“Το του Χριστού ιατρείον..”

Του Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ

Πέμπτη της Ε' εβδομάδας των Νηστειών. Ο ιερός συναξαριστής μας σημειώνει χαρακτηριστικά πως αυτήν την ημέρα ‘κατά την αρχαία παράδοση’, ψάλλουμε την ακολουθία του Μεγάλου και Κατανυκτικού Κανόνος. Είναι ποίημα του Αγίου Ανδρέου επισκόπου Κρήτης. Ο θαυμάσιος αυτός Κανόνας, που έχει τόσα τροπάρια όσα και οι στίχοι των βιβλικών ωδών της Παλαιάς Διαθήκης, δια των οποίων ο ιερός υμνογράφος παρακαλεί τον Δεσπότη Χριστό να χαρίσει μέσα από αυτά τρόπους κατανύξεως. "Τρόπους Ιησού κατανύξεως δίδου, άδουσι νυνί κανόνα Συ τον μέγα".

Όποιος διαβάζει αυτόν τον κανόνα, αμέσως καταλαβαίνει ότι ο ιερός ποιητής του, ήταν καταρχάς άριστος γνώστης της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Γι' αυτό και δεν πρέπει να μας φαίνονται παράξενα τα ονόματα τα οποία μνημονεύει στον κανόνα του ο Άγιος Ανδρέας και τα οποία τα παρομοιάζει με της σαρκός τα πάθη και τους απατηλούς λογισμούς. Επίσης ήταν έμπειρος θεολόγος, που σημαίνει, γνήσιος θεραπευτής που γνώριζε την ασθένεια, την πλάνη, την αμαρτία και χρησιμοποιούσε τα κατάλληλα φάρμακα από το μεγάλο ιατρείο, την Εκκλησία, προκειμένου να θεραπεύσει την ασθένεια του ανθρώπου.
Θα ήθελα στην σύντομη αυτή αναφορά αυτού του θαυμασίου μελουργήματος, να καταθέσω τα εξής χαρακτηριστικά :

Πρώτον : Αυτός ο Κανόνας μας ομιλεί για την αμαρτία. Στην ορθόδοξη παράδοσή μας, η αμαρτία ονομάζεται ασθένεια και αυτό σημαίνει την απομάκρυνση του ανθρώπου από τον Θεό και τη στέρηση της δόξης του Θεού. Ο άνθρωπος πριν από την πτώση είχε την δυνατότητα να βλέπει το πρόσωπο του Θεού και να έχει κοινωνία μαζί Του. Μετά την πτώση, εισέρχεται η ασθένεια με όλες τις πνευματικές συνέπειες. Ο Άγιος Μάξιμος ο ομολογητής χαρακτηρίζει την αμαρτία σαν μία ανώμαλη κίνηση των φυσικών δυνάμεων της ψυχής. (Μητροπολίτου Ναυπάκτου, "Όσοι πιστοί", σελ. 249) Αντί να κινείται προς τον Θεό, που είναι η πηγή της ζωής, κινείται προς τα αισθητά. Έτσι, υπάρχει η απομάκρυνση από το φως του προσώπου του Θεού, η παρουσία του σκότους και του θανάτου, η ένδυση των δερματίνων χιτώνων που είναι η φθορά και η θνητότητα, και το χειρότερο από όλα, η άγνοια του Θεού και η λατρεία των ειδώλων.

Άλλα αποτελέσματα της αμαρτίας είναι η διάσπαση του ανθρώπου εσωτερικά, δηλαδή άλλο επιθυμεί η καρδιά, άλλο θέλει ο νους και άλλο θέλει η βούληση του ανθρώπου. Ένα άλλο αποτέλεσμα είναι η άρνηση της φύσεως να υποταχτεί στον άνθρωπο. Ενώ πλάστηκε να είναι βασιλεύς της δημιουργίας και να υποτάσσεται η φύση σε αυτόν, τώρα υπάρχει η άρνηση της φύσεως. Γι' αυτό και χρειάζεται με τον ιδρώτα του να βγάζει τον επιούσιο άρτο. Γι' αυτό και δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση ή να μας προκαλεί θαυμασμό πώς οι Άγιοι της Εκκλησίας μας, δηλαδή οι θεούμενοι, έβλεπαν τον Χριστό ως φως, συνομιλούσαν μαζί Του, έβλεπαν το πρόσωπο της Παναγίας ή των Αγίων, έβλεπαν γεγονότα του Πάθους του Χριστού, όπως η οσία Σοφία από την Κλεισούρα είδε την Σταύρωση του Χριστού την Μεγάλη Παρασκευή, ή ακόμη πώς η φύση υποτασσόταν σε αυτά τα θεούμενα πρόσωπα. Παραδείγματος χάρη, έδιναν τροφή στα θηρία, συνομιλούσαν μαζί τους, ήταν όλα αυτά τα άγρια ζώα στη διακονία τους. Γιατί απλούστατα είχαν φτάσει στην προπτωτική κατάσταση. Διέσωσαν έτσι κατά τον ιερό υμνογράφο το κατ' εικόνα ("εν σοι Μήτερ ακριβώς διεσώθη το κατ' εικόνα") και έφθασαν στο καθ' ομοίωσιν.

Δεύτερον : Ο Μέγας Κανόνας μας παρουσιάζει τη θεραπεία από την ασθένεια, που είναι η μετάνοια του ανθρώπου. Εφόσον η αμαρτία θεωρείται ασθένεια, γι' αυτό και απαιτείται η θεραπεία της η οποία πραγματοποιείται μέσα στην Εκκλησία και με τα μέσα που αυτή διαθέτει. Δεν έχει σκοπό μόνο να εξισορροπήσει τον άνθρωπο, αλλά να πραγματοποιήσει την επανασύνδεσή του με τον Θεό. (Μητροπολίτου Ναυπάκτου, "Ιατρική εν πνεύματι επιστήμη", σελ. 31).

Η αληθινή μετάνοια είναι απέκδυση των δερματίνων χιτώνων.

Είναι η παρουσία της Θείας Χάριτος στην ζωή του ανθρώπου.

Πραγματοποιείται με το γκρέμισμα των ειδώλων που υπάρχουν μέσα μας, σάρκα, χρήμα, δόξα και κυρίως το μεγάλο είδωλο, που είναι ο εαυτός μας. Ο ανθρωποθεός, όπως μας έμαθε ο δυτικός πολιτισμός.

Μετάνοια σημαίνει επιστροφή στο Θεό.

Eλπίδα στο Θεό.

Aσφαλής δρόμος που οδηγεί στην Βασιλεία των Ουρανών.

Δεν είναι μια τυπική εξομολόγηση, την οποία κάνουμε κάποιες ημέρες και που πολλές φορές δεν λέμε τίποτα ή δικαιολογούμε τον εαυτό μας, αλλά άνοιγμα της καρδιάς, ομολογία των αμαρτημάτων μας χωρίς δικαιολογίες, κατά την έκφραση του Αγίου Ιωάννου, του συγγραφέως της Κλίμακος : "Εμόν το τραύμα, δική μου η πληγή. Από την δική μου ραθυμία και από τη δική μου αμέλεια".

Μετάνοια ακόμη θα μας υπενθυμίσουν τα πάγχρυσα στόματα του λόγου, οι Άγιοι Πατέρες, είναι μία στιγμή χάριτος, δηλαδή :
Μας επισκιάζει η Χάρη του Θεού,
μας προετοιμάζει για μετάνοια,
και μας οδηγεί στο ιατρείο των ψυχών.

Τρίτον : Το του Χριστού ιατρείον του Μεγάλου Κανόνος δεν είναι τίποτα άλλο παρά η Αγία μας Εκκλησία.
Τι είναι η Εκκλησία; "Θεραπευτήριον εστί η Εκκλησία", θα μας απαντήσει ο ιερός Χρυσόστομος. Είναι ένα νοσοκομείο στο οποίο καταφεύγουμε οι ασθενείς άνθρωποι για να λάβουμε την θεραπεία της ψυχής και του σώματος. Με τη μυστηριακή ζωή, με τη ζωή της ασκήσεως, με τα μέσα τα πνευματικά που διαθέτει και ιδιαίτερα με τη ζωοπάροχο Χάρη του Αγίου Πνεύματος, μεταμορφώνει τον άνθρωπο, τον καθαρίζει, τον βοηθάει στον φωτισμό του νου προκειμένου να φτάσει στη θέωση. Να δει δηλαδή με άλλα λόγια τη δόξα του Θεού. Η θεραπεία αυτή του ασθενούντος ανθρώπου πρέπει να γίνεται με κατάλληλο τρόπο και με τα κατάλληλα φάρμακα. Και για να θυμηθώ τον Γέροντά μου, Μητροπολίτη Αγαθόνικο, και τον μέγα πνευματικό των Αθηνών, π. Επιφάνιο Θεοδωρόπουλο, δεν χρησιμοποιεί η Εκκλησία π.χ. την ασπιρίνη για όλους ή ένα συγκεκριμένο φάρμακο για όλους, αλλά "το κατάλληλον τη θεραπεία προσάγειν τω αρρωστήματι" (Μητροπολίτου Ναυπάκτου, "Ιατρική εν πνεύματι επιστήμη").

Τέταρτον : Για να επιτύχει αυτή η θεραπεία και να θεραπευτεί το έλκος της ψυχής, η νόσος και το αρρώστημα ώστε ο κάμνων άνθρωπος να αποκτήσει την υγεία του, χρειάζεται ο κατάλληλος θεραπευτής. Κι εδώ είναι τα δύσκολα για την εποχή μας.
Δύσκολα γιατί ο θεραπευτής πρέπει να διέρχεται επιτυχώς την μέθοδο της επιστήμης.

Να γνωρίζει την ασθένεια εμπειρικά.

Να χρησιμοποιεί τα κατάλληλα φάρμακα, και κυρίως,

Να είναι πρώτα αυτός θεραπευμένος.

Γράφει ο μακαριστός π. Ιωάννης Ρωμανίδης τα εξής : "Στην ιατρική επιστήμη, έχουμε τους χειρουργούς. Χειροτονούνται (sic) χειρουργοί με εξετάσεις. Παίρνουν μαθήματα. Εξασκούνται σε εργαστηριακές εξετάσεις… Και αφού είναι πλέον έτοιμοι, τους δίνουν μια περγαμηνή και λέγονται χειρουργοί. Έτσι και οι ποιμένες της Εκκλησίας είναι οι καθηγητές Πανεπιστημίου στην αρχαία Εκκλησία… Αυτοί φτιάχνουν τα πνευματικά τέκνα. Έχουν την ευθύνη της θεραπευτικής αγωγής. Και αυτό σημαίνει ότι πρώτοι θα πρέπει να έχουν υποστεί την κάθαρση, τον φωτισμό και να οδηγούνται στη θέωση".(Μητροπολίτου Ναυπάκτου, "Εμπειρική Δογματική, Τόμος Β", σελ. 400).

Για τους ποιμένες της Εκκλησίας που είναι οι γιατροί, ισχύει ο λόγος του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου : "Καθαρθήναι δει πρώτον, και είτα καθάραι. Φωτισθήναι και είτα φωτίσαι. Αγιασθήναι και είτα αγιάσαι." Και ενώ, για τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, όλοι συγχωρούν τις αμαρτίες των ανθρώπων κατά την φιλανθρωπία και το έλεος του Θεού, λίγοι είναι όμως εκείνοι οι οποίοι θεραπεύουν. Και αυτό συνιστά μια πραγματική, θα λέγαμε, τραγωδία για την εποχή μας. Γιατί, βλέπουμε πολλές φορές την Ιερωσύνη και την σωτηρία του ανθρώπου την οποία μας εμπιστεύτηκε ο Θεός, κάτω από το πρίσμα των δημοσίων σχέσεων, του καλού προσώπου που έχουμε προς τα έξω, και όχι της θεραπείας του ασθενούντος ανθρώπου, πρώτιστα της θεραπείας της δικής μας, της σωτηρίας μας και της σωτηρίας του ποιμνίου μας. Ο λόγος πάλι του π. Ιωάννου Ρωμανίδη πρέπει να μας προβληματίσει τα μέγιστα : "Η επιτυχία μιας επισκοπής είναι εάν ο Επίσκοπος και οι κληρικοί γνωρίζουν τη μέθοδο θεραπείας, που σημαίνει εάν οι ίδιοι βαδίζουν το δρόμο της αγιότητος. Σε αντίθετη περίπτωση, παρατηρείται αποτυχία". (Μητροπολίτου Ναυπάκτου, "Εμπειρική Δογματική, Τόμος Β", σελ. 403).

Στο ίδιο πνεύμα κινούμενος και ο ιερός υμνογράφος του μεγάλου Κανόνος, διαπιστώνει: ‘Ο Νόμος ησθένησεν, αργεί το Ευαγγέλιον, Γραφή δε πάσα, εν σοι παρημέληται, Προφήται ητόνησαν, και πας δικαίου λόγος· αι τραυματίαι σου ω ψυχή, επληθύνθησαν, ουκ όντος, ιατρού του υγιούντος σε’.

Ο Άγιος Ανδρέας, ο έμπειρος αυτός υμνωδός και γνήσιος θεραπευτής, ας μας βοηθήσει με τον Kανόνα του:
Να συνειδητοποιήσουμε την αμαρτία.

Να ζητήσουμε το έλεος του Θεού.

Να φτάσουμε στο του Χριστού ιατρείον και να πούμε στον εαυτό μας : "Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει, και μέλλεις θορυβείσθαι. Ανάνηψον ουν, ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών."