Tου Χρήστου Καρδαμπίκη
Στα τέλη Ιανουαρίου 1996, η νέα κυβέρνηση Σημίτη, αντιμετώπισε την πιο πρόσφατη αδιαλλαξία και την μεγαλύτερη απόδειξη τη τουρκικής προκλητικότητας και αμφισβήτησης ελληνικών εδαφών.
Η 31η Ιανουαρίου του 1996 έχει συνδεθεί με τη μελανότερη – μέχρι σήμερα – σελίδα στην ιστορία των τελευταίων ετών, την απόδειξη αμφισβήτησης από την Τουρκίας ελληνικών νησιών μέσω της στρατηγικής των «γκρίζων ζωνών» και την απώλεια τριών στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού (του Χριστόδουλου Καραθανάση, του Παναγιώτη Βλαχάκο και του Έκτορας Γιαλοψού) στο καθήκον.
Η αμφισβήτηση των διεθνών συνθηκών η οποία γίνεται πλέον και επίσημα από την Τουρκία, τις οποίες όμως έχει υπογράψει (με εξαίρεση αυτή την ΑΟΖ), σημάνει την απαρχή ενός νέου γύρου προκλήσεων προς τη χώρα μας.
Η υποψήφια προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μέλος του ΝΑΤΟ και άλλων διεθνών οργανισμών Τουρκία ανοιχτά πλέον επιδιώκει διχοτόμηση του Αιγαίου και το επιδεικνύει σε κάθε ευκαιρία που της δίνεται.
Ίμια
Τα «τύμπανα του πολέμου» είχαν αρχίσει να ηχούν από τις 25 Δεκεμβρίου του 1995 όταν το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκεν Ακάντ» προσάραξε στις βραχονησίδες Ίμια. Ο Τούρκος πλοίαρχος ισχυρίστηκε ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα και αρχικά αρνήθηκε να δεχθεί βοήθεια από ελληνικά μέσα έρευνας και διάσωσης.
Τρεις μέρες αργότερα το τούρκικο πλοίο απεγκλωβίστηκε από ελληνικά ρυμουλκά και οδηγείται στην Τουρκία. Σχεδόν αμέσως το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εκδίδει Ρηματική Διακοίνωση, στην οποία τα Ίμια (Καρντακ όπως τα ονομάζουν οι Τούρκοι) χαρακτηρίζονται ως τουρκικό έδαφος της επαρχίας Μποντρούμ.
Η Ελλάδα απορρίπτει τους ισχυρισμούς του τουρκικού ΥΠ.ΕΞ. με άλλη Ρηματική Διακοίνωση, στην οποία αναφέρεται η συνθήκη των Παρισίων του 1947, με την οποία οι βραχονησίδες Ίμια παραχωρήθηκαν από την Ιταλία στην Ελλάδα, κατά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων.
Στις 19 Ιανουαρίου 1996 εκλέγεται αρχηγός του ΠΑΣΟΚ ο Κώστας και στις 22 ορκίζεται πρωθυπουργός, με υπουργό Εξωτερικών τον Θεόδωρο Πάγκαλο και υπουργό Άμυνας τον Γεράσιμο Αρσένη.
Μέσα στο κλίμα των πολιτικών εξελίξεων και με τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, ο δήμαρχος Καλύμνου υψώνει την ελληνική σημαία στα Ίμια.
Στις 27 Ιανουαρίου 1996 ομάδα Τούρκων δημοσιογράφων της εφημερίδας «Χουριέτ» με τηλεοπτική κάλυψη προσεγγίζει τα νησάκια με ελικόπτερο, προσγειώνεται στην Ανατολική Ίμια, υψώνει την τουρκική σημαία και παίρνει την ελληνική στην Τουρκία.
Στις 30 Ιανουαρίου δημοσιεύεται σχέδιο, των γνωστών «γκρίζων ζωνών» σύμφωνα με το οποίο οι Τούρκοι αμφισβητούν την ελληνικότητα των εδαφών και διεκδικούν σχεδόν το σύνολο των βραχονησίδων, οι οποίες βρίσκονται κοντά στα Τουρκικά παράλια.
Στην Αθήνα συνεδριάζουν διαδοχικά: το Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων (ΣΑΓΕ) και το Συμβούλιο Άμυνας (ΣΑΜ). Η κυβερνητική απόφαση είναι η αποκλιμάκωση της κρίσης. Προβλέπεται επιτήρηση των Ιμίων την ημέρα από τη θάλασσα, ενώ το βράδυ προβλέπονται να αποβιβαστούν αγήματα της μονάδας υποβρυχίων καταστροφών (ΜΥΚ) στη νησίδα που βρίσκεται η ελληνική σημαία, την Ανατολική Ίμια.
Στις 30 Ιανουαρίου ο Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Λυμπέρης αναλαμβάνει την επιχειρησιακή διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων, το μεσημέρι πραγματοποιείται σύσκεψη στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή, ενώ από το πρωί έχουν ξεκινήσει τηλεφωνικές συνομιλίες της κυβέρνησης με τους αντίστοιχους Αμερικανούς αξιωματούχους, οι οποίοι παράλληλα μιλούν και με τους Τούρκους.
Στο επιχειρησιακό τμήμα τα ελληνικά πλοία έχουν στοχοποιήσει τα αντίστοιχα τουρκικά και όσο πέφτει η νύχτα η ένταση κορυφώνεται. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι που πλέον έχουν ρόλο διαμεσολαβητή διαμηνύουν στην ελληνική πλευρά ότι οι τούρκοι δεν υποχωρούν στο θέμα της σημαίας και δεν δέχονται την αποκλιμάκωση αν δεν αποχωρήσει και η ελληνική σημαία. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων βρίσκεται η φρεγάτα «Ναυαρίνον».
Μετά τα μεσάνυχτα πραγματοποιείται σύσκεψη στο γραφείο του πρωθυπουργού με διάφορα τραγελαφικά να διαδραμματίζονται. Τα ξημερώματα γίνεται γνωστό ότι στη Δυτική Ίμια και παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ορατότητα μηδέν) και το «συνωστισμό» ελληνικών πολεμικών πλοίων στις βραχονησίδες, οι τούρκοι καταφέρνουν να αποβιβάσουν μια ομάδα ειδικών δυνάμεων.
Στις 4.30 τα ξημερώματα απογειώνεται από τη Φρεγάτα «Ναυαρίνο» ελικόπτερο (ΠΝ-21) το οποίο και διαπιστώνει ότι στην βραχονησίδα βρίσκονται 10 Τούρκοι κομάντος. Στη συνέχεια διατάσσεται να επιστρέψει στη φρεγάτα και με τις κακές καιρικές συνθήκες να παραμένουν το ελικόπτερο συντρίβεται. Το πλήρωμα του ελικοπτέρου οι υποπλοίαρχοι Χριστόδουλος Καραθανάσης (κυβερνήτης), Παναγιώτης Βλαχάκος (συγκυβερνήτης) και ο αρχικελευστής Έκτωρ Γιαλοψός (χειριστής σοναρ) έπεσαν στην εκτέλεση του καθήκοντος. Μετά τις 6 το πρωί της 31ης άρχισε η σταδιακή αποχώρηση των δυνάμεων καθώς είχε επιτευχθεί συμφωνία σε πολιτικό επίπεδο.
Πρώτοι αναχώρησαν οι Τούρκοι βατραχάνθρωποι από τη δυτική Ίμια στη συνέχεια οι Έλληνες από την Ανατολική, παίρνοντας μαζί τους και την ελληνική σημαία.
Η συμφωνία ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία συνοψίζεται στην έκφραση του βοηθούν υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ ο οποίος και πρωτοστάτησε στις συνομιλίες: «no men, no ships, no flags» (όχι στρατιώτες όχι πλοία, όχι σημαίες).
Τα γεγονότα αυτά άφησαν στη μνήμη του ελληνικού λαού την πικρή αίσθηση της υποχώρησης επί των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο, ενώ μικροσυμβάντα στην περιοχή των Ιμίων συνεχίζονται και σήμερα (παρενοχλήσεις Ελλήνων ψαράδων από τουρκικές ακταιωρούς, συνοδεία τούρκων ψαράδων από μικρά πολεμικά σκάφη, ενώ πρόσφατα εντάχθηκα στις προκλήσεις και τουρκικά υποβρύχια κλπ).
Στα Ίμια, υπάρχει αφθονία ψαριών και αλιείες από την Ελλάδα και την Τουρκία, προσεγγίζουν τα νησιά, για να ψαρέψουν. Οι Τούρκοι, εκμεταλλεύονται την κατάσταση για προβάλλουν και να καθιερώσουν την παρουσία τους στην ευρύτερη περιοχή.
Το νομικό καθεστώς
Το νομικό καθεστώς των νησιών και νησίδων του Αιγαίου είναι βασίζεται στις διεθνείς Συνθήκες της Λωζάννης (1923), των Παρισίων (1947) και τις Ιταλο-τουρκικές Συμφωνίες (1932).
Σύμφωνα με το άρθρο 15 τη Συνθήκης της Λωζάννης τα Ίμια μαζί με ολόκληρη την έκταση των Δωδεκανήσων περιήλθαν υπό ιταλική κυριαρχία, ενώ σύμφωνα με τα άρθρα 12 και 16 η Τουρκία παραιτήθηκε κάθε κυριαρχικού δικαιώματος επί όλων των νησιών που βρίσκονται πέραν των 3 μιλίων από την ασιατική ακτή, εκτός των Ίμβρου, Τενέδου και Λαγουσών. Από τη συνθήκη αυτή προκύπτει ότι η Τουρκία το 1923 παραιτήθηκε κάθε κυριαρχικού της δικαιώματος και επί των Ιμίων που βρίσκονται σε απόσταση 3,7 μίλια από τις τουρκικές ακτές.
Με την Ιταλο-τουρκική Συμφωνία του 1932 και του συμπληρωματικού αυτής Πρωτοκόλλου της 28/12/1932, βάσει των οποίων οριοθετήθηκε η χωρική θάλασσα των δύο χωρών μεταξύ Ακτής της Μικράς Ασίας και των Δωδεκανήσων, αναφέρεται ρητά ότι τα Ίμια περιήλθαν στην Ιταλία με τη Συνθήκη της Λωζάννης, κάτι που απλώς επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι στο σημείο 30 του συμπληρωματικού Πρωτοκόλλου που υπεγράφη στις 28/12/1932 αναφέρονται ως ένα από τα σημεία ιταλικής κυριαρχίας από τα οποία θα υπολογίζεται η μέση γραμμή για το διαχωρισμό των χωρικών υδάτων μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας.
Βάσει της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων του 1947 (άρθρο 14), η κυριαρχία επί των Δωδεκανήσων, συμπεριλαμβανομένων των Ιμίων, περιήλθε από την Ιταλία στην Ελλάδα. Δηλαδή, η Ελλάδα διαδέχθηκε την Ιταλία ασκούσα αυτή πλέον κυριαρχία επί των Δωδεκανήσων.
Την προαναφερθείσα νομική επιχειρηματολογία, σύμφωνα πάντα με την επίσημη θέση του ελληνικού ΥΠΕΞ, συμπληρώνει η έμπρακτη, ειρηνική και συνεχής άσκηση κυριαρχίας επί των Ιμίων από την Ελλάδα, αδιαλείπτως από το 1947, χωρίς η Τουρκία να την αμφισβητήσει ποτέ επίσημα μέχρι την κρίση 1995-96.
Εντούτοις η Τουρκία από το πουθενά εμφανίζει επιχειρήματα από αμφισβητώντας τη συνθήκη της Λωζάννης (1923) που η ίδια υπέγραψε και σύμφωνα με την οποία στην Ελλάδα περιήλθε η κυριαρχία ΟΛΩΝ των νησιών του Αιγαίου, ΕΚΤΟΣ από τα Δωδεκάνησα, που δόθηκαν στην Ιταλία. Στην ίδια συνθήκη τα νησιά Ιμβρος, Τένεδος και Λαγούσες, που δόθηκαν στην Τουρκία τα οποία όμως επ ουδενί αμφισβητεί αφού είναι δικό της έδαφος, όπως και όλα τα νησιά του Αιγαίου, που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των τριών ναυτικών μιλίων από τη ηπειρωτική ακτή της Μικράς Ασίας τα οποία παρέμειναν υπό τουρκική κυριαρχία.
«Πατάει» δε επάνω στο γεγονός ο συντάκτης της συνθήκης της δεν αναφέρει τα ονόματα των 2500 περίπου νησιών του Αιγαίο καθώς α η Τουρκία παραιτήθηκε “παντός τίτλου και δικαιώματος” πάνω σε όλα ανεξαιρέτως τα άλλα νησιά. Επομένως, υπό το πρίσμα των ανωτέρω, ο συντάκτης δεν έχει την υποχρέωση, εφαρμόζοντας βασική αρχή του Δικαίου, να αναφέρει τα ονόματα των παραπάνω νησιών του Αιγαίου, που ανήκουν στην Ελλάδα, αφού αναγράφει ότι της ανήκουν όλα, εκτός από συγκεκριμένα, που ρητώς καταγράφονται.
Στις 28/11/1932, Τουρκία και Ιταλία συμφωνούν για τον καθορισμό των μεταξύ τους θαλάσσιων συνόρων στην περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου και υπογράφουν τη σχετική έγγραφη συμφωνία, οι όροι της οποίας “πέρασαν αυτοδικαίως στην Ελλάδα βάσει των όρων της συνθήκης των Παρισίων (1947).
Τόσο στην ιταλοτουρκική συνθήκη του 1932, όσο και στη “διάδοχο” ελληνοτουρκική του 1947, ειδικά τα Ιμια αναφέρονται ονομαστικά ότι ανήκουν αρχικά στην Ιταλία και εν συνεχεία στην Ελλάδα.
Μεταξύ των συμβαλλομένων στη συνθήκη των Παρισίων μερών, δεν συμπεριλαμβανόταν η Τουρκία, γεγονός που χρησιμοποιείται από την ίδια πρόσφατα από τη γείτονα ως αιτιολογικό για να μην αναγνωρίσει τη συνθήκη. Μια στάση ανυπόστατη νομικά, αφού τελικά η ίδια η Τουρκία εκχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία με τη συνθήκη της Λωζάνης (1923) και το συνακόλουθο ιταλοτουρκικό πρωτόκολλο του 1932
Στα γεγονότα των Ιμίων του Ιανουαρίου του 1996 η τουρκική πλευρά εκμεταλλεύτηκε την άγνοια των Αμερικανών επί των Διεθνών Συνθηκών που καθορίζουν την κυριαρχία στο Αιγαίο καθώς και τη διάθεση της κυβέρνηση των ΗΠΑ και των επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για να επιλυθεί η κρίση και αποφευχθεί μια πιθανή πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Σήμερα, η Τουρκία συνεχίζει να παγιώνει το καθεστώς των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο και αμφισβητεί και κατοικημένα νησιά όπως το Αγαθονήσι, το Φαρμακονήσι, ο Αγ. Ευστράτιος και οι Φούρνοι, αλλά και δεκάδες νησίδες. Καθημερινά τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη παραβιάζουν τον Ελληνικό Ενάεριο Χώρο, και τακτικά πετούν πάνω από τα παραπάνω νησιά ακόμη και σε χαμηλό ύψος, ενώ από το 2009 η Τουρκία άρχισε να κλιμακώνει την κατάσταση με την είσοδο αεροσκαφών σε προγραμματισμένες ασκήσεις των ελληνικών ενόπλων Δυνάμεων.
Μάλιστα το περασμένο έτος σημειώθηκε ρεκόρ παραβιάσεων του ΕΕΧ, ενώ συνεχίστηκαν και οι πτήσεις των τουρκικών αεροσκαφών πάνω από ελληνικά νησιά και νησίδες.
