Σκέφθηκα, λοιπόν, επειδή διερχόμεθα ακόμη τον μήνα Αύγουστο, που τον έχουμε ολόκληρο αφιερωμένο στην Κυρία Θεοτόκο και τον ονομάζουμε «θεομητορικό» μήνα, να μιλήσω για την Παναγία μας κατά την διδασκαλία όμως του αγίου Κοσμά του Αιτωλού.
Ο άγιος Κοσμάς, είχε μεγάλη και θερμή αγάπη στην Παναγία. είχε θεοτοκοφιλία. Και φυσικό ήταν αυτό γιατί ήταν αγιορείτης και γιατί βγήκε από Μοναστήρι, που είχε την θαυματουργό Εικόνα, την Παναγία Γλυκοφιλούσα. Σ’ αυτή την Εικόνα προσευχόταν, απ’ αυτή την Εικόνα έλαβε την ευχή για την ιεραποστολική του περιπέτεια και για την Παναγία, λοιπόν, μιλούσε πάντοτε ο άγιος στο ακροατήριο του. Θα σας αναφέρω δύο – τρία σημεία από το κήρυγμα του για την Παναγία, στα οποία φαίνεται η ορθόδοξη πατερική θεολογία του.
(α) Πρώτα-πρώτα ο άγιος μιλούσε για το όνομα της Παναγίας. Το όνομά Της είναι ΜΑΡΙΑ. Εξήντα δύο ερμηνείες έχουν δοθεί για το όνομα «Μαρία», αλλά η καλύτερα ερμηνεία είναι του αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Όπως το όνομα «Νικόλαος» για τον άγιο σημαίνει αυτόν που νικάει τα πάθη και τους δαίμονες, όπως το όνομα «Γεώργιος» σημαίνει αυτόν που είναι γεωργημένο φυτό και έχει λοιπόν καρπούς και αρετές και όπως πάλι το όνομα «Παρασκευή» σημαίνει αυτή που παρασκευάζεται, που προετοιμάζεται για τα αιώνια αγαθά, έτσι και το όνομα της Παναγίας έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία.
Ο άγιος Κοσμάς το όνομα της Παναγίας ΜΑΡΙΑ το παράγει από το εβραϊκό ρήμα «χαγιά», που σημαίνει «υπάρχω», «ζω», «κυριεύω». Και το παράγει ο άγιος το θεομητορικό όνομα από το ρήμα «χαγιά», γιατί αρέσκεται στην ονομασία της Παναγίας από τον ευαγγελιστή Λουκά, που Την καλεί «ΜΑΡΙΑΜ». Μαριάμ – Μαριγιάμ είναι από το «χαγιά». Και όπως από το ίδιο ρήμα στην Παλαιά Διαθήκη καλούμε τον Θεό «Γιαχβέ», που σημαίνει «Κύριος», έτσι η Παναγία μας, που καλείται «Μαριάμ – Μαριγιάμ», από το ίδιο πάλι ρήμα, που ονομάζουμε τον Θεό, σημαίνει «Κυρία». «Κύριος» ο Θεός, «Γιαχβέ». «Κυρία» η Παναγία. «Μαριγιάμ» η «Μαρία», συντετμημένο το όνομά Της. «Κυρία»! Ωραίο όνομα! Βασίλισσα όλου του κόσμου! Έλεγε, λοιπόν, ο άγιος στα κηρύγματά του: «”Μαρία” θέλει να ειπή “κυρία”, ωσάν όπου* εμελλεν η Θεοτόκος να γίνη βασίλισσα του ουρανού και της γης και πάσης νοητής και αισθητής κτίσεως, να παρακαλη διά τας αμαρτίας μας». Δεν σας κάνει εντύπωση, αδελφοί μου, ο άγιος να θέλει να ερμηνεύει καλά τα ονόματα και να εξάγει από τις ερμηνείες πού δίνει αυτά τα ωραία πνευματικά νοήματα για την ωφέλεια των ακροατών του; «Κυρία», λοιπόν, σημαίνει το όνομα της Παναγίας μας «Μαρία», κατά τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Έτσι, «Κυρία», αρεσκόταν να ονομάζει και ο άγιος Νεκτάριος στην προσευχή του την Παναγία. Της μιλούσε μάλιστα και στον πληθυντικό αριθμό. Και όταν Αυτή του εμφανιζόταν στην προσευχή του — συχνή αύτη η θεοπτία στον άγιο Νεκτάριο — αυτός Της έλεγε: «Σεις, Κυρία»!
(β) Άλλο θέμα που έθιγε ο άγιος Κοσμάς για την Παναγία ήταν η μνηστεία Της. Γιατί εμνηστεύθη η Παναγία, αφού δεν είχε σκοπό τον γάμο με τον Ιωσήφ; Γιατί ο λόγος Της προς τον αρχάγγελο Γαβριήλ, «πώς έσται μοι τούτο, επεί άνδρα ου γινώσκω;», σημαίνει ότι δεν είχε σκοπό τον γάμο, γιατί διαφορετικά δεν στέκει το ερώτημα Της αυτό. Είναι μια ολόκληρη θεολογία αυτό, η μνηστεία της Παρθένου. Γιατί εμνηστεύηη η Παρθένος; Ο άγιος Κοσμάς, μη θέλοντας φαίνεται να αναπτύξει όλη την θεολογία περί της μνηστείας της Παρθένου και να κουράσει το ακροατήριο του, που ήταν ακατήχητο, το ξεπερνούσε αυτό με αυτη την περίεργη έκφραση: «Αρραβώνιασαν την Παρθένο — έλεγε, «διά πολλάς οικονομίας». Από αυτή όμως την έκφραση φαίνεται καθαρά ότι ο άγιος είχε μελετήσει τους αγίους Πατέρες τι ακριβώς λέγουν για το θέμα αυτό, γιατί οι Πατέρες θεωρούν πράγματι ως «οικονομία Θεού» την μνηστεία της Παρθένου. Να πως ερμηνεύουν οι άγιοι Πατέρες το θέμα: “Ο προφήτης Ησαΐς είχε πει ότι ο Μεσσίας θα γεννηθεί από παρθένο.
Ο διάβολος τώρα, που δεν είχε συμφέρον να γεννηθεί ο Μεσσίας, γιατί θα του έσπαγε το κεφάλι, θα του κατέλυε, δηλαδή, το έργο του, «έβαλε πείσμα», που το λέμε, όλες οι γυναίκες να έλθουν σε γάμου κοινωνία, για να μη υπάρξει παρθένος και να μη γεννηθεί ο Μεσσίας. Ο Θεός, όμως, είχε εκλέξει την Παρθένο Μαρία της Ναζαρέτ για να γίνει η Μητέρα του Μεσσία. Και για να διαφύγει την προσοχή του διαβόλου η παρθενία Της και να νομίσει ο απατεώνας ότι και Αυτή θα πανδρευτεί. οικονόμησε ο Θεός να μνηστευθεί τον Ιωσήφ, ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο: Για την εξαπάτηση τού διαβόλου. Και λέγει από παλαιά ο άγιος Ιγνάτιος ο θεοφόρος: « Έλαθον τον άρχοντα του αιώνος τούτου η παρθενία Μαρίας, ο τοκετός αυτής και ο θάνατος του Κυρίου. Τρία μυστήρια κραυγής, άτινα εν ησυχία Θεού επράχθη». Και μετά από αυτόν οι άγιοι Πατέρες ομιλούν για οικονομία Θεού, όταν μιλούν για την μνηστεία της Παρθένου. Όλους αυτούς τους αγίους Πατέρες διάβασε ο αγιορείτης ιερομόναχος άγιος Κοσμάς και όταν μιλούσε για την μνηστεία της Παρθένου έλεγε την πατερική έκφραση ότι Αυτή εμνηστεύθη τον Ιωσήφ «διά πολλάς οικονομίας του Θεού».
(γ) Και ένα άλλο θεολογικό πατερικό λόγο θα πω περί της Θεοτόκου, που έλεγε ο άγιος Κοσμάς, δείγμα και απόδειξη αυτό ότι ο άγιος μελετούσε τους αγίους Πατέρες και την δική τους διδασκαλία, απλοποιημένη όμως και μασημένη, έλεγε στα κηρύγματά του. Ο άγιος μιλούσε για την δημιουργία της γυναίκας. Και έλεγε αυτό που λέγει η Αγία Γραφή, ότι η γυναίκα έγινε από την πλευρά τού άνδρα. Αλλά αφού η γυναίκα έγινε από τον άνδρα, άρα χρεωστούσε στον άνδρα την πλευρά που έλαβε απ’ αυτόν για να δημιουργηθεί. Έπρεπε να την εξοφλήσει! Δηλαδή, όπως ο Αδάμ έκανε γυναίκα χωρίς γυναίκα, έτσι έπρεπε να βρεθεί γυναίκα να κάνει άνδρα χωρίς άνδρα. Πέρασαν εκατομμύρια γυναικών στο πέρασμα των αιώνων, αλλά δεν βρέθηκε καμμία γυναίκα τόσο αξία, για να εξοφλήσει αυτό το χρέος στο ανδρώο γένος. Μόνο η Μαρία Παναγία βρέθηκε αξία για να εξοφλήσει το χρέος αυτό, γιατί γέννησε παρθενικά τον Χριστόν.
Λέγει επί λέξει ο άγιος: «Ο άνδρας, αδελφοί μου. εγέννησε την γυναίκα από την πλευράν του χωρίς γυναίκα, και πάλιν έγινε γερός. Εδανείσθη εκείνη την πλευράν από τον άνδρα και την εχρεωστούσε. Εγεννήθησαν ωσάν τα άστρα του ουρανού γυναίκες εις τον κόσμον, αλλά δεν εφάνη καμμία αξία να γεννήση άνδρα, να πληρώση την πλευράν όπου εχρεωστούσε, παρά η Δέσποινα Θεοτόκος, οπού ηξιώθη διά την καθαρότητά της και εγέννησε τον γλυκύτατον Χριστόν εκ Πνεύματος Αγίου, χωρίς άνδρα, παρθένος, και πάλιν έμεινε παρθένος, και επλήρωσεν εκείνην την πλευράν». Αυτήν όμως την ιδέα την διάβασε ο άγιος Κοσμάς στα βιβλία των Πατέρων. Την λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην ομιλία του στο Γενέθλιο του Σωτήρας ημών Ιησού Χριστου. «Επειδή — λέγει ο ιερός Πατήρ — εχρεώστει το γυναικείον γένος τοις ανδράσι το χρέος, ως του Άδάμ άνευ γυναικός γυναίκα βλαστύσαντος, διά τούτο έτεκε σήμερον η Παρθένος υπέρ της Εύας εκτινύουσα τοις ανδράσι το χρέος».
*Περιοδικό Ι. Μητροπόλεως Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως, «Απλή κατήχηση»
