Σύνηθες φαινόμενο: ανοίγεις την τηλεόραση πέφτεις πάνω σ’ ένα ντοκιμαντέρ. Από τον αφηγητή ακούς “πολύ ενδιαφέροντα απολιθώματα έχουν βρεθεί στην τάδε λίμνη τα οποία αποδεικνύουν ότι η μετάβαση από τον homo τάδε στον homo δείνα, έλαβε χώρα μέσα σ’ ένα διάστημα εκατό χιλιάδων χρόνων…”.
Παράλληλα με την αφήγηση, βλέπεις διάφορα γραφήματα που αποδεικνύουν την μεταμόρφωση ενός πιθήκου σε άνθρωπο. Επίσης, βλέπεις και μερικά κρανία που δεν ξέρεις σε τι είδος πιθήκου ή γορίλα ανήκουν, αλλά ο ανθρωπολόγος τα αποκαλεί προγόνους μας.
Το ντοκιμαντέρ συνεχίζει, και ο αφηγητής, προκειμένου να επιδείξει αντικειμενικότητα, αποφασίζει να παραθέσει και την άλλη άποψη: “η εκκλησία όμως έχει διαφορετική γνώμη” λέει και παράλληλα με την λέξη “εκκλησία” βλέπουμε σταυρούς που καίγονται, ανθρώπους που μαστιγώνονται μπροστά σε μια εφιαλτική εκκλησία, γοτθικού ρυθμού.
Στην συνέχεια εμφανίζεται ένας πάστορας, ο οποίος χωρίς την απαραίτητη παιδεία παραθέτει διάφορα γελοία επιχειρήματα, και ο οποίος όποτε τα βρίσκει σκούρα χρησιμοποιεί την λέξη “bible”. Ο αφηγητής συμπληρώνει την “άλλη άποψη” με μια ιστορική αναδρομή που περιλαμβάνει όλα τα γνωστά κλισέ: ιερά εξέταση, καταδίκη γνωστών επιστημόνων κλπ. Παράλληλα βλέπουμε και μερικές προσωπογραφίες διάφορων παπών της Ρώμης. Επίσης, παρατίθενται και διάφορες “έθνικ” θρησκείες, με μαύρους που χοροπηδάνε και των οποίων το δόγμα δεν αντιτίθεται στην εξελικτική θεωρία, αφού σύμφωνα με αυτούς ο θεός τάδε έγινε πρώτα πίθηκος και ύστερα άνθρωπος κλπ κλπ κλπ.Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η θρησκεία φοβάται την εξελικτική θεωρία, γιατί αν εξαπλωθεί κανείς δε θα πηγαίνει στην εκκλησία.
Αφού τελειώσει η παράθεση της άλλης άποψης, ο ανθρωπολόγος εμφανίζεται πάλι, αυτήν τη φορά με ένα συγκαταβατικό χαμόγελο αυτοπεποίθησης και θέτει το εξής δίλημμα: αλήθεια ή θρησκεία;
Με αυτό το δίλημμα τελειώνει το ντοκιμαντέρ.
Ας βάλουμε λοιπόν τώρα μια τάξη. Κατ’ αρχάς ας δούμε την γενική γραμμή.Το θέμα του δεν είναι υπέρ της εξελικτικής θεωρίας, αλλά κατά της χριστιανοσύνης. Οι τακτικές που ακολουθούνται είναι οι εξής:
1. Η άνιση αντιπαράθεση. Σύμφωνα με αυτήν την τακτική, επιλέγεις από την πλευρά με την οποία διαφωνείς έναν μέτριο, ανίκανο, χωρίς ρητορική ικανότητα και γνώσεις. Από την πλευρά που συμφωνείς επιλέγεις έναν κορυφαίο αντιπρόσωπο, έναν άνθρωπο που χειρίζεται με άνεση τον λόγο, ο οποίος ξέρει πώς ακούγεται αυτό που λέει και ξέρει να κερδίζει τις εντυπώσεις. Το αποτέλεσμα της διαμάχης είναι προδικασμένο.
Το ότι βάζουν λοιπόν, απέναντι σε έναν ανθρωπολόγο, καθηγητή πανεπιστημίου, έναν αγράμματο, φανατισμένο πάστορα, είναι στα πλαίσια αυτής της τακτικής. Οποιοδήποτε κι αν ήταν το θέμα ο καθηγητής θα κέρδιζε.
2. Η απουσία επιστημονικών επιχειρημάτων καλύπτεται με την εμφάνιση ενός επιστήμονα. “Γεια σας, είμαι επιστήμονας” λέει κάποιος. Αυτόματα, ό,τι μπαρούφα μας παραθέσει, πρέπει να γίνει αποδεκτή. Να σημειωθεί εδώ πως οποιοσδήποτε έχει πτυχίο πανεπιστημίου καλείται επιστήμονας.
3. Η απουσία σοβαρών επιστημονικών στοιχείων καλύπτεται με γραφικά. Το θέμα με τα γραφικά είναι ότι δεν αποδεικνύουν τίποτα. Διότι, με γραφικά τύπου photoshop μπορείς να ισχυριστείς ό,τι θέλεις.
Έτσι, όπως είδαμε παραπάνω με τους πιθήκους που γίνονται άνθρωποι, μπορούμε να κάνουμε οποιαδήποτε μετατροπή. Ένα τέτοιο παράδειγμα βλέπουμε στην διπλανή εικόνα: Σύμφωνα με αυτήν έχουμε την εξέλιξη ενός σπερματοζωαρίου σε γυρίνο. Τι αποδεικνύει αυτό; Ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν σε βατράχους; Αν επιπλέον παραθέσουμε και το επιχείρημα ότι οι γυρίνοι είναι πολυπλοκότεροι οργανισμοί από τα σπερματοζωάρια, ας βάλουμε τώρα κάποιον να αντιπαρέλθει της θεωρίας μας. (Απαντήσεις του τύπου “αυτά είναι αστεία πράγματα” δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές, αφού κάτι τέτοιο μπορεί να λεχθεί και ως απάντηση για την εξελικτική θεωρία).
4. Η βεβαιότητα. Όλο το ντοκιμαντέρ χαρακτηρίζεται από ένα ύφος βεβαιότητας που εμφανίζεται κυρίως σε εκφράσεις. Οποιοσδήποτε σκεπτικισμός καταργείται. Ας εντοπίσουμε μερικές: “η θεωρία βασίζεται στο ότι οι πρόγονοί μας οι homo τάδε…”. Αυτό είναι ένα λογικό λάθος. Πώς τους ονομάζεις προγόνους πριν μας αποδείξεις ότι είναι όντως πρόγονοί μας; Πώς θεωρείς από την αρχή ότι εμείς θα δεχθούμε τα επιχειρήματά σου; Δε μπορείς κατά την διάρκεια μιας απόδειξης να προδικάζεις το αποτέλεσμα.
Για να καταλάβουμε το λογικό λάθος αυτής της φράσης ας παραθέσουμε μια ανάλογή της “η θεωρία βασίζεται στο ότι το σημείο τομής των παραλλήλων ευθειών…”. Αν έχεις σκοπό να μας πείσεις ότι οι παράλληλες ευθείες τέμνονται, ξεκίνα με κάτι που αποδεχόμαστε όλοι, και ύστερα να καταλήξεις σε αυτό που ισχυρίζεσαι.
5. Το επιχείρημα “αυτός που διαφωνεί μαζί μας έχει ξανακάνει λάθος, άρα είμαστε σωστοί”. Η γνωστή καραμέλα της ιεράς εξέτασης και όλα τα συναφή δεν έχουν καμία σχέση με την εξελικτική θεωρία. Για παράδειγμα το γεγονός ότι ο Κοπέρνικος είχε δίκιο στην διαφωνία του με μερικούς δομινικανούς μοναχούς, δε σημαίνει πως όποιος βρίσκει απέναντί του την εκκλησία θα έχει κι αυτός δίκιο.
6. Η δύναμη της εικόνας. Καθώς προφέρεται η λέξη “θρησκεία” η εικόνα δείχνει αρνητικά στοιχεία. Όπως για παράδειγμα μια εκκλησία εφιαλτικού ρυθμού, δαιμονικές φιγούρες, ανθρώπους που τους πυρπολούν διάφοροι μοναχοί του μεσαίωνα κλπ.
Αυτό κάνει πολλούς θεατές να λένε “έτσι είναι η θρησκεία, σκοτώνει κόσμο”.
Τώρα, όταν μιλάμε σε νοήμονες ανθρώπους, αυτό το τέχνασμα αποτυγχάνει. Αλλά επειδή οι μη-νοήμονες είναι περισσότεροι, δημιουργείται και η αίσθηση της πλειοψηφίας.
7. Η αποσιώπηση της βαθύτερης φιλοσοφίας του χριστιανισμού. Ο χριστιανισμός σε αυτές τις παραγωγές παρατίθεται ως μια στείρα επιβολή ηθικών κανόνων. Η λέξη “δόγμα” παρατίθεται ως μια απαράβατη αρχή, χωρίς αιτία, χωρίς λόγο ύπαρξης. Ωστόσο, ορισμένες αστείες θρησκείες της Αφρικής και της Ινδίας τυγχάνουν πολύ καλύτερης αντιμετώπισης. Αποσιωπώνται όλες οι αρνητικές ηθικές προεκτάσεις τους (για παράδειγμα, δε μας λέγεται ότι ο τάδε θεός ευφραίνεται πολύ με τις ανθρωποθυσίες) ενώ παρατίθεται ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο το οποίο είναι άγνωστο αν όντως υπάρχει μέσα σε αυτές, ή αν το δημιούργησαν εκείνην την στιγμή για να τις διαφημίσουν. Π.χ. εμφανίζεται ξαφνικά ένας μάγος μιας άγνωστης φυλής και λέει “εμείς πιστεύουμε ότι άνθρωπος και φύση είναι ένα”, χωρίς βέβαια να μας πει ότι η φυλή του βρίσκεται σε πόλεμο με μια γειτονική φυλή και σκοτώνονται όλοι για ψύλλου πήδημα…
8. Η αμφισβήτηση των προθέσεων, με σκοπό την δημιουργία καχυποψίας. Ή αλλιώς, οι ιδιοτελείς προθέσεις των χριστιανών και οι ανιδιοτελείς προθέσεις των επιστημόνων. Ποιες ανιδιοτελείς προθέσεις των επιστημόνων; Όλη η καριέρα τους στηρίζεται στην αποδοχή των δημοσιεύσεων και στην έγκριση των χορηγιών. Μια κατάρριψη της εξελικτικής θεωρίας θα είχε ως συνέπεια την διακοπή όλων των χρημάτων που λαμβάνουν. Αντιθέτως η εκκλησία καθεαυτή, δεν έχει να χάσει τίποτα.
9. Ο εγκλωβισμός σε ανυπόστατα διλήμματα. Όταν ένας γονιός δίνει στο παιδί του ένα φαγητό, δεν του λέει “θέλεις να φας ή όχι;”, διότι σε αυτήν την περίπτωση η απάντηση μπορεί να είναι αρνητική. Ούτε πάλι του λέει “φα’ το” γιατί και σε αυτήν την περίπτωση το παιδί αισθάνεται πως δεν το ρωτάνε. Του λέει όμως: “θέλεις να φας στο μπλε πιάτο ή στο κόκκινο πιάτο;”. Το παιδί έχει την αίσθηση πως το ρωτάνε, πως έχει γνώμη, πως κρίνει. Στην πραγματικότητα όμως η απάντηση που θα δώσει είναι “ναι θα φάω”. Ας φάει από το μπλε πιάτο ή από το κόκκινο πιάτο. Αυτό δεν τον νοιάζει τον γονιό καθόλου. Το ίδιο γίνεται και σ’ αυτά τα ντοκιμαντέρ. Τίθεται για παράδειγμα το δίλημμα “ποια θεωρία προτιμάτε; την θεωρία των άθεων ή τις έθνικ θρησκείες που δέχονται την εξέλιξη ;”. Ο θεατής εγκλωβίζεται σε δύο περιπτώσεις που του παρουσιάζονται ως μοναδικές. Πολλοί είναι αυτοί που δεν είναι σε θέση να το συνειδητοποιήσουν αυτό. Οι περιπτώσεις: αθεΐα ή ινδουισμο-παγανισμοί δεν είναι οι μοναδικές που μπορεί κάποιος να επιλέξει. Ελάχιστοι ωστόσο θα πουν “καμία από τις δύο”. Για να μην πούμε για τα διλήμματα του στιλ “προτιμάτε αλήθεια, ή θρησκεία;” που για να απαντήσει κάποιος που διαφωνεί πρέπει να μιλάει δυο ώρες.
10. Η ψεύτικη ανωτερότητα. Οι διάφοροι επιστήμονες που εμφανίζονται σε αυτές τις παραγωγές εμφανίζουν μια ψεύτικη ανωτερότητα. Οποιοσδήποτε έχει γνωρίσει τέτοια άτομα ξέρει ότι αυτή η ανωτερότητα είναι καθαρά πλασματική.
11. Η σκηνοθετική σοβαρότητα: Οι επιστήμονες εμφανίζονται πάντοτε με περίεργα σωληνάκια, φορώντας μάσκες, μέσα σε αποστειρωμένα εργαστήρια. Ή, άλλες φορές, με καπέλα τύπου Indiana Jones να ξεσκονίζουν το χώμα με ένα πινέλο και να βρίσκουν στοιχεία. Καμία έρευνα δεν γίνεται έτσι. Οι εργαζόμενοι σε εργαστήρια ελάχιστες φορές έχουν μάσκα στο πρόσωπό τους. Ενώ οι παλαιοντολόγοι, αρχαιολόγοι κλπ δεν κυκλοφορούν με ένα πινέλο στο χέρι ξεσκονίζοντας όποιο κομμάτι γης πατήσουν.
12. Η επιλεκτική γνώση της ιστορίας. Ακόμη κι αν δεχθούμε όσα λένε, δε θα έπρεπε εκτός από τους Χριστιανούς να κατηγορηθούν και οι Εβραίοι, αφού και οι τελευταίοι αρνούνται την εξέλιξη όπως και οι Χριστιανοί; (Η γένεσις είναι βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης) Ωστόσο καμία τέτοια αναφορά δεν γίνεται. Ως αρνητές της εξέλιξης φαίνονται πάντοτε οι Χριστιανοί και μόνο οι Χριστιανοί. Παρότι λοιπόν γίνεται αρνητική αναφορά γενικά στις θρησκείες, τελικά αυτή αφορά μόνο την χριστιανοσύνη. Γι’ αυτό ισχυρίζομαι ότι αυτού του είδους τα ντοκιμαντέρ στοχεύουν αποκλειστικά στην δυσφήμηση της χριστιανοσύνης.
13. Το πραγματικό θέμα δεν αναφέρεται για να είναι ο θεατής ανυποψίαστος. Νομίζω πως μετά από όσα είδαμε παραπάνω θα μπορούσαμε να δώσουμε στο ντοκιμαντέρ έναν τίτλο όπως “Δαρβινιστές εναντίον Χριστιανών”. Κάτι τέτοιο όμως θα προκαλούσε. Έτσι συνήθως δίνεται ένα θέμα του στιλ “Άνθρωπος: από την πέτρα στον τροχό” ή “ίχνη ανθρώπινης προϊστορίας στην λίμνη τάδε”. Με ένα τέτοιο θέμα, ο θεατής δεν ξέρει τι τον περιμένει.
14. Διασκεδαστικό, ήρεμο και ευχάριστο κλίμα. Ο θεατής κάθεται αναπαυτικά γιατί βλέπει ένα χαλαρό ντοκιμαντέρ μετά από μια κουραστική μέρα. Δεν έχει πλέον δυνάμεις να κρίνει, δεν έχει όρεξη να κρίνει, θέλει να δει κάτι εύπεπτο και ευχάριστο. Έτσι δεν εξετάζει πολλές από τις σκέψεις που του δίνουν. Τις ακολουθεί άκριτα. Αν τώρα το παρακολουθούν δύο η περισσότερα άτομα και κάποιος από αυτά μιλάει και κρίνει, θα μετατραπεί στον ενοχλητικό της παρέας.
15. Κατάχρηση επιστημονικών κατακτήσεων άλλων χώρων. Σε συζητήσεις άμεσα, αλλά και σε τέτοια ντοκιμαντέρ έμμεσα, γίνεται ή υπονοείται ο εξής απλός συνειρμός: με την επιστήμη πετύχαμε πράγματα αδύνατα προς τον άνθρωπο, όπως το ηλεκτρικό ρεύμα, τους υπολογιστές και το τηλέφωνο, άρα, αυτός που αρνείται την συγκεκριμένη θεωρία, αρνείται ολόκληρη την επιστήμη γενικώς. Υπάρχει όμως μια τεράστια διαφορά μεταξύ αυτών των δύο. Σε όλες αυτές τις κατακτήσεις της επιστήμης είχαμε την δυνατότητα του πειράματος. Δηλαδή την δυνατότητα της επανάληψης μιας διαδικασίας κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες. Σε αυτήν την περίπτωση, όχι μόνο δεν έχουμε την δυνατότητα να επαναλάβουμε την διαδικασία, αλλά δεν ξέρουμε και πώς ακριβώς έγινε την μοναδική φορά που αυτή συνέβη. Έτσι, όταν ήρθε η ώρα ο ηλεκτρισμός να ρευστοποιηθεί σε αγαθό, ήταν γνωστή η συμπεριφορά όλων των απαραίτητων μεταβλητών. Αντιθέτως, η εξελικτική θεωρία (αν ποτέ χρειαστεί να βοηθήσει την κοινωνία) σε τι θα μπορεί να βασιστεί;
16. Αντί να αποδείξεις αυτό που ισχυρίζεσαι, πετάς το μπαλάκι της απόδειξης σε αυτούς που σε αμφισβητούν. Το αναγκαίο ενός ισχυρισμού για να γίνει αποδεκτός είναι να ακολουθηθεί από μία απόδειξη. Την απόδειξη αυτήν καλείται να την κάνει το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που ενστερνίζονται τον ισχυρισμό. Σε ντοκιμαντέρ όμως, και πολύ πιο καθαρά σε συζητήσεις της τηλεόρασης βλέπω να καλούνται αυτοί που δεν αποδέχονται την θεωρία να εκθέσουν τα επιχειρήματα της αναίρεσής της. Ωστόσο, δεν είναι αυτοί που καλούνται να παραθέσουν επιχειρήματα, αλλά εκείνοι που την υποστηρίζουν. Για παράδειγμα ας φτιάξουμε μια εικονική συζήτηση:
-Εγώ πιστεύω ότι το Φεγγάρι δίνει περισσότερο φως από τον Ήλιο.
-Γιατί;
-Γιατί όχι;
Με αυτό το “γιατί όχι;” αντιστρέφονται οι ρόλοι. Πάλι, οι περισσότεροι άνθρωποι, θα πέσουν ανυποψίαστοι στην παγίδα να ψάξουν απαντήσεις. Όμως, κανένας λόγος δεν υπάρχει να δώσουν αυτοί τις απαντήσεις. Η απόδειξη είναι κάτι που πρέπει να δοθεί από τον άνθρωπο που έθεσε τον ισχυρισμό.
17. Το επιχείρημα “εσύ δεν ξέρεις αρκετά άρα δεν σου λέω τα υπόλοιπα”. Όταν προκύπτουν σημαντικά κενά στους συλλογισμούς είτε πετάν μια γενική παραπομπή “όπως απέδειξε ο τάδε…” είτε παραπέμπουν σε βαθύτερες και πολυπλοκότερες γνώσεις που θεωρείται βέβαιο πως ο θεατής δεν έχει την ικανότητα να ελέγξει πχ “εργαστηριακές έρευνες απέδειξαν ότι…” κλπ. Έτσι μπορεί κάποιος να ισχυριστεί οτιδήποτε. Θυμάμαι για παράδειγμα, κάποτε μου είχε πει κάποιος πως δεν πιστεύει πως υπάρχει Θεός γιατί αυτό έχει αποδειχθεί επιστημονικά. Ψάχνοντας λοιπόν το θέμα, κατέληξα στο ότι υπήρχε ένας φαύλος κύκλος παραπομπών, στον οποίο κανένας δεν είχε αποδείξει τίποτα.
Κλείνοντας θέλω να πω και κάτι άλλο. Η εξελικτική θεωρία δε με έχει πείσει, γιατί συνεχώς προσπαθεί να μας πείσει ότι έχει αποδειχθεί, χωρίς να υπάρχει πουθενά η απόδειξή της. Όσο κι αν έχω ψάξει δεν έχω βρει πουθενά μια πειστική, λογική απόδειξη.
Το γεγονός ότι ένα κρανίο μοιάζει πολύ με το ανθρώπινο δεν καθιστά άνθρωπο, ή μισό άνθρωπο το ον που το είχε. Μπορεί να ήταν ένα είδος πίθηκου που εξαφανίστηκε. Μπορεί πάλι να ήταν ένα είδος ανθρώπου που εξαφανίστηκε.
Επίσης, το γεγονός ότι ένα κρανίο αποτελεί μια ενδιάμεση κατάσταση από αυτό του ανθρώπου και εκείνο του πιθήκου πάλι, δεν αποδεικνύει ότι πρόκειται για έναν πρόγονο του πρώτου και απόγονο του δευτέρου.
Για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα, λένε “το DNA του ανθρώπου διαφέρει ελάχιστα από αυτό του πιθήκου”.
-Ε, και; Πώς αποδεικνύει ότι αυτή η μικρή διαφορά επιτεύχθηκε εξελικτικά;
Και συνεχίζουν. “Με μεταλλάξεις μέσω ακτινοβολίας μπορεί να γίνει μια παραποίηση του DNA.”-Ε, και; Πώς ξέρουμε ότι μια τέτοια μετάλλαξη έλαβε χώρα;
Εν τέλει, το γεγονός ότι δεν ξέρουμε να απαντήσουμε, δε σημαίνει ότι πρέπει ν’ αποδεχθούμε όποια σαχλαμάρα μας πασάρουν ως εξήγηση. Την απάντηση θα την ξέραμε μόνο αν βρισκόμασταν σε εκείνην την εποχή, και βλέπαμε το συγκεκριμένο ον, πως φερόταν στην καθημερινότητά του και τι πολιτισμό είχε. Τα λιγοστά στοιχεία που μας δίνουν τα δόντια του ή κάποια άλλα μέλη δεν είναι αρκετά για να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα.
Μήπως τελικά η ύπαρξη ενός εχθρού, δίνει στην εξελικτική θεωρία κι έναν λόγο ύπαρξης;
