Μητρόπολη Πειραιώς: «Είναι “ερωτική” ή “ανέραστη” η Εκκλησία;»
Με το θέμα του έρωτα και της αγάπης καταπιάνεται η Μητρόπολη Πειραιώς που εξέδωσε ανακοίνωση με αφορμή συνέντευξη του καθηγητή Δογματικής στο τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, Χρυσόστομου Σταμούλη.
Η ανακοίνωση αναφέρει συγκεκριμένα:
Είναι πράγματι ενδεικτικό της σύγχρονης ακαδημαϊκής θεολογίας να επιχειρεί να πρωτοτυπήσει, ακροβατώντας και να χαράξει δικούς της δρόμους, με σκοπό να γίνει αρεστή στον σύγχρονο αποστατημένο άνθρωπο. Είχε απόλυτο δίκαιο ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, όταν έλεγε ότι είναι πολύ επικίνδυνο να καταπιάνεται ο καθένας με θέματα θεολογικά και να επιχειρεί να θεολογήσει, χωρίς προηγουμένως να έχει απεκδυθεί τον παλαιόν άνθρωπον. Το θεολογείν ανήκει στους αγίους της Εκκλησίας μας, οι οποίοι πέρασαν από την κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στην θέωση. Όλοι εμείς οι υπόλοιποι μπορούμε να θεολογούμε, είτε στον χώρο του δόγματος, είτε στον χώρο του ήθους και της ζωής της Εκκλησίας, εφ’ όσον ακολουθούμε τους αγίους Πατέρες μας. Η θεολογία δεν είναι ανθρώπινη ανακάλυψη, αλλά αποκάλυψη Θεού. Και ό, τι αποκαλύπτει ο Θεός είναι πλήρες και τέλειο, μη επιδεχόμενο προσθήκες, ή αφαιρέσεις, ή βελτιώσεις.
Αυτές τις μεγάλες αλήθειες φαίνεται να μην έχουν συνειδητοποιήσει επαρκώς κάποιοι σύγχρονοι ακαδημαϊκοί θεολόγοι οι οποίοι, επιχειρούν να πρωτοτυπήσουν και να θεολογήσουν με μοναδικό εφόδιο την σκέψη τους. Το αποτέλεσμα είναι ο λόγος τους να έχει κενά, ασάφειες, ή εκφράσεις, που μπορούν εύκολα να παρερμηνευτούν, ή τέλος, το χειρότερο, να επιχειρούν να υπερβούν τους Πατέρες, να τους περιθωριοποιήσουν ως αναχρονιστικούς.
Αφορμή για την παρούσα ανακοίνωσή μας πήραμε από πρόσφατο δημοσίευμα του περιοδικού «Σχεδία» (αριθμ.21,1-4-2017), με τίτλο: «Ο Χριστός είναι ο μέγας ερωτικός». Πρόκειται για συνέντευξη του καθηγητή της Δογματικής στο Α.Π.Θ. κ. Χρυσόστομου Σταμούλη στον δημοσιογράφο κ. Σπύρο Ζωνάκη.
Ο υπότιτλος του άρθρου δίνει το «στίγμα» του πλαισίου μέσα στο οποίο κινείται η όλη συνέντευξη: «Την ανάγκη για έναν χριστιανισμό που θα επανασυνδεθεί με τη χαμένη του ερωτικότητα και επιθυμία για ζωή». Κεντρική και κυρίαρχη ιδέα που διαποτίζει το άρθρο σχεδόν από την αρχή ως το τέλος είναι «η στάση της Ορθόδοξης θεολογίας αλλά και της Εκκλησίας απέναντι στα θεμελιακά θέματα του έρωτα, της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας και των ηδονών». Η στάση αυτή κατά την άποψη του κ. καθηγητή δεν ήταν η αρμόζουσα, γι’ αυτό και «αποτελεί σήμερα την αχίλλειο πτέρνα της Ορθοδοξίας». Κατά τον καθηγητή, «ο έρωτας ενοχοποιήθηκε και δαιμονοποιήθηκε. Θεωρήθηκε, ίσως, το μεγαλύτερο πρόβλημα, ο μεγαλύτερος εχθρός του Χριστιανισμού. Συνδέθηκε, χαρακτηριστικά, η αγιότητα αποκλειστικά με την παρθενία. Αντίληψη και πρακτική που πέρα από τις φιλότιμες προσπάθειες κάποιων να αποδείξουν τους «εξωγήινους» έγγαμους αγίους – τούτη τη μύγα μες το γάλα – δεν έχασε την έντασή της ούτε στιγμή, καθώς συνεχίζει να κυριαρχεί και σήμερα στο χώρο της Εκκλησίας. Παράλληλα, μοναδικός σκοπός της συζυγικής σεξουαλικότητας, αποτέλεσε η τεκνογονία και η σωφροσύνη και όχι η ηδονική κοινωνία, ‘η αναγνώριση’ του προσώπου, ο έρωτας, που σε κάθε περίπτωση θεωρήθηκε αμαρτία».
Από την παρά πάνω παράγραφο, αλλά και από την όλη μελέτη του άρθρου, διαπιστώνουμε κάποια βασικά κενά και ασάφειες: Ένα πρώτο κενό είναι ότι ολόκληρη η συνέντευξη περιστρέφεται γύρω από τον ανθρώπινο έρωτα, ενώ δεν γίνεται κανένας λόγος για τον θείο έρωτα, τον έρωτα του νυμφίου της Εκκλησίας, Κυρίου μας Ιησού Χριστού με την κάθε μια ψυχή. Επίσης γίνεται λόγος για έρωτα, σεξουαλικότητα, επιθυμία και ηδονές, γενικά και αόριστα χωρίς να γίνεται μια βασική διασάφηση και διάκριση μεταξύ των ερωτικών σχέσεων ανδρός και γυναικός μέσα στο χώρο του γάμου, που είναι ευλογημένες από τον Θεό και των παρανόμων, έξω από τα όρια του γάμου, που συνιστούν το σοβαρό σαρκικό αμάρτημα της πορνείας, ή της μοιχείας. Επίσης γίνεται λόγος για επιθυμία ζωής, χωρίς να διασαφηνίζεται, αν πρόκειται για την εν Χριστώ ζωή, που είναι η αληθινή ζωή, που δεν διακόπτεται από τον βιολογικό θάνατο, ή αν πρόκειται για την βιολογική σαρκική ζωή.
Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Κατ’ αρχήν ο έρωτας, η αγαπητική ορμή του ανθρώπου, δεν αποτελεί αρνητικό στοιχείο, που πρέπει να εξαφανιστεί κάτω από το τέλμα κάποιας στωικής απάθειας. Μια τέτοια αντίληψη δεν αποτελεί διδασκαλία της Εκκλησίας μας. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο καθηγητής κ. Γ. Μαντζαρίδης, (Χριστιανική Ηθική, σελ.322-330), ο έρωτας, σύμφωνα με την διδασκαλία της Εκκλησίας είναι η ενοποιός εκείνη δύναμη, που συντελεί στην ανασύνδεση της διεσπασμένης ανθρωπίνης φύσεως και στην επαναφορά της σε κοινωνία με τον Θεό. Κατά τον άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη: «τον έρωτα, είτε θείον, είτε αγγελικόν, είτε νοερόν, είτε ψυχικόν, είτε φυσικόν είποιμεν, ενωτικήν τινα και συγκρατικήν εννοήσωμεν δύναμιν…», (Περί θείων ονομάτων 4,15,PG 3,713 Α). Ο έρωτας κινείται σε δύο κατευθύνσεις, την κατακόρυφη και την οριζόντια και εκφράζεται, είτε ως θείος έρωτας, είτε ως φυσική έλξη και ένωση ανδρός και γυναικός μέσα στα πλαίσια του γάμου. Και στις δύο περιπτώσεις ο έρωτας οδηγεί σε προσωπική ανάκραση με το αγαπώμενο πρόσωπο, σε υπέρβαση του εγώ και κοινωνία με το εσύ. Ο θείος έρωτας, αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη ζωή της Εκκλησίας, διότι στην αντίθετη περίπτωση, θα είχε καταλυθεί η ίδια η Εκκλησία, αφού από τη φύση της είναι «ερωτική» και ο σκοπός της υπάρξεώς της είναι η αγαπητική ένωση του ανθρώπου με τον Θεό. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την ιερότερη και κατανυκτικότερη εορτολογική περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής η κεφαλή Της, ο Χριστός, λατρεύεται ως Νυμφίος, ως μανικά ερωτευμένος Γαμπρός, με την ψυχή του κάθε ανθρώπου. «Ο έχων την νύμφην νυμφίος εστίν· ο δε φίλος του νυμφίου, ο εστηκώς και ακούων αυτού, χαρά χαίρει δια την φωνήν του νυμφίου» (Ιω.3,29), σημειώνει ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.
Στο ανθρώπινο επίπεδο η φυσική ένωση ανδρός και γυναικός αποτελεί μέγα μυστήριο, το μυστήριο του γάμου, που ανάγεται στο μυστήριο της ενώσεως του Χριστού με την Εκκλησία, (βλ.Εφ.5,32). Η αντίληψη ότι «μοναδικός σκοπός της συζυγικής σεξουαλικότητας αποτέλεσε η τεκνογονία και η σωφροσύνη και όχι η ηδονική κοινωνία, ‘η αναγνώριση’ του προσώπου, ο έρωτας, που σε κάθε περίπτωση θεωρήθηκε αμαρτία», δεν αποτελεί διδασκαλία της Εκκλησίας μας. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σημειώνει, ότι ο γάμος δόθηκε στον άνθρωπο και για την παιδοποιΐα, «πολλώ δε πλέον υπέρ του σβέσαι την της φύσεως πύρωσιν», (Περί παρθενίας,19, PG 48,547). Για να στηρίξει την θέση του αυτή επικαλείται τον απόστολο Παύλο: «Και μάρτυς μου ο Παύλος λέγων ‘διά δε τας πορνείας έκαστος την εαυτού γυναίκα εχέτω. Ου δια τας παιδοποιΐας. Και πάλιν επί το αυτό συνέρχεσθαι κελεύει, ουχ ίνα πατέρες γένονται παίδων πολλών, αλλά τι; ‘Ίνα μη πειράζει υμάς ο σατανάς’», (Περί παρθενίας,19, PG 48,547). Βέβαια είναι γεγονός ότι μέσα στον χώρο της Εκκλησίας εμφανίστηκαν εκρατητικές τάσεις και ακραίες θέσεις, όμως αυτές δεν αποτέλεσαν διδασκαλία της Εκκλησίας μας.
[irp posts=”344668″ name=”Πειραιώς Σεραφείμ: Πάντα ο Χριστός έρχεται στις καρδιές που Τον ζητούν (ΦΩΤΟ)”]
Πέραν αυτών ο γάμος δεν δόθηκε μόνον για την παιδοποιΐα και την κατάσβεση της πυρώσεως, αλλά και για την εν Χριστώ τελείωση των συζύγων. Για την ανύψωσή των από το κατά φύσιν στο υπέρ φύσιν, που είναι ο κοινός στόχος όλων, και των εγγάμων και των αγάμων. Οι σύζυγοι οφείλουν να προχωρούν διαρκώς από τα σωματικά προς τα πνευματικά και να προκόπτουν στην αρετή, μέχρις ότου γευθούν το θείον έρωτα με τον επουράνιο νυμφίο Χριστό, ο οποίος είναι ασυγκρίτως ανώτερος από τον σαρκικό. Οπότε αν γευθούν τον θείον έρωτα, εύκολα μετά θα καταφρονήσουν και τον επίγειο, ο οποίος εξ’ άλλου με την πάροδο του χρόνου σιγά σιγά μαραίνεται και σβήνει.
Ενώ όμως το μυστήριο του γάμου αποτελεί «μέγα μυστήριο», δεν συμβαίνει το ίδιο με την πορνεία και την μοιχεία. Η πορνεία ως εκούσια σωματική ένωση ανδρός και γυναικός χωρίς την προϋπόθεση του μυστηρίου του γάμου, μεταβάλλει τις πιο προσωπικές σχέσεις των δύο φύλων σε απλό μέσο αισθησιακής απολαύσεως, ενώ στη μοιχεία έχουμε επί πλέον καταπάτηση και βεβήλωση του ιερού μυστηρίου του γάμου, (βλ. Ιω. Χρυσοστόμου, Ομιλία εις την Α Κορινθίους, 19,3 PG 61,154-5). Και στις δύο περιπτώσεις προσβάλλεται η αγαπητική δύναμη του ανθρώπου και διαστρέφεται σε παρά φύσιν ενέργεια. Παραδόξως ο κ. καθηγητής δεν κάνει κανένα λόγο ούτε για την πνευματική διάσταση του γάμου, που είναι ουσιαστική μέσα στη συζυγική ζωή, ούτε επίσης ομιλεί για την πορνεία και την μοιχεία, που αποτελούν διαστροφές του ιερού μυστηρίου του γάμου. Εφ’ όσον ομίλησε για έρωτα και σεξουαλικότητα, έπρεπε οπωσδήποτε να αναφερθεί στα παρά πάνω θέματα. Η γενική και αόριστη αναφορά στον έρωτα είναι επόμενο να δημιουργεί στον αναγνώστη συγχύσεις και παρεξηγήσεις.
Αναφέρει επίσης ότι μέσα στον χώρο της Εκκλησίας «συνδέθηκε, χαρακτηριστικά, η αγιότητα αποκλειστικά με την παρθενία». Η αντίληψη αυτή είναι πέρα για πέρα εσφαλμένη. Έχουμε πολλά παραδείγματα αγίων που ήταν έγγαμοι. Αναφέρουμε μερικά: Ο άγιος Ιωσήφ ο πάγκαλος, ο άγιος προφήτης Μωϋσής, ο άγιος Ιωσήφ ο μνήστωρ και προστάτης της Θεοτόκου, οι άγιοι Ιωακείμ και Άννα, Ζαχαρίας και Ελισάβετ, Ακύλας και Πρίσκιλλα, Ανδρόνικος και Ιουνία, ο άγιος Σπυρίδων, επίσκοπος Τριμυθούντος, ο άγιος Λουκάς ο ιατρός, επίσκοπος Συμφερουπόλεως κ.α. Η Εκκλησία επισημαίνοντας την υπεροχή της Παρθενίας απέναντι στο γάμο, δεν μειώνει την αξία του γάμου. Η αναγνώριση της αξίας του γάμου εξαίρει την υπεροχή της παρθενίας, ενώ αντίθετα η περιφρόνηση του γάμου προσβάλλει και το μεγαλείο της παρθενίας. Σχετικά με το θέμα αυτό παρατηρεί ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Ουδέ γαρ αν ην τι μέγα η παρθενία, μη καλού καλλίων τυγχάνουσα», (Λόγος 37,10, PG36,293BC). Επίσης ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Καλόν ο γάμος και δια τούτο η παρθενία θαυμαστόν, ότι καλού κρείττον εστίν», (Περί παρθενίας,10, PG 48,540).
Μεγάλη ασάφεια παρουσιάζει και η φράση «επιθυμία για ζωή». Δεν διασαφηνίζεται, αν πρόκειται για την εν Χριστώ ζωή, η για την βιολογική την πρόσκαιρη ζωή. Μέσα στην εν Χριστώ ζωή λυτρώνεται ο άνθρωπος από τον πνευματικό θάνατο της αμαρτίας και βρίσκει την όντως ζωή: «εγώ ήλθον ίνα ζωήν έχωσι και περισσόν έχωσιν» (Ιω.10,10). «Ο πιστεύων εις εμέ, καν αποθάνη, ζήσεται· και πας ο ζων και πιστεύων εις εμέ ου μη αποθάνη εις τον αιώνα» (Ιω.11,26). «Ούτως υψωθήναι δει τον υιόν του ανθρώπου, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν μη απόληται, αλλ’ ἔχῃ ζωήν αιώνιον» (Ιω.3,14-15). κ.α. Ίσως εννοεί ο κ. Καθηγητής ως «επιθυμία για ζωή», την κοσμική ζωή. Τη ζωή των γηίνων και υλικών απολαύσεων, όπως την εννοεί ο κόσμος, ο οποίος λέει: «να ζήσω τη ζωή μου». Όμως είναι αυτή η όντως ζωή, με την οποία θα πρέπει να επανασυνδεθεί ο Χριστιανισμός;
Κλείνοντας, παρακαλούμε τον κ. καθηγητή, τον οποίο τιμούμε και σεβόμαστε, να είναι πιο συγκεκριμένος στις εκφράσεις του και να μην ταυτίζει την Εκκλησία με τις όποιες παρεκτροπές των μελών Της. Εφ’ όσον καταπιάστηκε με το λεπτό θέμα του έρωτα και της σεξουαλικότητας, νομίζουμε, ότι θα έπρεπε να το δει και να το αναπτύξει (και μάλιστα ως καθηγητής της Δογματικής που είναι), σφαιρικά και από όλες τις πλευρές του, για να προλάβει συγχύσεις και παρανοήσεις.