Συνέδριο: Κήποι και δένδρα στο Περιβόλι της Παναγιάς

Ευάγγελος Ματζίρης, Τμήμα Αλσών Δενδροστοιχιών και Φυτωρίων, Δήμος Θεσσαλονίκης.
Όλγα Μπακιρτζή, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Αθανάσιος Παπαϊωάννου, Εργαστήριο Δασικής Εδαφολογίας, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος A.Π.Θ.
Κήποι και δένδρα στο Περιβόλι της Παναγίας

Περίληψη της Εισήγησης:
Η δημιουργία κήπων αποτελούσε διαχρονικά αναπόσπαστο στοιχείο της ίδρυσης μοναστηριακών συγκροτημάτων σε περιοχές επικράτησης του χριστιανισμού σε Ανατολή και Δύση. Οι ιδρυτές και οι κτήτορες των μονών μεριμνούσαν ώστε η επιλογή της περιοχής εγκατάστασης του μοναστηριού να εξασφαλίζει γόνιμο έδαφος, επάρκεια σε νερό, ήπιες θερμοκρασίες, ασφάλεια και φυσική ομορφιά τοπίου. Οι μοναστηριακοί κήποι εκτός από τον κύριο χρηστικό τους ρόλο, περιελάμβαναν πάντοτε αισθητικά αξιόλογους κήπους, με ανθοφόρα φυτά και καλλωπιστικά δένδρα, περίκλειστους κήπους μικρογραφίες του κήπου της Εδέμ, «του παραδείσου στη γη». Εκεί, ο ηγούμενος ως πνευματικός κηπουρός ενθάρρυνε την πνευματική καλλιέργεια των μοναχών, οι οποίοι εργάζονταν σε αυτούς ως «σμήνος μελισσών».

Δεν είναι τυχαίο ότι το βυζαντινό μοναστήρι, του οποίου οι αρδευόμενοι κήποι ήταν κατάφυτες οάσεις στο ξηρό μεσογειακό τοπίο ή τις πυκνοκατοικημένες πόλεις συχνά περιγραφόταν στις βιογραφίες των αγίων ως παράδεισος. Η μοναστική χερσόνησος του όρους Άθω δεν χαρακτηρίζεται τυχαία ως «Περιβόλι της Παναγίας», αναφορά όχι μόνο στην πνευματική του υπόσταση αλλά και στους πολυάριθμους κήπους των μονών του. Το πολιτισμικό τους τοπίο, επιβιώνει αναλλοίωτο για αιώνες, με κήπους να καλύπτουν διαχρονικά τις ίδιες περιοχές, στοιχείο ανάδειξης της ιστορικότητας των βυζαντινών κτισμάτων που περιβάλλουν. Αυτό αποκτά εξαιρετική σημασία όταν αναλογιστεί κανείς, ότι η κηποτεχνία ως τέχνη διαφέρει από τις άλλες τέχνες καθώς το βασικό της στοιχείο, η βλάστηση και το εφήμερο που την χαρακτηρίζει, βρίσκεται σε μία συνεχή αέναη εξέλιξη, επηρεασμένη από κλιματικές και εποχικές μεταβολές, κοινωνικοϊστορικά γεγονότα, οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα.

Σήμερα πέρα από την αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά που το Άγιον Όρος κομίζει στον σύγχρονο κόσμο, η μοναστική κοινότητα και ο μοναχικός βίος της αθωνικής πολιτείας μας παραδίδει μαθήματα οικολογικής και ορθολογικής διαχείρισης του περιβάλλοντος τόσο στο πλαίσιο του ευρύτερου δασικού πλούτου του Άθω, όσο και στο στενότερο πλαίσιο εκμετάλλευσης και αξιοποίησης του περιβάλλοντος χώρου κάθε μονής με την άσκηση γεωργικών και κηποτεχνικών δραστηριοτήτων για την κάλυψη των αναγκών της κοινότητας.

Οι σύγχρονες έννοιες της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης, η ανάγκη ορθολογικής διαχείριση των φυσικών πόρων, οι νέες τάσεις δράσεων τύπου «Σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά», έρχονται να συναντήσουν την εκκλησιαστική παράδοση της ασκητικής και ευχαριστιακής χρήσης του κόσμου που αδιάλειπτα ασκείται στο Περιβόλι της Παναγίας.