Του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου κήρυγμα περί μετανοίας (εις MPG 49,335-344)
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ
Τα κυριακάτικα κηρύγματά μας στο εξής, αδελφοί μου χριστιανοί, θα είναι από ομιλίες των αγίων Πατέρων μας. Θα σας τις δίνω συντομευμένες και απλοποιημένες για να σας είναι καταληπτές. Στο σημερινό μου κήρυγμα θα σας προσφέρω κατ᾽ αυτόν τον τρόπο μία ομιλία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου περί μετανοίας. Πάντοτε ο άγιος αυτός Πατέρας μιλούσε για την μετάνοια.
1. Αρχίζοντας την ομιλία του ο ιερός Χρυσόστομος εκφράζει την χαρά του ότι βρισκόμενος μεταξύ των ακροατών του κηρύγματός του βρίσκεται στην Εκκλησία. Και η Εκκλησία, λέγει, είναι Παράδεισος. Παράδεισος που δεν έχει φίδι, όπως στον άλλο εκείνο επίγειο παράδεισο, που το φίδι επείρασε την Εύα και την παραπλάνησε. Η Εκκλησία, λέγει έπειτα, είναι η κιβωτός του Νώε, που έσωσε από τον κατακλυσμό την πιστή οικογένειά του. Ή – για να το πούμε καλύτερα – η Εκκλησία είναι ανώτερη από την κιβωτό του Νώε. Γιατί εκείνη, η παλαιά κιβωτός, πήρε γεράκι και έδωσε γεράκι. Πήρε λύκο και έδωσε λύκο. Η Εκκλησία όμως παίρνει γεράκι και το μεταβάλλει και το κάνει περιστέρι. Παίρνει λύκο και δίνει αρνί, λέγει ο Χρυσόστομος. Δεν μεταβάλλει βέβαια η Εκκλησία την φύση των ανθρώπων, αλλά μεταβάλλει την διάθεσή τους. Πως το πετυχαίνει αυτό; Με το να κηρύττει την μετάνοια. Και έρχεται έτσι ο άγιος Πατέρας στο θέμα το οποίο θέλει να μιλήσει.
Αμάρτησες άνθρωπε; Μετανόησε, λέγει ο Χρυσόστομος. «Μη απογνώς». Μην απελπίζεσαι. Αμαρτάνεις κάθε μέρα; Κάθε μέρα και να μετανοείς! Και όπως κάνουμε στα παλαιά σπίτια, που τους βγάζουμε τα χαλασμένα, όταν τα βλέπουμε ετοιμόρροπα, το ίδιο να κάνουμε και για την ψυχή μας. Επειδή παληώσαμε με τις αμαρτίες, να ανακαινιστούμε με την μετάνοια. Η δική μας μετάνοια βέβαια, μόνη αυτή, σαν ανθρώπινο έργο που είναι, δεν έχει την δύναμη να σβήσει τα αμαρτήματα. Αλλά η μετάνοιά μας αναμιγνύεται με την φιλανθρωπία του Θεού. Και η φιλανθρωπία του Θεού δεν έχει μέτρο, είναι πολύ μεγάλη. Είναι σαν μια μεγάλη θάλασσα. Εδώ ο άγιος Χρυσόστομος χρησιμοποιεί ένα απλό, αλλά ωραίο και δυνατό παράδειγμα. Είπε ότι η φιλανθρωπία και η αγάπη του Θεού είναι μεγάλη θάλασσα, είναι πέλαγος. Τα αμαρτήματά μας είναι κάρβουνα αναμμένα. Όταν μετανοούμε και εξομολογούμαστε πετάμε τα αμαρτήματά μας, τα αναμμένα αυτά κάρβουνα, τα πετάμε στην θάλασσα της αγάπης του Θεού. Όταν, χριστιανοί μου, πετάξουμε φωτιά στην θάλασσα, δεν πιάνει φωτιά η θάλασσα, αλλά το αντίθετο, η θάλασσα σβήνει την φωτιά. Το ίδιο και εδώ με την μετάνοια: Η μεγάλη σαν πέλαγος φιλανθρωπία του Θεού σβήνει την φωτιά των αμαρτιών μας και δικαιωνόμαστε! Σωζόμαστε!
2. Στην συνέχεια ο άγιος Χρυσόστομος, χωρίς να φύγει από το θέμα του, την μετάνοια, συνιστά στους ακροατές του να έρχονται να ακούουν το κήρυγμά του και ας μην εφαρμόζουν αυτά που τους λέγει. Σας είπα, τους λέγει, να μην πηγαίνετε στα αμαρτωλά θέατρα, αλλά σείς δεν με ακούσατε και πήγατε. Αλλά, μην σταματήσετε να έρχεστε στο κήρυγμα. Γιατί και με το να πείτε «δεν τήρησα αυτό που άκουσα» κατά το μισό το τηρήσατε! Αυτό είναι αρχή μετανοίας, γιατί αυτός που και απλά είπε ότι δεν τήρησε τις εντολές του Θεού κατηγόρησε τον εαυτό του («κατέγνω σεαυτόν»). Και έτσι θα τα καταφέρει κάποτε να εφαρμόσει, να τηρήσει αυτό που τώρα δεν μπόρεσε να τηρήσει: «Ο γαρ καταγνούς εαυτού επί τω μη τηρήσαι, επί το τηρήσαι σπουδάζει»! Ναί, χριστιανοί μου! Το να κατηγορούμε τον εαυτό μας ότι δεν εφαρμόζουμε τις εντολές του Θεού είναι και αυτό μετάνοια, είναι αρχή μετανοίας τουλάχιστον! Γι᾽ αυτό ο Χρυσόστομος προτρέπει τους ακροατές του να έρχονται να ακούν την διδασκαλία του και ας μη μπορούν ακόμη να την εφαρμόσουν. «Φάρμακο», λέγει, είναι η μετάνοια. Και χρησιμοποιεί εδώ και άλλο παράδειγμα: Ο ιατρός, αν δώσει μια φορά το φάρμακο στον άρρωστο και αυτός δεν γίνει καλά, τι; Σταματάει να του το ξαναδώσει; Όχι, αλλά, αντίθετα, του το δίνει συχνά μέχρι να θεραπευθεί. Το ίδιο και ο αμαρτωλός. Το φάρμακο της μετανοίας να το παίρνει συνέχεια. Πάντοτε να επιδιώκει αφορμές μετανοίας και τέτοιες αφορμές τις δίνει το κήρυγμα. Αλλά και ένα άλλο ωραίο παράδειγμα λέγει ο Χρυσόστομος, για να κάνει καταληπτό τον λόγο του. Είναι ένα δένδρο, λέγει, που πρέπει να κοπεί και το δένδρο έχει βαθειά την ρίζα του στο χώμα. Για να κοπεί, ο ξυλοκόπος το κτυπά με την αξίνη του όχι μόνο μια φορά, αλλά πολλές – πολλές φορές.
Έτσι, λέγει και ο Χρυσόστομος στον αμαρτωλό: Η ξένη γυναίκα που αγαπάς είναι ένα άκαρπο δένδρο, είναι δρυς, που κάνει βελανίδια, τροφή για τους χοίρους. Και ο λόγος μου, το κήρυγμά μου – λέει ο Χρυσόστομος – είναι η αξίνη, που ελέγχει την αμαρτία σου και κτυπά αυτό το δένδρο για να κοπεί. Αλλά δεν είναι δυνατόν να πέσει αυτό το δένδρο, το τόσο βαθειά ριζωμένο μέσα σου, δεν είναι δυνατόν να πέσει με ένα ή και με δύο ή και περισσότερα ακόμη κηρύγματα. Θέλει συνεχή κτυπήματα. Έτσι και αμαρτωλός: Πρέπει να ζεί συνέχεια την μετάνοιά του, πρέπει να επιδιώκει πολλές ευκαιρίες για να μετανοήσει.
3. Ο άγιος Χρυσόστομος επιμένει λέγοντας στον αμαρτωλό: «Έλα στην Εκκλησία, μη ντρέπεσαι»: «Μη αισχυνθής πάλιν εισελθείν εις την Εκκλησίαν», του λέγει: «Να ντρέπεσαι να αμαρτάνεις και όχι να ντρέπεσαι να μετανοήσεις». «Αισχύνου αμαρτάνων, μη αισχύνου μετανοών», λέγει ακριβώς στον αμαρτωλό. Και αρπαζόμενος από αυτό που είπε λέει για το μεγάλο κακό που πέτυχε ο διάβολος στους αμαρτάνοντας. Ποιο κακό; Το ότι, ενώ πρέπει να ντρεπόμαστε όταν αμαρτάνουμε και να έχουμε χαρά και καύχημα όταν μετανοούμε, ο διάβολος, πέτυχε το αντίθετο: Μας κάνει να χαιρόμαστε όταν αμαρτάνουμε και να ντρεπόμαστε να μετανοήσουμε. Λέγει ακριβώς ο άγιος πατέρας: «Την τάξιν ο Σατανάς αντέστρεψε και έδωκε την παρρησίαν τη αμαρτία και την αισχύνην τη μετανοία»!… Και αγανακτώντας ο Χρυσόστομος για το κακό αυτό φωνάζει και λέγει στον αμαρτωλό: «Άθλιε, ότε περιεπλέκου τη πόρνη ουκ ησχύνου, αλλ᾽ ότε ήλθες μετανοείν, τότε αισχύνη; Διαβόλου εστι κακουργία αύτη. Ότε εγίνου αμαρτωλός ουκ ησχύνου. Ότε γίνη δίκαιος αισχύνη;»!
4. Τέλος, στην ομιλία του αυτή περί μετανοίας ο Χρυσόστομος μας λέει μία νόστιμη και γλυκειά ιδέα: Ότι με την μετάνοιά μας, που εκδηλώνεται στην εξομολόγηση, ο Θεός σβήνει εντελώς τα αμαρτήματά μας και δεν μένει κανένα ίχνος απ᾽ αυτά. Καμιά «ουλή» (= σημάδι) στην ψυχή! Αυτό δεν μπορεί να το πετύχουν οι ιατροί. Γιατί ο ιατρός θεραπεύει μεν την πληγή, αλλά και φαίνονται τα ίχνη του τραύματος στο σώμα, που χαλούν την ομορφιά του.
«Ο δε Θεός – λέει ο Χρυσόστομος – όταν εξαλείφη αμαρτήματα, ουδέ ουλήν αφίησιν, ουδέ ίχνος συγχωρεί μείναι, αλλά μετά της υγιείας και την ευμορφίαν χαρίζεται, μετά της απαλλαγής της κολάσεως και δικαιοσύνην δίδωσι και ποιεί τον ημαρτηκότα ίσον είναι τω μη ημαρτηκότι. Αναιρεί γαρ το αμάρτημα και ποιεί αυτό μηδέ είναι, μηδέ γεγονέναι, ούτω καθόλου αυτό αναιρεί· ουκ ουλή, ουκ ίχνος»! Πολύ ωραία η περικοπή αυτή, χριστιανοί μου, πολύ ωραία!
Ας πω όμως ότι, άλλοι Πατέρες λέγουν ότι με την μετάνοιά μας ο Θεός συγχωρεί μεν την αμαρτία, αλλά παραμένει η «ουλή» της αμαρτίας. Ο Χρυσόστομος, αντίθετα μ᾽ αυτούς, υποστηρίζει ότι με την μετάνοιά μας ο Θεός εξαλείφει και την «ουλή» της αμαρτίας. Και υποστηρίζει αυτό ο ιερός πατέρας με επιχείρημά του από την Αγία Γραφή. Καταφεύγει στο α´ κεφάλ. του Ησαίου, στο οποίο ο προφήτης, ελέγχοντας τον ιουδαικό λαό για την αποστασία του από τον Θεό, τον παριστά σαν ένα σώμα ολόκληρο πληγιασμένο, από τα πόδια μέχρι το κεφάλι!
Ολόκληρο το σώμα είναι «τραύμα» και «μώλωψ» και «πληγή φλεγμαίνουσα», που δεν μπορεί να θεραπευθεί: «Ουκ έστιν μάλαγμα επιθείναι ούτε έλαιον ούτε καταδέσμους» (στιχ. 6). Και όμως σ᾽ αυτόν τον αποστάτη λαό ο Θεός διά του προφήτου Ησαίου απευθύνει κήρυγμα μετανοίας και τους λέγει: «Λουσθήτε, καθαρισθείτε, βγάλτε τις πονηριές από τις ψυχές σας» (στιχ. 16). Και τότε, αν μετανοήσουν, υπόσχεται ο Θεός στον λαό ότι «εάν ώσιν αι αμαρτίαι υμών ως φοινικούν (= βαθύ κόκκινο χρώμα), ως χιόνα λευκανώ, εάν δε ώσιν ως κόκκινον, ως έριον λευκανώ» (στιχ. 9). Ο δύσμορφος πρώτα λαός για τα αμαρτήματά του, όπως μας τον είπε ο Ησαίας, τώρα με την μετάνοιά του θα γίνει εύμορφος και πεντακάθαρος. Και ο Χρυσόστομος ερωτά. «Που ουλή; Που ρυτίς; Που μελανίαι; Που σπίλος;»!
Χριστιανοί μου, ας μετανοήσουμε για τα αμαρτήματά μας, οποιαδήποτε και αν είναι αυτά. Η ευσπλαγχνία του Θεού είναι μεγάλη, είναι θάλασσα, είναι πέλαγος, είναι ωκεάνια βάθη.
Καλή μετάνοια σε όλους μας!
Με πολλές ευχές, † Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας
){kind=link}