Ορθοδοξία, η μεγάλη πρόκληση της ιστορίας

Εκτύπωση

Του Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Καθηγητή Α.Π.Θ.

ΣχετικάΆρθρα

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ θεράπευσε το παιδί μου

26 Νοεμβρίου, 2013

Προσευχή στον Αρχάγγελο Μιχαήλ

19 Νοεμβρίου, 2013

Εορτή της Συνάξεως των Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ

7 Νοεμβρίου, 2013

Μέσα σε ένα κλίμα δικαιολογημένου πανηγυρισμού γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας, που είναι η γιορτή της Μιάς, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, που είναι ο θρίαμβος της Αλήθειας. Με αφορμή το μεγάλο αυτό γεγονός θα εξετάσουμε σήμερα τι είναι η Ορθοδοξία, ποια τα χαρακτηριστικά της, η σχέση της με τον Ελληνισμό και η μαρτυρία της στο σύγχρονο κόσμο.
Η Ορθοδοξία είναι η γνήσια προέκταση της Εκκλησίας του Χριστού, Ο πνευματικός χώρος, όπου διδάσκεται ορθά το περιεχόμενο της θείας εξ αποκαλύψεως αλήθειας, βιώνεται το διαρκές παρόν της σωτηρίας και συντελείται η μεταμόρφωση του ανθρώπου και του κόσμου.

Περιεχόμενο της Ορθοδοξίας είναι ο παρατεινόμενος στους αιώνες Χριστός, όπως τον κήρυξαν οι Απόστολοι, όπως τον δίδαξαν οι Πατέρες, όπως τον δογμάτισαν οι Οικουμενικές Σύνοδοι.
Σε όλο το διάστημα της δισχιλιόχρονης ιστορικής της πορείας η Ορθοδοξία αντιμετώπισε κάθε είδους δυσχέρειες. Διήλθε «διά πυρός και σιδήρου», υπέστη επιθέσεις και δέχθηκε διώξεις. Κατά τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο «κλυδωνίζεται, αλλ’ ου καταποντίζεται, χειμάζεται, αλλά ναυάγιον ουχ υπομένει, παλαίει αλλ’ ουχ ηττάται, πυατεύει, αλλά ναυάγιον ουχ υπομένει, πυατεύει αλλ’ ου νικάται». Ζει και νικά διαρκώς η Ορθοδοξία, διότι έχει θεμελιωθεί πάνω στην πέτρα, «η δε πέτρα ην ο Χριστός» (Α’ Κορ. α’, 5).

Η Ορθοδοξία καθοδήγησε την πνευματική ζωή της ανθρωπότητας. Επέδρασε στη διαμόρφωση του δικαίου, στους κοινωνικούς θεσμούς και το φιλοσοφικό στοχασμό. Λέπτυνε την τέχνη, ημέρωσε τα ήθη, εξευγένισε το πολιτειακό δίκαιο, ανέβασε τον άνθρωπο στο ανώτατο σκαλοπάτι των αξιών. Η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αξία του ανθρωπίνου προσώπου, η ισότητα των δύο φύλων, το αγαθό της ελευθερίας, οι αγώνες για την παγκόσμια ειρήνη, την καταπολέμηση των φυλετικών διακρίσεων και την κοινωνική δικαιοσύνη αποτελούν πολύτιμα δώρα της Ορθοδοξίας στην ανθρωπότητα. Γενικά η Ορθοδοξία υπηρέτησε με συνέπεια το μεγαλείο του ανθρωπίνου προσώπου σε όλη την απολυτότητα και καθολικότητα με τις οποίες αυτό συνδέθηκε στη χριστιανική ανθρωπολογία.

Ο άνθρωπος ως κορύφωση και συγκεφαλαίωση της θείας δημιουργίας, υπήρξε γι’ αυτήν το καθ’ όλου περιεχόμενο της αποστολής της στον κόσμο και στην ιστορία της σωτηρίας.
Παρόλο που ο χαρακτήρας της Ορθοδοξίας είναι οικουμενικός και οικουμενική η αποστολή της, κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ιδιάζουσα σχέση της με τον ελληνισμό και τα ελληνικά χαρακτηριστικά της. Η Ορθοδοξία συνδέθηκε με τον ελληνισμό με ένα σύνδεσμο αγάπης αιματηρής, θυσίας και θριάμβου. Η Ορθοδοξία μπορεί να μην είναι υπόθεση μόνο της Ελλάδος. Η Ελλάδα όμως είναι υπόθεση της Ορθοδοξίας.

Δεν γνωρίζουμε τι μορφή θα είχε η Ορθόδοξη Εκκλησία χωρίς την ελληνική κληρονομιά. Γνωρίζουμε όμως ότι χωρίς την Ορθόδοξη Εκκλησία Ελλάδα δεν θα υπήρχε σήμερα. Ο εθνικός μας ιστορικός Κων/νος Παπαρρηγόπουλος γράφει: «Το Ελληνικόν Έθνος δεν διεσώθη, τουλάχιστον δεν διέσωσε την ιστορικήν του αξίαν, ειμή διά της τους χριστιανισμού συμμαχίας». Και ο σοφός ιστορικός Σπυρίδων Ζαμπέλιος, σε απόλυτη συμφωνία με τον εθνικό μας ιστορικό, παρατηρεί: «Το όνομα της Ελλάδος άνευ της Ορθοδοξίας δεν ήθελεν ίσως υπάρχει σήμερον ή εντός βιβλιοθηκών και εις σοφών τινων αναμνήσεις».
Η Ορθοδοξία συνέβαλε στην κάθαρση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και τον βοήθησε να κάνει υπέρβαση της κρίσεως, την οποία διερχόταν.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρξε ο συνεκτικός δεσμός, που σφυρηλάτησε τη συνένωση των πολιτών του βυζαντινού κράτους σε μια κοινή εκπολιτιστική προσπάθεια.
Κατά δε την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Ορθόδοξη Εκκλησία διατήρησε την ελληνική παιδεία, καλλιέργησε το ηρωικό πνεύμα με τις θυσίες του κλήρου και ανέστειλε το κύμα του εξισλαμισμού, που ήταν ταυτόχρονα αναχαίτιση του εκτουρκισμού.

Στους καταλόγους των ελληνικών σχολείων και ελλήνων λογίων, που συνέταξαν ο Ματθαίος Παρανίκας και ο Κων/νος Σάθας, τα 2/3 και πλέον των δασκάλων ήταν ιερωμένοι. Μόνον ο Κοσμάς ο Αιτωλός ίδρυσε περισσότερα από 200 σχολεία, σημερινά δημοτικά, και 30 ελληνικά, πραγματικός άθλος για την εποχή εκείνη.

Πολύτιμες υπήρξαν οι υπηρεσίες της Ορθοδόξου Εκκλησίας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, την μικρασιατική καταστροφή, τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, την περίοδο της κατοχής και γενικά σε όλους τους αγώνες της φυλής μας.
Ιδιαίτερα πρέπει να εξάρουμε τον ρόλο της Ορθοδοξίας στα Βαλκάνια ως ενοποιού δυνάμεως και βασικού στοιχείου επιρροής στο γενικότερο πολιτιστικό γίγνεσθαι των χωρών αυτών μετά τις ραγδαίες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, που είχαν ως συνέπεια την πτώση των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Σήμερα η Ορθοδοξία είναι η κυρίαρχη πνευματική δύναμη του βαλκανικού χώρου. Σε σύνολο 85.000.000 κατοίκων των Βαλκανίων, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί ανέρχονται σε 73 περίπου εκατομμύρια.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ιδιαίτερη εκτίμηση για την Ορθοδοξία και μια αξιοσημείωτη στροφή προς αυτήν. Διαπρεπείς ετερόδοξοι Θεολόγοι εκφράζονται με θαυμασμό για το μεγαλείο και την πνευματικότητα της λατρείας της, την εκφραστικότητα της τέχνης της, το θριαμβευτικό αναστάσιμο χαρακτήρα της, της νηπτικότητα του μοναστικού της ιδεώδους, το δημοκρατικό συνοδικό σύστημα διοικήσεώς της. Ιδιαίτερα εξαίρονται η λατρεία της Ορθοδοξίας και ο μοναχικός της βίος.

Η Ορθοδοξία ανταποκρίθηκε σε κάθε πρόσκληση και πρόκληση της ιστορίας. Ιδιαίτερα σήμερα καθώς μπήκαμε στο νέο ευρωπαϊκό status και αναγκαστικά θα οδηγηθούμε σε ένα πολιτιστικό και πνευματικό συγκρητισμό των λαών της Ευρώπης, η Ορθοδοξία έχει πολλά να προσφέρει όχι μόνο στη διατήρηση της φυσιογνωμίας του εθνικού και πνευματικού μας βίου, αλλά κυρίως ως ζύμη στις αναζητήσεις της Δύσεως. Άλλωστε η Ορθόδοξη Εκκλησία υπήρξε από την αρχή σημαντικός παράγων στη διαμόρφωση της πνευματικής ταυτότητας της Ευρώπης και τους ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Η Ορθοδοξία καλείται να δώσει τη μαρτυρία της στο σύγχρονο κόσμο, στα πλαίσια της πιστότητας προς το ιστορικό της παρελθόν. Κυρίως όμως ως οικουμενική, η Ορθοδοξία οφείλει να στρέφεται προς τους Χριστιανούς που βρίσκονται έξω από τους κόλπους της σε πνεύμα αδελφικής αγάπης και κατανοήσεως. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος «ου γαρ νικήσαι ζητούμεν, αλλά προσλαβείν αδελφούς, εν τω χωρισμώ σπαρασσόμεθα» (PG 36, 440B)!

***
Η Ορθοδοξία, που είναι το χριστιανικό μέτρο, δεν αποτελεί μια παρελθοντολογική έννοια, αλλά είναι η δυναμική μεταμόρφωση του εκάστοτε παρόντος. Έχοντας δικά της δοκιμασμένα κριτήρια ηθικής και βιοθεωρίας καλεί τον άνθρωπο της κάθε εποχής να την ακολουθήσει για να του προσφέρει πληρότητα και ποιότητα ζωής, σωστό κοσμοθεωριακό προσανατολισμό και πραγματική λύτρωση από την ανεστιότητα του παρόντος, τον πόνο και το θάνατο.