H παιδαγωγική προσέγγιση του Α. Ιωάννου Χρυσοστόμου

[Επι τη εορτή των Τριών Ιεραρχών]

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ: Για τον ιερό Χρυσόστομο το διδασκαλικό έργο είναι: “Υψηλόν”, γιατί: ο δάσκαλος “γεωργεί ψυχάς”, “κοπιαστικό” γιατί: “έλκει τον ζυγόν, τέμνει τον αύλακα” και “δημιουργικό” γιατί: “σπείρει τον σπόρον”. Πρωτίστως ο μόχθος του δασκάλου είναι το “παιδευθήναι”, η διάπλαση της ψυχής του μαθητή,και η διά των αρετών μόρφωσή του “εις άνδρα τέλειον”, στο πρότυπο του Χριστού.
Κατά δεύτερο λόγο, ο μαθητής δέχεται τη γνώση, όχι στατικά αλλά δυναμικά, με σκοπό να την μεταβιβάσει και σε άλλους γενόμενος πολλαπλασιαστής γνώσης στην κοινωνία. Έτσι, το διδασκαλικό έργο διευρύνεται εκτός αιθούσης, εφόσον οι πρώτοι μαθητές, προσελκύουν και άλλους στη γνώση. Έτσι οι λίγοι γίνονται πολλοί αναπλάθοντας την κοινωνία. Ο δάσκαλος λοιπόν, διδάσκοντας έχει υπόψη του και τους “πόρρωθεν όντας”, αυτούς που θα γίνουν έμμεσα μαθητές του. Αυτό αυξάνει την ευθύνη του καθιστώντας το έργο του ακόμη σπουδαιότερο. Όταν το συνειδητοποιήσει, η αγάπη και η μέριμνά του απλώνεται και στους άγνωστους “έμμεσους μαθητές” που θα έλθει σε κοινωνία μέσω του λόγου του.

ΣΧΕΣΗ ΔΑΣΚΑΛΟΥ-ΜΑΘΗΤΗ: Κατά τον ιερό Χρυσόστομο η σχέση δασκάλου μαθητών δεν πρέπει να είναι εξουσιαστική, διότι μαθητές και δάσκαλος βιώνουν το ίδιο συναίσθημα εξάρτησης και πλήρωσης, ώστε να μην μπορούν να υπάρξουν ο ένας χωρίς τον άλλον. Γράφει ο Άγιος: «Μια μέρα έμεινα μακριά σας και είναι σαν να αποχωρίστηκα έναν ολόκληρο χρόνο και έτσι στενοχωριόμουν και αδημονούσα». Η αμοιβαιότητα στα συναισθήματα δασκάλου-μαθητών, που δεν είναι προσποιητή, οικοδομεί και καλλιεργεί, αξιοποιώντας τις συγκινήσεις ως πρωταρχικό παράγοντα επίτευξης των γνωστικών στόχων. Για το Χρυσόστομο, δεν είναι μόνο ο μαθητής που δέχεται τροφή από το δάσκαλο, αλλά και ο δάσκαλος που ζει και αναπνέει από τη σχέση του με τον μαθητή. Ο δάσκαλος είναι δάσκαλος επειδή υπάρχει ο μαθητής.
Όταν το ακροατήριο διψά, αδημονεί, αγκαλιάζει με την αγάπη του, τότε και ο δάσκαλος φτάνει στην καλύτερη απόδοση. Κατά κάποιο τρόπο οι μαθητές ασκούν στο δάσκαλο μία δημιουργική “τυραννία”: “Νιώθω”, γράφει ο Ιεράρχης, “αδύναμος αισθανομενος ότι έχω διδακτική ανεπάρκεια. Μόλις, (σας δω) λησμονώ την αδυναμία, ξεχνώ την ανεπάρκεια, την φτώχεια. Αυτά κάνει η αγάπη σας που με κατατυραννά. (…) Και εσείς με κάνετε να αισθάνομαι πλούσιος και με ανεβάζετε ψυχολογικά, με τη δίψα σας για μάθηση”. Πόσο ασύλληπτα επιτυχημένο το οξύμωρο του λόγου του: “η αγάπη σας με κατατυραννά”! Ακόμη για τον μεγάλο Ιεράρχο, οι μαθητές εμπνέουν το δάσκαλο, γιατί πρώτα τους έχει εμπνεύσει αυτός.

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΕΜΠΝΕΕΙ: Ο δάσκαλος κυρίως εμπνέει με τη ζωή και το παράδειγμά του. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά: “Λόγω παλαίει πας λόγος, βίω δε τις;”. Έτσι, και για τον Άγιο Χρυσόστομο, δεν καταξιώνει έναν δάσκαλο στα παιδικά μάτια, κομψότης, φτιασιδώματα, ή πλούτος. Είναι οι αρετές: ήθος, εγκράτεια, εντιμότητα, συνέπεια λόγων και έργων, λιτός βίος. Τέτοια παραδείγματα, που ενέπνευσαν τους μαθητές τους, αναφέρει το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Διογένη.
Μάλιστα, σχολιάζει ο Άγιος, “ακριβώς επειδή ήταν πτωχοί ως δάσκαλοι ήταν ισχυρότεροι και λαμπρότεροι από τους τότε ηγεμόνες”. Όλοι αυτοί οι Δάσκαλοι είχαν “την έντιμον πενίαν” (Παπαδιαμάντης). Για τον Χρυσόστομο, ένα εμφανέστατο σημάδι ότι η κοινωνία έχει διαφθαρεί είναι όταν οι εκπαιδευτικοί φτάνουν στο σημείο να νοιάζονται μόνο για την τσέπη τους.
Ο δάσκαλος εμπνέει ακόμη το μαθητή με τις γνώσεις του, διότι: “Ο δάσκαλος είναι χρυσοφόρος ποταμός, που μεταφέρει την γνώση ως χρυσίτιν κόνιν, (…) μελετά πολύ και αυτό που αποκομίζει, το καταθέτει στους μαθητές του.”

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Ο ζωντανός δάσκαλος, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, ζει για τους μαθητές και από τους μαθητές. Ο ποιμήν ο καλός, που δίνει για το ποίμνιο την ίδια του τη ζωή και όταν δει “λύκους βαρείς”, δεν κρύβεται για να γλυτώσει. Αυτό ο ιερός Χρυσόστομος το έκανε πράξη πλήρωνοντας με τη ζωή του, αφήνοντας τον κόσμο για τους Ουρανούς βασανιζόμενος από κακουχίες και εξορίες. Διώχθηκε για την αγάπη προς τους μαθητές του, το ποίμνιό του. Μια αγάπη ασκητική, ασυμβίβαστη, ανυποχώρητη, μαρτυρική.

Τέτοιος δάσκαλος δεν είναι υπάλληλος, αλλά λειτουργός. Η ζωή του είναι διαρκής προσφορά, χωρίς ανάπαυση. Όταν εξορίστηκε, για τους μαθητές του είχε σβήσει ο ήλιος, γιατί η εμφορούμενη Χριστού παιδεία, αυτή που θεμελίωσαν οι Τρεις Ιεράρχες με τη ζωή και τον λόγο τους, είναι το φως το αληθινό, που φωτίζει και αγιάζει “πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον”. Οι δάσκαλοι του 21ου αιώνα λάβαμε την παρακαταθήκη από τους τρεις Ιεράρχες. Ας αντιληφθούμε τι βάρος σηκώνουμε στους ώμους και ποιο θησαυρό καλούμαστε να διαχειρισθούμε. Είμαστε καλοί οικονόμοι αυτής της κληρονομιάς; Όλα θα κριθούν από το αν επιθυμούμε να αξιοποιήσουμε αυτό το θησαυρό, και τότε μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Όμως, ενώ άλλοι λαοί αναγνωρίζουν αυτή την κληρονομιά, εμείς την παραπετάμε ευτελίζοντάς την.

Δεν καταλάβαμε ότι χρεωκόπησε η οικονομία, επειδή οδηγήσαμε την παιδεία μας εμπαθώς σε χρεωκοπία. Πουλήσαμε τον Χριστό και δεν καταλάβαμε ότι και “ο Χριστός μπορεί να μας πουλήσει” (Κοσμάς Αιτωλός). Και να, τώρα η Ελλάδα ξεπουλιέται. Μακάρι η περιπέτεια της πατρίδας να μας συνεφέρει, να κάνουμε την αυτοκριτική ως εκπαιδευτικοί και να ξαναγίνουμε δάσκαλοι προσφοράς, θυσίας και αγάπης, δάσκαλοι ακέραιοι και πνευματοφόροι, δάσκαλοι ζωντανοί, όχι νεκροί “ωσεί ζώντες”.