Γράφει ο Σεβ. Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ κ. Νεκτάριος
Απ᾽ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, κάθε φορά την περίοδο των Θεοφανίων γίνεται και επαναλαμβάνεται η ίδια συζήτηση. Τι είναι ο Μέγας Αγιασμός; Ο Αγιασμός της παραμονής είναι ο ίδιος με τον αγιασμό της κυριωνύμου ημέρας; Τον φυλάττουμε στις οικίες; Νηστεύουμε για να πιούμε μεγάλο αγιασμό;
Κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί λένε και γράφουν την γνώμη τους. Ακούς και διαβάζεις πολλά και μερικές φορές αντιφατικά πράγματα.
Βασική αρχή της Λειτουργικής είναι ότι όλες οι απαντήσεις στις ερωτήσεις μας για το σκοπό μίας ακολουθίας περιέχονται στο κείμενο της ίδιας της ακολουθίας.
Έχουμε και λέμε λοιπόν: Ο αγιασμός που τελούμε την ημέρα των Θεοφανίων ονομάζεται Μέγας γιατί τελείται εις ανάμνησιν της Βαπτίσεως του Χριστού. Ονομάζεται Μέγας σε αντιδιαστολή με τον συνήθη αγιασμό ο οποίος τελείται οποιαδήποτε ημέρα του χρόνου.
«…ο των απάντων Βασιλεύς, έτι και δουλική χειρί εν τω Ιορδάνη βαπτισθήναι κατεδέξω, ίνα την των υδάτων φύσιν αγιάσας ο αναμάρτητος, οδοποιήσης ημίν την δι᾽ ύδατος και Πνεύματος αναγέννησιν, και προς την πρώτην ημάς αποκαταστήσης ελευθερίαν. Ου τινος θείου Μυστηρίου την ανάμνησιν εορτάζοντες, δεόμεθά σου φιλάνθρωπε Δέσποτα.»
Ο Μέγας Αγιασμός προέρχεται από την πρακτική της Βαπτίσεως των Κατηχουμένων κατά την ημέρα των Θεοφανίων. Γι᾽αυτό και η κεντρική ευχή του καθαγιασμού είναι σχεδόν η ίδια με αυτή του Μυστηρίου της Βαπτίσεως. Ο ιερός Χρυσόστομος μας πληροφορεί ότι οι χριστιανοί πήγαιναν κι έπαιρναν αγιασμένο νερό από την κολυμβήθρα και το διατηρούσαν στα σπίτια τους ένα και δύο και τρία ακόμα χρόνια. Μάλιστα ο άγιος Πατέρας θαυμάζει ότι το αγιασμένο νερό δεν φθείρεται, δεν σαπίζει, αν και παραμένει πολύ διάστημα κλεισμένο, αλλά είναι καθαρό και υγιεινό. («Εις το Άγιον Βάπτισμα», P.G. 49,366).
Ο Μέγας Αγιασμός που τελείται την κυριώνυμο ημέρα είναι ο ίδιος που τελείται και την παραμονή. Η μόνη διαφορά των δύο ακολουθιών είναι ότι την κυριώνυμο ημέρα διαβάζεται και ο λόγος του Αγίου Σωφρονίου στην εορτή των Θεοφανίων. Η τέλεση του Μεγάλου Αγιασμού και την παραμονή των Θεοφανίων καθιερώθηκε για πρακτικούς λόγους και κυρίως για την εξυπηρέτηση των πιστών. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας Πέτρος Γναφεύς (465 – 475) όρισε να τελείται ο αγιασμός και κατά την παραμονή των Θεοφανίων «εν τη εσπέρα». Έτσι ξεχωρίστηκαν οι ακολουθίες του αγιασμού του νερού για το βάπτισμα και του Μ. Αγιασμού.
Τον Μεγάλο Αγιασμό φυσικά και τον κρατάμε στα σπίτια μας. Το λέγει η ίδια η Ακολουθία: «Υπέρ των αντλούντων και αρυομένων εις αγιασμόν οίκων, του Κυρίου δεηθώμεν.», «…ίνα πάντες οι αρυόμενοι και μεταλαμβάνοντες έχοιεν αυτό προς καθαρισμόν ψυχών και σωμάτων, προς ιατρείαν παθών, προς αγιασμόν οίκων, προς πάσαν ωφέλειαν επιτήδειον.».
Η νηστεία της Παραμονής δεν είναι για την μετάληψη του Μεγάλου Αγιασμού. Η νηστεία είναι προετοιμασία για την εορτή των Θεοφανίων.
Βεβαίως όσοι φυλάσσουν τον Μεγάλο Αγιασμό στις οικίες τους θα πρέπει να επιδεικνύουν και την απαραίτητη ευλάβεια. Ο Αγιασμός δεν είναι ούτε μαγικό μαντζούνι ούτε και κοινό νερό. Καλό είναι όταν πίνουμε αγιασμό να λέμε πρώτα το απολυτίκιο ή το κοντάκιο των Θεοφανίων και μετά νηστικοί να κάνουμε χρήση του αγιασμού. Επίσης, μπορούμε να προσθέτουμε νερό στο μπουκαλάκι του αγιασμού ώστε να τον έχουμε για όλη τη χρονιά.
Να τονίσουμε ακόμα ότι ο Μεγάλος Αγιασμός δεν έχει την ίδια αξία ούτε αντικαθιστά τη θεία Κοινωνία. Ο Μέγας Αγιασμός χρησιμοποιείται μερικές φορές ως πνευματική παρηγορία σε άτομα που για διάφορους λόγους δεν μπορούν να προσέλθουν συχνά στη θεία Κοινωνία. Αλλά το επαναλαμβάνω: ο Μέγας Αγιασμός δεν είναι θεία Κοινωνία!
Γι᾽ αυτό και πάντοτε πρώτα μεταλαμβάνουμε το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, ύστερα πίνουμε τον Μέγα Αγιασμό και τέλος τρώμε το Αντίδωρο.
Τέλος, μην επηρεάζεσθε από την πρακτική του τάδε Μοναστηριού ή του δείνα ευλαβούς ιερέως. Το τυπικό μιας Μοναστικής Αδελφότητας ή η ευλαβής συνήθεια ενός κληρικού δεν αποτελούν αυτομάτως και Παράδοση της Εκκλησίας!
