του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
Οι σεισμοί συνδέονται με την ζωή των ανθρώπων σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Η ιστορία διασώζει μνήμες τέτοιων καταστρεπτικών σεισμών που είχαν φοβερές συνέπειες και σε ανθρώπους και σε άλλα αντικείμενα. Μέσα στο Συναξάριο της Εκκλησίας, που διαβάζεται καθημερινά κατά την ακολουθία του Όρθρου, διασώζονται οι μνήμες τέτοιων φοβερών σεισμών. Και το ότι ετέθησαν στο Συναξάριο, αυτό ήταν έκφραση της ευγνωμοσύνης προς τον Θεό για την σωτηρία, αλλά και της παρακλήσεως προς Αυτόν για να μη συμβούν εκ νέου τέτοιες καταστροφικές ενέργειες.
Ο αείμνηστος Πρωτ. π. Ιωάννης Ράμφος σε μια μελέτη με τίτλο “Μνήμαι σεισμών” κάνει λόγο για τους σεισμούς οι οποίοι πέρασαν μέσα στα συναξάρια της Εκκλησίας. Στο τέλος δε έχει συμπεριλάβει και ειδική ακολουθία την οποία εποίησε ο αείμνηστος υμνογράφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης. Η ακολουθία αυτή τιτλοφορείται: “ικετήριος και ευχαριστήριος” και έγινε “εις ανάμνησιν των εν έτει 1953 γενομένων σεισμών εις τας Ιονίους Νήσους, Κεφαλληνίαν, Ζάκυνθον και Ιθάκην” και ψάλλεται την 11ην Αυγούστου.
Στην συνέχεια του κειμένου αυτού θα ήθελα να αναφερθώ στους σεισμούς που μνημονεύονται στο εκκλησιαστικό Μηνολόγιο.
α) Δύο σεισμοί έγιναν την 25η Σεπτεμβρίου: “ανάμνησις του μεγάλου σεισμού, εν ή τελείται η εν τω αέρι αρπαγή του παιδός” και την 26η Ιανουαρίου: “μνήμη του μεγάλου σεισμού”. Μερικοί ισχυρίζονται ότι πρόκειται για έναν σεισμό, που άρχισε την 26η Σεπτεμβρίου και τελείωσε την 26η Ιανουαρίου, αλλά ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ράμφος ισχυρίζεται ότι πρόκειται για δύο σεισμούς, από τους οποίους ο πρώτος (25 Σεπτεμβρίου) συνεχίστηκε για τέσσερεις μήνες και ο δεύτερος (26 Ιανουαρίου) συνεχίστηκε για τρεις μήνες, οπότε υπήρξαν δύο κύριοι σεισμοί με τις μετασεισμικές δονήσεις τους. Ο πρώτος έγινε στην αρχή της βασιλείας του Θεοδοσίου του Β’ (408-450) και ο δεύτερος στο τέλος της βασιλείας του.
Ο χρονογράφος Θεοφάνης διασώζει την πληροφορία ότι τόσο φοβήθηκαν οι Βυζαντινοί από τον σεισμό της 25ηςΣεπτεμβρίου, ώστε έφυγαν έξω από την πόλη “καί ήσαν διημερεύοντες σύν τω επισκόπω εν ταις προς Θεόν δεήσεσι λιτανεύοντες”. Μάλιστα, κατά την διάρκεια της λιτανείας “κυμαινομένης της γης και παντός του λαού κράζοντος το Κύριε, ελέησον” ένα μικρό παιδί ηρπάγη στον αέρα και άκουσε μία θεϊκή φωνή που του έλεγε να αναγγείλη στον επίσκοπο και τον λαό να ψάλλουν τον ύμνο “άγιος ο Θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος, ελέησον ημάς, μηδέν έτερον προστιθέντας”, επειδή μερικοί αιρετικοί “θεοπασχίται” προσέθεταν το “σταυρωθείς Θεός”. Ο ύμνος αυτός, χωρίς την προσθήκη “σταυρωθείς Θεός”, με εντολή του Πατριάρχου Πρόκλου και της βασίλισσας Πουλχερίας θεσπίστηκε να ψάλλεται σε ολόκληρη την τότε αυτοκρατορία.
Κατά την διάρκεια του σεισμού της 26ης Ιανουαρίου γκρεμίστηκαν τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, πολλά τμήματα της Πόλεως και πολλές οικίες, καθώς επίσης “ο λιμήν των Τρωαδισίων και το Χαλκούν Τετράπυλον”.
β) Ο σεισμός της 7ης Οκτωβρίου του έτους 524 επί του αυτοκράτορος Ιουστινιανού του Α’. Στα Συναξάρια γράφεται “μνήμη της μετά φιλανθρωπίας επενεχθείσης ημίν φοβεράς απειλής του μεγάλου σεισμού”.
γ) Ο σεισμός της 26ης Οκτωβρίου του έτους 740 μ.Χ. Ο σεισμός αυτός διήρκησε επί ένδεκα ή δώδεκα μήνες. Ο χρονογράφος Θεοφάνης γράφει: “επτωήθησαν εκκλησίαι και μοναστήρια, λαός τε πολύς τέθνηκεν”. Έπεσαν πολλοί ανδριάντες “τά τε χερσαία της πόλεως τείχη και πόλεις και χωρία εν τη Θράκη και η Νικομήδεια εν Βιθυνία και η Πραίνετος και η Νίκαια, εν ή μία εσώθη Εκκλησία”. Μάλιστα παρατηρήθηκε και αλλαγή των ορίων της θαλάσσης σε μερικά σημεία.
Σε ανάμνηση αυτού του μεγάλου και φοβερού σεισμού, ο υμνογράφος της Εκκλησίας άγιος Ιωσήφ συνέγραψε ειδικό κανόνα, ο οποίος ψάλλεται την 26η Οκτωβρίου, κατά την οποία ψάλλουμε και την ακολουθία του αγίου Δημητρίου, και διασώζεται μέχρι σήμερα.
δ) Ο σεισμός της 14ης Δεκεμβρίου του έτους 557 μ.Χ. Στο Συναξάριο της Εκκλησίας γράφεται: “Μνήμη της μετά φιλανθρωπίας επενεχθείσης ημίν φοβεράς απειλής του σεισμού, ής παρ’ ελπίδα πάσαν ελυτρώσατο ημάς ο φιλάνθρωπος Κύριος”.
Πρόκειται για έναν φοβερό σεισμό που διήρκησε δέκα ημέρες. Ο χρονογράφος Θεοφάνης αναφέρει ότι έπαθαν μεγάλες ζημιές τα δύο τείχη της Κωνσταντινουπόλεως, κατέπεσαν πολλές Εκκλησίες, θυσιαστήρια των Εκκλησιών και Κιβώρια, ισοπεδώθηκαν ολόκληρες περιοχές, γι’ αυτό γράφει: “καί ουκ ήν τόπος ή προάστειον, ό ουκ έπεσεν από της φοβεράς απειλής του σεισμού”. Τόσο μεγάλος και φοβερός ήταν ο σεισμός ώστε “ου μέμνηται άνθρωπος επί της γης εν τη γεννεά εκείνη”. Ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός ο Α’ “ουκ εφόρεσε το στέμμα επί ημέρας μ’ (σαράντα), αλλά και τη αγία του Χριστού γεννήσει χωρίς αυτό (τό στέμμα) προσήλθεν εν τη Εκκλησία”. Ο Κεδρηνός αναφέρει ότι χωρίς στέμμα προσήλθε και κατά τον εορτασμό των Θεοφανείων. Φαίνεται ότι έγινε μεγάλη καταστροφή και υπήρξαν πολλά ανθρώπινα θύματα.
ε) Ο σεισμός της 9ης Ιανουαρίου του έτους 870 στην αρχή της βασιλείας του Βασιλείου του Α’ ήταν διαρκείας σαράντα ημερών. Δηλαδή οι μετασεισμικές δονήσεις κράτησαν σαράντα ημέρες.
Ο χρονογράφος Νικήτας Παφλαγών, αφού τον αποκαλεί “φρικωδέστατον”, λέγει: κατεδαφίσθηκαν πολλές Εκκλησίες, στοές και οικίες “κτηνών τε και ανθρώπων αμύθητος γέγονε πανωλεθρία” και αυτός ο Ναός της Αγίας Σοφίας διακινδύνευσε να ραγίση, εάν οι κρατούντες δεν τον επιμελούντο.
στ) Ο σεισμός της 17ης Μαρτίου του έτους 790, κατά τους χρόνους του Κωνσταντίνου του Βασιλέως.
ζ) Ο σεισμός της 16ης Αυγούστου του έτους 542. Μάλιστα οι χρονογράφοι Γεδεών και Θεοφάνης στις περιγραφές τους ομιλούν για σεισμό φοβερό κατά τον οποίον γκρεμίστηκαν Εκκλησίες, σπίτια και το τείχος της Κωνσταντινουπόλεως “καί απέθανον πολλοί και εγένετο φόβος μέγας”. Ο σεισμός αυτός κράτησε σαράντα ημέρες. Ο Θεοφάνης γράφει: “καί προς ολίγον οι άνθρωποι κατενύγησαν λιτανεύοντες και προεδρεύοντες και εις τας εκκλησίας μένοντες, και φιλανθρωπίας Θεού γενομένης επί το χείρον γεγόνασι”.
* * *
Οι πληροφορίες αυτές τις οποίες συνεγκέντρωσε ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ράμφος είναι πολύ σημαντικές και μας δίδουν την δυνατότητα να κάνουμε τις ακόλουθες παρατηρήσεις, οι οποίες βέβαια έχουν σχέση και με τους συγχρόνους σεισμούς.
1. Η Εκκλησία υπενθυμίζει κάθε χρόνο στους πιστούς της τις ημέρες των φοβερών σεισμών, που αναφέραμε, ώστε αφ’ ενός μεν να ευχαριστήσουν οι πιστοί τον Θεό για την σωτηρία των επιζώντων ανθρώπων, αφ’ ετέρου δε να παρακαλέσουν τον Θεό και για τις ψυχές των φονευθέντων, και για να μην επιτρέψη πάλι την ενεργοποίηση αυτών των φοβερών σεισμών.
2. Οι σεισμοί ήταν πάντοτε συνδεδεμένοι με την ζωή των ανθρώπων και βέβαια είχαν αρνητικές και θετικές συνέπειες.
Ο Καθηγητής κ. Βασίλειος Παπαζάχος, σε ένα παλαιότερο άρθρο του ανέλυσε τις σύγχρονες θεωρίες για τους σεισμούς, σύμφωνα με τις οποίες ανάλογα με τις κινήσεις, την απομάκρυνση ή τη σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών, τα πετρώματα στα όρια των πλακών αυτών τεντώνονται ή συμπιέζονται, με αποτέλεσμα να σπάζουν απότομα και έτσι δημιουργούνται τα ρήγματα, τα οποία ανάλογα με το μήκος τους προξενούν το μέγεθος του σεισμού. Στην συνέχεια λέγει: “Οι σεισμοί αποτελούν μέρος της φυσικής διαδικασίας γένεσης και εξέλιξης της γής. Είναι η διαδικασία που δημιούργησε τα βουνά και τα δάση, τις εύφορες πεδιάδες, τις όμορφες θάλασσες και τον ορυκτό πλούτο. Συνεπώς, οι σεισμοί είναι οι εκδηλώσεις της εξαιρετικής αλλά και σπάνιας στο σύμπαν τεκτονικής δραστηριότητας (ζωντάνιας) της γής, που την κάνουν πολύ φιλόξενη για τον άνθρωπο. Την διαδικασία αυτή όχι μόνον δεν μπορούμε αλλά ούτε μας συμφέρει να την αλλάξουμε. Συνεπώς τόσο η γένεση των σεισμών όσο και η εμφάνιση του ανθρώπου στην γή, έχουν την ίδια αιτία. Γι’ αυτό πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους σεισμούς και να αναζητούμε συνεχώς καλύτερους τρόπους μείωσης των αρνητικών συνεπειών τους”.
Ως Χριστιανοί, χωρίς να αρνούμαστε αυτές τις απόψεις των επιστημόνων, δεχόμαστε ότι όλα αυτά τα γεωλογικά φαινόμενα (βροχή, αέρας, χαλάζι), όπως και άλλα παρόμοια, γίνονται μέσα στην δημιουργική, κυβερνητική και σωτηριώδη ενέργεια του Θεού, ο Οποίος επεμβαίνει όπου χρειάζεται με σκοπό την διατήρηση της βιολογικής ζωής και την σωτηρία των ανθρώπων.
3. Οι σεισμοί, κατά το Συναξάριο της Εκκλησίας, συνδέονται με την φιλανθρωπία και τους οικτιρμούς του Θεού. Αλλού λέγεται “μνήμη της μετά φιλανθρωπίας επενεχθείσης ημίν φοβεράς απειλής του σεισμού”, και αλλού “μνήμη της μετά οικτιρμών επενεχθείσης ημίν εν τοις καιροίς εκείνοις φοβεράς απειλής του σεισμού”. Δεν μπορούμε να εισέλθουμε στον σκοπό της Προνοίας του Θεού και να ερευνήσουμε γιατί επιτρέπει και παραχωρεί ο Θεός την εμφάνιση ενός σεισμού, κατά το ψαλμικό: “ο επιβλέπων επί την γήν και ποιών αυτήν τρέμειν”. Πάντως μέσα από τους σεισμούς της γής, γίνονται και άλλες σεισμικές δονήσεις, πνευματικές και σωτηριώδεις, σώζονται ποικιλοτρόπως οι άνθρωποι με την φιλανθρωπία του Θεού.
4. Οι Χριστιανοί της εποχής εκείνης ήξεραν να αντιμετωπίζουν όλα τα θέματα, ακόμη και αυτούς τους σεισμούς, με την δέουσα προσοχή και το εκκλησιαστικό τους φρόνημα. Από την πρώτη ώρα έκαναν λιτανείες και προσευχές. Μάλιστα, κατά την διάρκεια των λιτανειών, όπως είδαμε, είχαμε και θαυματουργικές εκδηλώσεις, ήτοι την αρπαγή του παιδιού και την θέσπιση του ορθοδόξου τρισαγίου ύμνου. Γι’ αυτό και υπάρχουν τροπάρια, Κανόνες, παρακλήσεις, ευχές για την περίπτωση σεισμών. Εκτός από μερικές περιπτώσεις, που είδαμε στην Τηλεόραση, κατά τις οποίες οι διασωθέντες ευχαριστούσαν τον Θεό, δεν είδαμε αυτές τις λιτανείες, τις προσευχές, ή και αυτές που έγιναν δεν θεώρησαν καλό να τις δείξουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Οπότε αυτό δείχνει την διαφορά της νοοτροπίας των ανθρώπων της τότε και της σύγχρονης εποχής.
5. Οι σεισμοί και ο τρόπος αντιμετωπίσεώς τους δείχνει και μια άλλη πραγματικότητα. Οι χρονογράφοι μας λένε ότι κατά την διάρκεια των σεισμών οι άνθρωποι κατενύγησαν, έκαναν προσευχές, μετανόησαν, αλλά “καί πάλιν φιλανθρωπίας Θεού γενομένης επί το χείρον γεγόνασι”, δηλαδή όταν ο Θεός με την φιλανθρωπία Του σταμάτησε τους σεισμούς, τότε όχι μόνον επανήλθαν στην προηγούμενη ζωή της αμαρτίας, αλλά έκαναν και χειρότερα. Δείχνει αυτό την τρεπτότητα των ανθρώπων και την σκοπιμότητα που δείχνουν σε διάφορες φάσεις της ζωής τους.
* * *
Να παρακαλούμε τον Θεό να μας απαλάξη από τους σεισμούς ή να τους περιορίση και ο Ίδιος να επεμβαίνη θαυματουργικά, καθώς επίσης να μας βοηθά για να υπερβαίνουμε τον φόβο του θανάτου, αφού αυτός ο φόβος δημιουργεί πανικό, απελπισία και όλα τα παρεπόμενά τους. Να ευχηθούμε στον Θεό να αναπαύση τις ψυχές των ανθρώπων που πέθαναν μέσα στα συντρίμια των κατεδαφισθέντων οικοδομημάτων, καθώς επίσης να δίδη κουράγιο στους πονεμένους και να επουλώση γρήγορα τις πληγές τους. Να παρακαλέσουμε ακόμη τον Θεό να φωτίση τους μηχανικούς να κάνουν καλά το καθήκον τους, αλλά και να προσφέρη τα πνευματικά Του αγαθά σε αυτούς που με κίνδυνο της ζωής τους έσωσαν και βοήθησαν ποικιλοτρόπως τους εγκλωβισθέντας αδελφούς μας.
“Έτι δεόμεθα υπέρ του διαφυλαχθήναι την πόλιν ταύτην, και πάσαν πόλιν και χώραν από λοιμού, λιμού, σεισμού, καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου και αιφνιδίου θανάτου· υπέρ του ίλεων, ευμενή και ευδιάλλακτον γενέσθαι τον αγαθόν και φιλάνθρωπον Θεόν ημών, του αποστρέψαι και διασκεδάσαι πάσαν οργήν και νόσον την καθ’ ημών κινουμένη· και ρύσασθαι ημάς εκ της επικειμένης δικαίας αυτού απειλής, και ελεήσαι ημάς”.
