του αρχιμ. Ιακώβου Κανάκη
Μια θεολογική ιδέα που κυριαρχεί στην Παλαιά Διαθήκη είναι ότι ο Θεός είναι Αυτός που κατευθύνει την παγκόσμια ιστορία.
Είναι ο Ίδιος που κατευθύνει την ιστορία μέσω ανθρώπων, όπως διαφαίνεται για παράδειγμα, στην περίπτωση του Κύρου, δια του οποίου ελευθερώθηκαν οι Ιουδαίοι στην Βαβυλώνα.
Έτσι, δεν είναι τυχαία γεγονότα ούτε η εκλογή του Ίσραηλιτικού λαού από τον Θεό, ούτε το χρέος αυτού, στην προετοιμασία των εθνών για την έλευση του Μεσσία στον κόσμο. Μπορούμε όμως να πούμε ότι στον Δευτεροησαΐα (κεφ. 40-55 του βιβλίου) έχουμε μια διδασκαλία περισσότερο θεοκεντρική, αφού τα πάντα συντελούνται και καταλήγουν στην δόξα του Θεού. Ο προφήτης στα κεφ. 40-55 παρηγορεί τους αιχμαλώτους Ιουδαίους και προφητεύει την κατάλυση του Βαβυλωνιακού κράτους και για τον λόγο αυτόν το βιβλίο του έχει χαρακτηριστεί «Βιβλίον της Παραμυθίας». Πράγματι, όπως ο προφήτης προφήτευσε την αιχμαλωσία των Ιουδαίων, έτσι μπορούσε να προφητεύσει και την λύτρωση από την αιχμαλωσία. Τις προφητείες του αυτές περί λύτρωσης του Ιούδα και της παλινόρθωσης του έθνους με νέο πνεύμα και τις συνδεόμενες προς τα γεγονότα αυτά μεσσιανικές προφητείες, ο προφήτης παρέδωσε στον κύκλο των μαθητών του, οι οποίοι και τις εξέδωσαν, αφού πρώτα τις υπομνημάτισαν με τα συμβαίνοντα γεγονότα της εποχής. Για να κατανοήσουμε τα γεγονότα αυτά θα πρέπει να συλλάβουμε την έννοια του Θεού που κυριαρχεί στα επιμέρους κεφάλαια. Βασική διδασκαλία του βιβλίου είναι ότι ένας και μόνο Θεός υπάρχει, «ο Θεός των Πατέρων».
Σε κανέναν άλλον προφήτη δεν τονίζεται τόσο ισχυρά ο μονοθεϊσμός, όσο στον προφήτη Ησαΐα, γι᾽αυτό και έχει χαρακτηριστεί ως απολογητής του μονοθεϊσμού. Συχνά μέσα στα κείμενά του αναφέρει την αλήθεια αυτή, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εγώ Θεός πρώτος, και εις τα επερχόμενα εγώ ειμί». Μάλιστα, για την στήριξη αυτή του μονοθεϊσμού, ο προφήτης χρησιμοποιεί πρώτα τον αρνητικό τρόπο, ζητώντας να αποδείξει από την ιστορία ότι δεν υπάρχουν άλλοι Θεοί. Πουθενά στην ιστορία δεν φαίνονται Θεοί να επεμβαίνουν και να βοηθούν, εν αντιθέσει με τον Θεό του Ισραήλ, ο οποίος δρα, όπως προαναφέραμε, αδιαλείπτως μέσα στην ιστορία. Επίσης, ο προφήτης αποδεικνύει τον μονοθεϊσμό και με θετικό τρόπο, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα την επαλήθευση των προφητειών του μέσα στην ιστορία, αλλά και από την εκπλήρωση αυτή λαμβάνει την θετική απόδειξη ότι υπάρχει ένας μόνος και αληθινός Θεός. Η παντοδυναμία και η μοναδικότητα του Θεού καταγράφεται σε όλο σχεδόν το βιβλίο του Ησαΐα.
Ο Θεός είναι πάνω από όλους, αφού δεν έχει αρχή και τέλος. Ωστόσο, βρίσκεται αμετάβλητος και ασύλληπτος από την ανθρώπινη σκέψη. Για τα έργα του και την εξυπηρέτηση των σκοπών του, σκοπίμως επιλέγει ανθρώπους και έθνη ως όργανα του, και δεν επιτρέπει ποτέ να παρεμποδιστεί ο σκοπός του. Ο μονοθεϊσμός που υπονοείται, περισσότερο ή λιγότερο, στην θρησκεία πριν από την βαβυλώνια αιχμαλωσία, τώρα δηλώνεται τόσο ξεκάθαρα που δεν χρειάζεται ενίσχυση. Αυτός ήταν η πραγματική θρησκεία την οποία το Ισραήλ θα διέδιδε στον κόσμο. Με αφορμή αυτό, ο Gore Charles συνοψίζει τα τέσσερα σημεία πάνω στα οποία στηρίζεται, κατά την γνώμη του, η θρησκεία: «Πρώτον, είναι η δύναμη και η χάρη ενός προσωπικού Θεού. Δεύτερον, ο Θεός αυτός ομιλεί με υψηλή πνευματική εμπιστοσύνη στο έργο του, η υποτίμηση της οποίας είναι εδώ το κύριο σημείο. Τρίτον, πρόκειται για θρησκεία έντονα ηθική, όπου οι αμαρτίες του ανθρώπου αποτελούν το κύριο μέλημα Του. Τέταρτον, διεκδικεί τον έλεγχο της ιστορίας, ενώ η ιστορία τον επαληθεύει».
Η αγιότητα του Θεού
Ο προφήτης Ησαΐας εκτός της παγκοσμιότητας του Θεού αναφέρει και μια άλλη ιδέα στα κεφ. 40-55 του βιβλίου του. Πρόκειται για την έννοια της αγιότητάς Του με την χρήση του όρου «άγιος» ως ιδιότητα του Θεού. Έτσι, με την λέξη «άγιος» ο Θεός παρουσιάζεται ως παντοδύναμος. Ολόκληρη η φύση παρουσιάζεται να είναι πλήρως υποτεταγμένη σε Εκείνον.
Είναι ο Ίδιος που δημιούργησε το σύμπαν και μπορεί να μεταβάλει την έρημη γη σε παράδεισο. Ολόκληρη η κτίση, έμψυχη και άψυχη, μετέχει σε έναν ύμνο δοξολογίας προς Αυτόν. Κανένας άλλος προφήτης δεν τονίζει τόσο την δημιουργία του κόσμου από τον Θεό. Έτσι, ο Θεός ως «άγιος» χαρακτηρίζεται, και ως πνεύμα, αιώνιος, ανεξιχνίαστος και αληθινός. Είναι δε και ασύγκριτος με καθετί και σύμφωνα με τον προφήτη: «Και πάντα τα έθνη ως ουδέν εισί και εις ουδέν ελογίσθησαν». Είναι φανερό ότι εδώ η έννοια της αγιότητας του Θεού δεν σχετίζεται με την ηθική έννοια του όρου, αν και ο Θεός είναι ο απόλυτα ηθικός. Στα κεφ. 40-55 του Ησαΐα αναφέρεται η αγιότητα ως παντοδυναμία του Θεού αλλά δίνεται παράλληλα και μια νέα εικόνα του πεπτωκότος ανθρώπου, κατά το «πάσα σάρξ χόρτος, και πάσα δόξα ανθρώπου ως άνθος χόρτου».
Πρόκειται για μια σκόπιμη αλλά και πραγματική αντίθεση. Ο προφήτης τονίζει ότι τα γήινα είναι μάταια και φθαρτά, ενώ ο Θεός παραμένει πάντοτε αιώνιος και παντοδύναμος. Έτσι ως Θεός της κρίσης και του ελέγχου γίνεται Θεός της αγάπης, της συγχωρητικότητας και της ευσπλαχνίας. Αυτά όμως τα δύο, ο Θεός και ο άνθρωπος, δεν είναι άσχετα μεταξύ τους. Ο Θεός έρχεται σε σχέση με τον άνθρωπο αποκαλυπτόμενος στην φύση και στην ιστορία. Στην ιστορία αποκαλύπτεται στους ανθρώπους δια του λόγου των προφητών του, και αυτός ο λόγος πάντοτε εκπληρώνεται και ποτέ δεν αποτυγχάνει.
Ο προφήτης Ησαΐας μας θυμίζει δύο σημαντικές ιδιότητες του Θεού, την αγιότητα και την παγκοσμιότητά Του. Ενώ όμως είναι και παγκόσμιος και πανάγιος έρχεται κοντά μας γενόμενος άνθρωπος δεχόμενος σταυρικό θάνατο. Τελικά όμως η ένδοξη Ανάστασή Του αλλάξε όλη την πορεία της πεσμένης ανθρώπινης φύσης. Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι μια επανάληψη των σπουδαίων αυτών ευεργεσιών αλλά ταυτόχρονα και ευκαιρία βίωσης τους στον ναό και στον καθημερινό μας βίο.
1 Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, μέρος Α΄, Αθήνα: Έννοια 2008, σ. 277. Βλ. και Σ. Δεσπότου, Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στούς συνοπτικούς Ευαγγελιστές, Αθήνα: Άθως 2005, σσ. 64-65.
2 Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, μέρος Α΄, Αθήνα: Έννοια 2008, σ. 281
3 Β. Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, μέρος Α΄, Αθήνα: Έννοια 2008, σ. 278.
4 Σ. Δεσπότου, Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς Ευαγγελιστές, Αθήνα: Άθως 2005, σ. 61.
5 Κ.Ζάρρα, Ιστορία της εποχής της Καινής Διαθήκης, Αθήνα 2005, σ.44.
6 Εξ. 3,6.
7 Ησ. 41,4.43,10ἑξ. 45,3εξ. 46,9. 48,12. 49,23.
8 Ησ. 41,23. 45, 20.
9 Ησ. 41, 21εξ. 42,9.12. 44,7. 45,21.
10 Gore Charles, A new commentary on Holy Scripture, London 1987, σσ. 458-459. Βλ. και Σ. Δεσπότου, Ο Ιησούς ως «Χριστός» και η πολιτική εξουσία στους συνοπτικούς Ευαγγελιστές, Αθήνα: Άθως 2005, σ. 41.
11 Ησ. 41,14.16.20. 43,3.14.15. 45,11. 47,4. 48,17.
12 Ησ. 40,26. 42,5. 44,24. 45,7.
13 Ησ. 40, 12 εξ. 45,12.18, 50, 2 έως 3.
14 Ησ. 41,18. 50,2. 51,10.
15 Ησ. 43,20.
16 Ησ. 40, 18 και 44,9 εξ.
17 Ησ.40,28. 43,13. 44,6.
18 Ησ. 40,13.28. 45,15. 55,8 εξ.
19 Ησ. 45, 19.
20 Ησ. 40,17. Πρβλ. και 40,25. 44,7.
21 Ησ. 40,6.
22 Smith J. E., An Expository Commentary on the Book of Isaiah (A work in Progress), Janyary 2005, σ. 153.
23 Ἠσ. 44, 26.28
