Κάθε οικογένεια και εκκλησιά, κάθε επισκέπτης και προσκύνημα, κάθε ναός και ιστορία. Κάτι τέτοιο συμβαίνει στην Τήνο, ένα νησί με μεγάλη θρησκευτική παράδοση, που αριθμεί χίλιες και πλέον εκκλησίες, διάσπαρτες σαν δορυφόρους γύρω από το ναό της Μεγαλόχαρης.
Είναι ενοριακές, ιδιωτικές ή κοινοτικές, Ορθόδοξες και Καθολικές, μοναστηριακές ή και «αδέσποτες», δηλαδή έχουν χαθεί τα ίχνη εκείνων που τις κατασκεύασαν, αλλά «υιοθετήθηκαν» από κατοίκους της περιοχής όπου βρίσκονται.
Οι χίλιες εκκλησιές βρίσκονται σε κορυφές λόφων, σε χαράδρες, κάμπους και ρεματιές, σε ελαιώνες, συστάδες δέντρων, σε απόκρημνες ακτές ακόμη και σε ήρεμα ακρογιάλια, σε μια έκταση 195 τετραγωνικών χιλιομέτρων, όπου κατοικούν 8.574 άνθρωποι, σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Η αντιστοιχία για το νησί της Παναγίας είναι μία εκκλησία ανά εννέα κατοίκους !
Αφορμή ένα θαύμα, μια θεϊκή προτροπή, μια προσωπική εμπειρία
«Αφορμή για την ανέγερση μιας εκκλησιάς είναι ένα θαύμα, ένα όραμα, μια θεϊκή προτροπή, μια προσωπική εμπειρία» αναφέρει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η φιλόλογος Άννα Κορνάρου – Καλαμαρά. Η ίδια έχτισε την εκκλησιά του Αγίου Παντελεήμονα στο όνομα του αδελφού της που χάθηκε σε ηλικία 30 ετών σε ναυάγιο στον Ατλαντικό Ωκεανό. «Στις 10 Νοεμβρίου του 1988 ο αδελφός μου χάθηκε σε ναυάγιο μαζί με άλλα 27 παλικάρια. Εκείνη τη στιγμή της δικής μας οδύνης έλαμψε μέσα μας ένα φως. Χτίσαμε το εκκλησάκι στο όνομά του, ως υπόμνηση για εκείνον. Από τότε η ψυχή μας βρήκε παρηγοριά, θαλπωρή και γαλήνη», υπογραμμίζει.
Δεκάδες ιδιώτες έχτισαν και εκείνοι τις εκκλησιές τους. Ο κάθε ένας από αυτούς είχε βαθιά θρησκευτική πίστη, αλλά και έναν προσωπικό λόγο: μια γυναίκα έκανε τάμα για το άρρωστο μωρό της, ένας πατέρας ζήτησε από τα παιδιά του να χτίσουν ένα εκκλησάκι για τον Άγιο Μόδεστο που έσωσε τα ζωντανά του, ένας επισκέπτης του νησιού βίωσε την έντονη πνευματικότητά του και αφιέρωσε ένα μικρό ναό σε έναν άγιο.
«Ευλογία» για τους κατοίκους
«Θεωρείται ευλογία για την οικογένεια να έχει ιδιωτικό ξωκλήσι παρά τα έξοδα για την συντήρησή του και την τέλεση των λειτουργιών και των πανηγυριών του», αναφέρει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο δήμαρχος Τήνου, Σίμος Ορφανός. Τονίζει παράλληλα ότι οι πολλές εκκλησιές υπογραμμίζουν τη θρησκευτική παράδοση της Τήνου και είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού της ανάγλυφου.
Μυρτοστόλιστα και σημαιοστόλιστα τα ξωκλήσια το Πάσχα
Ακολουθώντας την παράδοση του νησιού, όλες οι εκκλησιές είναι μυρτοστολισμένες και σημαιοστολισμένες τη γιορτή του Πάσχα. Το τελετουργικό ξεκινά το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, αμέσως αφού αναγνωστούν τα 12 Ευαγγέλια. Όπως αφηγείται η κ. Κορνάρου, ατέρμονες σειρές κατοίκων, αλλά και επισκεπτών προσπαθούν να επισκεφθούν όσο το δυνατό περισσότερα εκκλησάκια για να ανάψουν το καντήλι. Αυτό διαρκεί όλη τη νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι το ξημέρωμα της Μεγάλης Παρασκευής. Τότε πρέπει να είναι όλα τα καντήλια αναμμένα για να φωτίσουν την ψυχή κάθε πιστού και να διώξουν τα σκότη του Άδη. «Από το Πάσχα και μέχρι την Ανάληψη του Κυρίου, κάθε ιδιώτης φροντίζει ώστε να πραγματοποιηθεί η Θεία Λειτουργία και ο άγιος κάθε εκκλησίας να αναστηθεί», τονίζει η κ. Κορνάρου και υπογραμμίζει χαρακτηριστικά ότι οι ιερείς δεν προλαβαίνουν να λειτουργήσουν στις ενορίες τους εκείνες τις ημέρες.
Οι επισκέπτες του νησιού
Πολλοί από εκείνους που έχτισαν μια εκκλησία δεν είναι καν μόνιμοι κάτοικοι της Τήνου, αλλά επισκέπτες του νησιού που έρχονται μόνο και μόνο για να ανάψουν το καντήλι, να ασβεστώσουν το ναό, να τακτοποιήσουν τον περίβολο. Τα περισσότερα από τα ιδιωτικά ξωκλήσια είναι σε πολύ καλή κατάσταση, καθώς συντηρούνται και λειτουργούν στις γιορτές των αγίων στους οποίους είναι αφιερωμένα. Όπως επισημαίνει ο ειδικός σύμβουλος του Δήμου Τήνου, Νίκος Φώσκολος, σε τέτοιες γιορτές είναι μεγάλη η συμμετοχή του κόσμου, στον οποίο συνήθως προσφέρεται κέρασμα ή φαγητό. Λειτουργούν όμως και σε άλλες περιστάσεις, γάμους και βαπτίσεις.
Ειδικά προνόμια κατά την τουρκοκρατία
Η παράδοση για το χτίσιμο των εκκλησιών στο νησί της Παναγιάς ξεκίνησε κατά τη Βυζαντινή κυρίως περίοδο και κατά την Ενετοκρατία, οπότε χτίστηκαν πολλοί ενοριακοί ναοί. Κατά την τουρκική κατοχή οι κάτοικοι της Τήνου απέκτησαν με ειδική συνθήκη το προνόμιο να κτίζουν εκκλησιές. Τότε χτίστηκαν και τα περισσότερα εκκλησάκια σαν μια αδιάλειπτη προσευχή για την απελευθέρωση του γένους.
«Σε αυτό το νησί χαλκεύτηκαν χαρακτήρες και μεγάλωσαν καλλιτέχνες, διανοούμενοι, καθηγητές και ακαδημαϊκοί όπως ο Γύζης, ο Λύτρας, ο Χαλεπάς, ο Μάρκος Γιώτης, ο Λεωνίδας Φιλιππίδης και ο Λούβαρης», αναφέρει η κ. Κορνάρου. Τονίζει εξάλλου ότι από τα ονόματα των αγίων των εκκλησιών πήραν το όνομά τους πολλές περιοχές όπως η Αγιά Σοφιά, ο Σταυρός στο παλιό λιμάνι, ο Άη Σώστης και η Αγία Παρασκευή.
Καθολικές το ένα τρίτο των εκκλησιών
Ένα μεγάλος αριθμός εκκλησιών είναι Καθολικές, λόγω της ενετικής παράδοσης του νησιού. Από το 1207 μέχρι το 1715 η Τήνος ήταν στην κυριότητα των Ενετών που άφησαν τη «σφραγίδα» τους και στο θρησκευτικό χαρακτήρα του νησιού. Η συνύπαρξη Ορθοδόξων και Καθολικών πιστών επηρέασε και την αρχιτεκτονική των ναών, ενώ κτίστηκαν και εκκλησίες που είναι αφιερωμένες και στα δύο δόγματα. Άλλες πάλι γειτνιάζουν καθώς χτίστηκαν δίπλα – δίπλα.
Ενετικό και νησιώτικο στοιχείο «παντρεύονται» σε μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική. Οι εκκλησίες είναι μονόκλιτες, δίκλιτες ή τρίκλιτες με καμπαναριό σε διάφορα σχέδια. Είναι κτισμένες με πέτρα (σχιστόλιθο), ενώ στο ταβάνι βρίσκονται μεγάλες πλάκες οι οποίες στηρίζονται σε ξύλινα δοκάρια, βαμμένα με ασβέστη σε λευκό χρώμα.
Ορθόδοξοι και Καθολικοί συνυπάρχουν στην Τήνο, σε ένα νησί με μεγάλη θρησκευτική παράδοση, στον τόπο όπου το 1823 η Αγία Πελαγία, μετά από όραμα που είδε, υπέδειξε το ακριβές σημείο όπου βρισκόταν θαμμένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
