γλώσσας στα γραπτά και στα κηρύγματά του στο να θεωρηθεί πατέρας της τσεχικής γλώσσας το χώρο της φιλολογικής εξέλιξής της.
Το τεράστιο μνημείο του που δεσπόζει στην παλιά πόλη της Πράγας, αναφέρεται ως ένα «σύμβολο του Τσέχικου Εθνικισμού». Η μνήμη του τιμάται στις 6 Ιουλίου, επέτειο της εκτέλεσής του, και αποτελεί επίσημη αργία στην Τσεχία.
Ο Χους (1370 – 1415), ο οποίος υπήρξε και καθολικός ιερέας, άσκησε σφοδρή κριτική στην απολυταρχία του παπικού θεσμού και τις παπικές καταχρήσεις, αρνούμενος ότι ο Απόστολος Πέτρος ήταν αρχηγός της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση, ο υποτιθέμενος διάδοχός του, ο εκάστοτε πάπας, υποστηρίζοντας ότι εάν ο πάπας είναι φιλάργυρος τότε είναι τοποτηρητής, όχι του Χριστού, αλλά του Ιούδα του Ισκαριώτη!
Ο Χους υπήρξε επίσης ιεροκήρυκας στο Παρεκκλήσι της Βηθλεέμ στην Πράγα. (Μην σας παραπλανήσει η λέξη «παρεκκλήσι». Τρεις χιλιάδες άνθρωποι συνωστίζονταν για να ακούσουν τα κηρύγματά του).
Στα εξαιρετική σειρά έργων τέχνης του Alfons Mucha, “Slovanská Epopej” (Το Σλαβικό Έπος), που ολοκληρώθηκε μεταξύ 1910 και 1928 και αφηγείται την ιστορία του σλαβικών λαών από την μυθική προϊστορία τους μέχρι την θεμελίωση της πρώτης Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας το 1918, υπάρχει ο πίνακας «Ο Γιαν Χους κηρύττει στο Παρεκκλήσι της Βηθλεέμ» που έχει υπότιτλο «Η Αλήθεια θα Επικρατήσει».
Ο Hus υπήρξε επίσης, ένθερμος υπερασπιστής του καθηγητή της Οξφόρδης John Wycliffe (Τζον Ουίκλιφ), ο οποίος θεωρήθηκε αιρετικός. Όπως και ο Wycliffe, ο Hus τόνιζε την προσωπική ευσέβεια και την καθαρότητα της ζωής, καθώς και τον ρόλο της Αγίας Γραφής ως αρχή στην εκκλησία. Αρκετοί, πάντως, πιστεύουν ότι ήταν πολύ κοντά στην θεολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το ίδιο το Παρεκκλήσι της Βηθλεέμ ήταν ένα απτό παράδειγμα των διδασκαλιών του Hus. Στους τοίχους του ήταν πίνακες που αντιπαρέθεταν τη συμπεριφορά των Παπών και του Χριστού. Για παράδειγμα, ο Πάπας καβαλούσε ένα άλογο, ενώ ο Χριστός περπατούσε ξυπόλητος. Ο Χριστός έπλυνε τα πόδια των μαθητών, ενώ ο Πάπας ήθελε να του φιλούν τα πόδια. Ο Hus ήταν δημοφιλής στις μάζες, αλλά και σε κάποιους από την αριστοκρατία, συμπεριλαμβανομένης και της βασίλισσας.
Ο ίδιος ο Hus τελικά, δικάστηκε και κρίθηκε ένοχος για «αίρεση» από το Συμβούλιο της Κωνσταντίας, πόλη της νότιας Γερμανίας και κάηκε στην πυρά από τον Γερμανό αυτοκράτορα το 1415. Η ευρύτατη απήχηση των ιδεών του, κάτι στο οποίο συνέβαλε και η χρήση της τσεχικής γλώσσας και η ρητορική ευγλωττία του, θορύβησε την τοπική ρωμαιοκαθολική ηγεσία και τη Ρώμη και έτσι άρχισαν τα μέτρα εναντίον του, όπως η απομάκρυνσή του από το Πανεπιστήμιο, η απαγόρευση ομιλιών, το κάψιμο των έργων του και η κλήση του, για να παρουσιαστεί σε εκπρόσωπο της Ιεράς Εξέτασης. Η άρνησή του να εμφανιστεί ενώπιον του ιεροεξεταστή (του μετέπειτα πάπα Μαρτίνου Ε’) οδήγησε στον αφορισμό του από τον πάπα.
Στην σύνοδο πάντως της Κωνσταντίας, ο Γιάν Χους είχε προσέλθει για να παρουσιάσει τις απόψεις του, έχοντας την εγγύηση από τον αυτοκράτορα Σιγισμούνδο, ότι δεν θα τον πειράξουν, παρόλα αυτά με εντολή της συνόδου συνελήφθη και φυλακίστηκε.
Στη φυλακή βασανίστηκε επί μήνες και του ασκήθηκε αφόρητη ψυχολογική πίεση για να ανακαλέσει τις θέσεις του. Στην τελευταία δημόσια κλήση προς απολογία ενώπιον της συνόδου, αφού για μία ακόμη φορά αρνήθηκε να ανακαλέσει, σε μία εξόχως ατιμωτική και ευτελιστική διαδικασία αποφασίστηκε, ως αμετανόητος «αιρετικός», να καεί ζωντανός. Τα τελευταία λόγια των παπικών επισκόπων, που άκουσε ήταν: «Τώρα παραδίνουμε την ψυχή σου στο διάβολο».
Επισήμως καταδικάστηκε να καεί στην πυρά στις 6 Ιουλίου του 1415. Με μία επιβλητική πομπή, όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, οδηγήθηκε για να καεί ζωντανός προ των πυλών της Πράγας, αρνούμενος για τελευταία φορά να ανακαλέσει. Στο δρόμο προς τον τόπο της εκτέλεσης, πέρασε από ένα νεκροταφείο και είδε μια φωτιά. Ήταν από τα βιβλία του που καιγόντουσαν κατ’ εντολήν των παπικών! Γέλασε και είπε στους παρευρισκομένους να μην πιστεύουν τα ψέματα που κυκλοφορούν γι’ αυτόν. Φτάνοντας στον τόπο της εκτέλεσης, ρωτήθηκε από τον στρατάρχη αν θα ανακαλέσει τελικά τις απόψεις του. Ο Hus απάντησε, «ο Θεός είναι μάρτυράς μου ότι τα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον μου είναι ψευδή. Σήμερα θα πεθάνω με χαρά». Ενώ οι φλόγες τύλιγαν πια το σώμα του ο Hus άρχισε να ψέλνει στα λατινικά το «Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού του Ζώντος, ελέησέ με».
Οι παπικοί δεν έμειναν εκεί. Όταν κάηκε το σώμα του, συγκέντρωσαν την τέφρα και την έριξαν στον Ρήνο, για να μη την συλλέξουν οι πολυάριθμοι οπαδοί και φίλοι του. Ο απόηχος του αγώνα και του φρικτού τέλους του έμεινε ισχυρός. «Χουσίτες» ονομάστηκαν οι οπαδοί του κινήματος που πρέσβευε τα μεταρρυθμιστικά και εθνικιστικά δόγματα του Χους. Εκατό και πλέον χρόνια αργότερα, ο Λούθηρος θα δηλώνει: «Είμαστε όλοι Χουσίτες».
Ο Hus ήταν ήδη δημοφιλής στους λαϊκούς ανθρώπους και ο ηρωικός του θάνατος μεγάλωσε το κύρος του. Οι οπαδοί του ήρθαν σε ανοιχτή εξέγερση, τόσο εναντίον της Καθολικής Εκκλησίας όσο και κατά της γερμανοκρατούμενης αυτοκρατορίας με στην οποία δεν ήθελαν να έχουν καμία συμμετοχή. Η Ρώμη κήρυξε “σταυροφορία” εναντίον τους και ο πάπας Μαρτίνος Ε εξέδωσε μια παπική βούλα που επέτρεπε τη θανάτωση όλων των υποστηρικτών του Hus. Όμως η κοινότητα των Χουσιτών περιλάμβανε πλέον το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των Τσέχων του Βασιλείου της Βοημίας, και έγινε μια σημαντική στρατιωτική δύναμη, όπου υπό την ηγεσία του Jan Žižka (1360-1424) και αργότερα των Προκόπιου του Μέγα (1380-1434), νίκησε τις παπικές σταυροφορίες που ακολούθησαν (1419-1434). Έτσι, παρά τις επανειλημμένες παπικές προσπάθειες για να εξαλειφθεί το κίνημα, αυτό επέζησε ως ανεξάρτητη εκκλησία, γνωστή ως Unitas Fratrum ή «Ενότητα των Αδελφών».
Ο Hus ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος ήσυχων αποφάσεων και δεν ήταν κάποιος φιλοπόλεμος φανατικός, αν και έμοιαζε με τέτοιον. Μεγάλωσε με τα γεγονότα, στα οποία σχισματικοί πάπες, νόμιμοι και παράνομοι βασιλιάδες, χλιδάτοι ιεράρχες απολάμβαναν πολλές ανέσεις, αλλά υπήχαν και ασκητικοί θεολόγοι, συντηρητικοί Βοημοί πατριώτες και πρώιμοι υπερασπιστές της ιδέας ενός έθνους με βάση τη γλώσσα και όχι το έδαφος – όλοι αυτοί χαοτικά αντιμάχονταν ο ένας τον άλλον (Peter Demetz, Prague in Black and Gold, 132-133).
Ο Hus θεωρείται όχι μόνο πρωτο-προτεστάντης, αλλά και εθνικός ήρωας.
Στην πεντάτομη ιστορία του Τσέχικου Έθνους στην Βοημία και την Μοραβία (1836-67), ο Frantisek Palacky, παρουσιάζει τον Jan Hus, ως έναν πρωτο-προτεστάντη και πρωτο-εθνικιστική μάρτυρα.
Σε ένα κήρυγμά του που αφορούσε την εισβολή των ξένων στην Βοημία το 1401, ο Hus διακήρυξε: «Σύμφωνα με κάθε νόμο, συμπεριλαμβανομένου του νόμου του Θεού, και της φυσικής τάξης των πραγμάτων, οι Τσέχοι στο βασίλειο της Βοημίας πρέπει να προτιμώνται στις θέσεις εξουσίας του βασιλείου της Τσεχίας. Έτσι γίνεται για τους Γάλλους στο γαλλικό βασίλειο και για τους Γερμανούς στα γερμανικά εδάφη. Ως εκ τούτου, ένας Τσέχος πρέπει να ασκεί εξουσία επί των δικών του υφισταμένων, όπως θα έπρεπε ένας Γερμανός για τους δικούς του».
Η διάκριση από τον Hus, της Βοημίας ως γης των Τσέχων σε αντιδιαστολή με το «γαλλικό βασίλειο» και τα «γερμανικά εδάφη», βρίσκεται σε αντίθεση με το δόγμα του παγκοσμιοποίησης και του πολυπολιτισμού.
Ο Hus αναγνωρίζει ότι όταν η κυβέρνηση και ο λαός πάψουν να διατηρούν την ομοιογένεια και αρχίσουν να υιοθετούν «πολυπολιτισμικές» πρακτικές, παράγονται αντιπαραγωγικές πολιτικές συνθήκες, εις βάρος των συμφερόντων των ανθρώπων.
Η αναφορά του Hus στο νόμο του Θεού και τη φυσική τάξη βασίζεται στην αναγνώριση της Τάξης που δημιουργήθηκε από τον Θεό επάνω στις οικογένειες, τις φυλές, τα έθνη και τις φυλές, που ζώντας ευδιάκριτα και ξεχωριστά, δημιουργούν τα γόνιμα ανθρώπινα πλαίσια για τη βέλτιστη λειτουργία του νόμου του Θεού.
