ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑ: Η φανουρόπιτα είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική παραδοσιακή πίτα που συνδέεται άμεσα με την Ορθόδοξη πίστη και την ευλάβεια του λαού μας.
Της Κατερίνας Θεοχάρη – ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Κάθε χρόνο, στις 27 Αυγούστου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Φανουρίου, πλήθος νοικοκυρών ετοιμάζουν αυτήν την νηστίσιμη πίτα και τη φέρνουν στην Εκκλησία για ευλογία.
Η πράξη αυτή έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της εκκλησιαστικής μας ζωής, συνδέοντας την προσευχή με την παράδοση και την κουζίνα.
Στο vimaorthodoxias.gr, η γιαγιά Σοφία, μια παλιά Πόντια γυναίκα που μεγάλωσε με τις γεύσεις και τα ήθη της αληθινής προσφυγικής κουζίνας, μας παραδίδει τη δική της συνταγή για φανουρόπιτα, όπως τη θυμάται από τη μητέρα και τη γιαγιά της στον Πόντο. Η ίδια τονίζει ότι η πίτα αυτή δεν είναι απλά ένα γλυκό, αλλά μια προσευχή ζυμωμένη με αγάπη και ευγνωμοσύνη.
Η παράδοση πίσω από τη φανουρόπιτα
Η φανουρόπιτα φτιάχνεται για να τιμηθεί ο Άγιος Φανούριος και να ζητηθεί η βοήθειά του για να «φανερώσει» χαμένα αντικείμενα, λύσεις σε προβλήματα, ακόμα και δρόμους στη ζωή των ανθρώπων. Παλαιότερα, οι γυναίκες συνήθιζαν να πηγαίνουν την πίτα στην εκκλησία και να τη μοιράζουν στη γειτονιά, «για συγχώρηση της μάνας του Αγίου».
Η γιαγιά Σοφία εξηγεί:
«Όταν ήμασταν παιδιά, η μάνα μου μας έλεγε πως η φανουρόπιτα πρέπει να γίνεται με 7 ή 9 υλικά, πάντα σε μονό αριθμό, γιατί έτσι κρατάει η ευχή. Την πίτα την πηγαίναμε στην εκκλησία και μετά τη μοιράζαμε σε όλους. Κανείς δεν έπαιρνε κομμάτι χωρίς να πει “Θεός σχωρέσ’ τη μάνα του Αγίου”.»
Υλικά (παραδοσιακή εκδοχή για 9 υλικά)
- 1 φλιτζάνι λάδι(ελαιόλαδο)
- 1 φλιτζάνι ζάχαρη
- 2 φλιτζάνια χυμό πορτοκαλιού
- 1 κουταλάκι του γλυκού σόδα μαγειρική
- 1 κουταλάκι του γλυκού κανέλα
- μισό κουταλάκι γαρύφαλλο τριμμένο
- 1 φλιτζάνι καρύδια χοντροκοπανισμένα
- 1 φλιτζάνι σταφίδες μαύρες
- περίπου 4 φλιτζάνια αλεύρι που φουσκώνει μόνο του
Εκτέλεση
- Σε μεγάλο μπολ, ανακατεύουμε το λάδι με τη ζάχαρη μέχρι να λιώσει καλά.
- Διαλύουμε τη σόδα μέσα στον χυμό πορτοκαλιού και τον προσθέτουμε στο μείγμα.
- Ρίχνουμε τα μπαχαρικά, τις σταφίδες και τα καρύδια.
- Σταδιακά προσθέτουμε το αλεύρι, μέχρι να γίνει ένας χυλός πυκνός, που να στέκεται.
- Λαδώνουμε και αλευρώνουμε ένα ταψί, ρίχνουμε μέσα το μείγμα και το στρώνουμε.
- Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο, στους 180 βαθμούς για περίπου 45-50 λεπτά.
Η γιαγιά Σοφία πάντα χαράζει έναν σταυρό με το κουτάλι πάνω στην επιφάνεια της πίτας πριν την ψήσει, «για να μπαίνει η ευχή μέσα στην καρδιά της οικογένειας».
Μυστικά και παραλλαγές
Η Πόντια κουζίνα έχει τον δικό της πλούτο. Η γιαγιά Σοφία θυμάται πως σε κάποιες οικογένειες πρόσθεταν και λίγο τσίπουρο μαζί με τον χυμό πορτοκαλιού, «για να ανοίγει το άρωμα». Άλλες νοικοκυρές έβαζαν σουσάμι από πάνω πριν το ψήσιμο. Η ίδια λέει:
«Το πιο σπουδαίο δεν είναι τι θα βάλεις, αλλά με τι καρδιά θα το φτιάξεις. Η φανουρόπιτα είναι ευχή για το σπίτι, είναι το χέρι του Αγίου που σε πιάνει και σε τραβάει από τη δυσκολία».
ΑΓΙΟΣ ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ: Η ευχή του Αγίου Φανουρίου που φανερώνει ότι ζητάς.
ΕΥΧΗ ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑΣ: Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Ουράνιος Άρτος, ο της βρώσεως της μενούσης εις τον αιώνα πλουσιοπάροχος χορηγός, ο δοτήρ των αγαθών, ο δε Ηλιού τροφήν αγεώργητον πηγάσας, η ελπίς των απηλπισμένων, η βοήθεια των αβοηθήτων και σωτηρία των ψυχών ημών. Ευλόγησον τα δώρα ταύτα και τους ταύτα σοι προσκομίσαντας, εις δόξαν σην και τιμήν του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου. Παράσχου δε, αγαθέ, τοις ευπρεπίσασι τα δώρα ταύτα, πάντα τα εγκόσμια και υπερκόσμια αγαθά σου.
Εύφρανον αυτούς εν χαρά μετά του προσώπου σου, δείξον αυτοίς οδούς προς σωτηρίαν. Τα αιτήματα των καρδιών αυτών και πάσαν την βουλήν αυτών ταχέως πλήρωσον, οδηγών αυτούς προς εργασίαν των εντολών σου, ίνα διά παντός εν ευφροσύνη και αγαλλιάσει υμνώσι και δοξάζωσι το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομά σου, πρεσβείαις της υπερευλογημένης Θεοτόκου, του αγίου ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Φανουρίου, του Θαυματουργού, και πάντων Σου των Αγίων.
Αμήν.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΦΑΝΟΥΡΙΟΥ: Ουράνιον εφύμνιον εν γη τελείται λαμπρώς, επίγειον πανήγυριν νυν εορτάζει φαιδρώς, Αγγέλων πολίτευμα. Άνωθεν υμνωδίαις, ευφημούσι τους άθλους, κάτωθεν Εκκλησία την ουράνιον δόξαν· ην εύρες πόνοις και άθλοις τοις σοίς, Φανούριε ένδοξε.
Το νόημα της προσφοράς
Όταν η πίτα ψήνεται, γεμίζει το σπίτι με μυρωδιές που θυμίζουν παλιές εποχές, τις κουζίνες των γιαγιάδων και τις κασέλες με τα μπαχαρικά. Η γιαγιά Σοφία επιμένει ότι πρέπει πάντα να μοιράζεται:
«Δεν φτιάχνεις φανουρόπιτα για να την κρατήσεις όλη. Η ευχή πιάνει όταν μοιράζεσαι. Δίνεις στον γείτονα, στον φτωχό, ακόμα και σε αυτόν που δεν σου μιλάει. Εκεί φαίνεται η δύναμη του Αγίου.»
Ένα έθιμο που συνεχίζεται
Σήμερα, παρόλο που οι ρυθμοί της ζωής έχουν αλλάξει, η φανουρόπιτα παραμένει σταθερή αξία. Χιλιάδες γυναίκες, ακόμα και νέες, την ετοιμάζουν και την πηγαίνουν στην εκκλησία, συνεχίζοντας το έθιμο των γιαγιάδων τους.
Η γιαγιά Σοφία χαμογελά συγκινημένη:
«Αν δεν συνεχίσουμε αυτά τα μικρά, θα χαθούν τα μεγάλα. Ο Άγιος Φανούριος θέλει πίστη, αγάπη και ένα κομμάτι πίτα που να μοσχοβολάει. Αυτό είναι η φανουρόπιτα.»
Η συνταγή της γιαγιάς Σοφίας δεν είναι απλώς οδηγίες μαγειρικής. Είναι μια παράδοση αιώνων, ένα μυστικό που ταξιδεύει από γενιά σε γενιά, γεφυρώνοντας την πίστη με την καθημερινότητα. Κάθε κομμάτι φανουρόπιτας που μοιράζεται κρύβει μέσα του ευχές, προσευχές και μια βαθιά αγάπη για την οικογένεια και τον πλησίον.
Με αυτή τη συνταγή, που καταγράφηκε και προσφέρθηκε στο vimaorthodoxias.gr, η γιαγιά Σοφία μας θυμίζει ότι η πραγματική ευλογία βρίσκεται στην απλότητα και στη μοιρασιά.
