Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Χρυσόστομος συνεχίζει μόνος την απέλπιδα προσπάθεια να αποφευχθεί το σχίσμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Υπενθυμίζεται ότι, ύστερα από πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ. Αναστασίου, συναντήθηκαν στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας, στις 2 Μαρτίου ε.ε., ο ίδιος και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο για να συζητήσουν τρόπους να αποφευχθεί το σχίσμα στην Ορθοδοξία.

Οι δύο Πρωθιεράρχες πρότειναν και ο Οικ. Πατριάρχης δέχθηκε να προχωρήσουν σε συζητήσεις με τους άλλους Προκαθημένους, με σκοπό να βρεθεί μια λύση στο Ουκρανικό. Όμως οι για το θέμα ανταλλαγείσες επιστολές μεταξύ του Οικ. Πατριάρχου και του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας επέφεραν ψυχρότητα στις σχέσεις τους. Ο κ. Βαρθολομαίος θεώρησε ότι ο κ. Αναστάσιος κατά τις συζητήσεις του με τους άλλους Πρωθιεράρχες δεν θα εκφράσει τις απόψεις του Φαναρίου και ζήτησε από τον Κύπρου να συνεχίσει μόνος την προσπάθεια. Σημειώνεται ότι η συνάντηση στο Σάλτσμπουργκ έδειξε ότι η μεσολάβηση θα πέσει στο κενό, αφού ο Οικ. Πατριάρχης δεν δέχθηκε την πρόταση των δύο Πρωθιεραρχών για συνάντηση των 14 Ορθοδόξων Προκαθημένων και επέμεινε ότι δεν χρειάζεται η συναίνεσή τους στην απόδοση του Αυτοκεφάλου στους σχισματικούς της Ουκρανίας (Βλ. σχ. Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου «Στο κενό η μεσολάβηση των Αρχιεπισκόπων Κύπρου και Αλβανίας», Εφημ. «Εστία» 26/3/2019 -ΜΗΕ 28/3/2019).

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, ως πρώτη μεσολαβητική ενέργεια, προσκάλεσε στην Λευκωσία τους Πατριάρχες Αλεξανδρείας Θεόδωρο, Αντιοχείας Ιωάννη και Ιεροσολύμων Θεόφιλο για να συζητήσουν το Ουκρανικό. Και οι τέσσερις διακρίνονται των υπολοίπων τοπικών Εκκλησιών ότι έχουν λάβει το αυτοκέφαλο, όπως και η Κωνσταντινούπολη, από Οικουμενική Σύνοδο και επομένως η συνάντησή τους είχε και ένα ιδιαίτερο κύρος. Μετά τη συνάντηση εξεδόθη Ανακοινωθέν. Σε αυτό σημειώνεται ότι οι τρεις Πατριάρχες συντάσσονται με την μεσολαβητική πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Κύπρου για το Ουκρανικό «προς όφελος της εν Χριστώ ενότητας της Ορθοδόξου Εκκλησίας». Όμως ουσιαστική απόφαση δεν έλαβαν. Οι τέσσερις Προκαθήμενοι έκκληση έκαμαν μόνο «όλες οι πλευρές να εργασθούν για την επίτευξη της Ευχαριστιακής ενότητας και για την προστασία των πιστών και των ιερών ναών από επιθέσεις και πράξεις βίας». Και οι τέσσερις Πρωθιεράρχες εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν τον Επιφάνιο και την υπ’ αυτόν «Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας» και να ζητούν τη σύγκληση Πανορθόδοξης Διάσκεψης των Προκαθημένων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών.

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Χρυσόστομος ενημέρωσε τους τρεις Πατριάρχες ότι θα συνεχίσει τη μεσολαβητική προσπάθειά του, με επισκέψεις στις σλαβικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Εκείνο που διαμήνυσε στο Φανάρι είναι ότι και μετά τη συνάντησή του με τους τρεις Πατριάρχες κατέστη προφανές ότι χρειάζεται ο κ. Βαρθολομαίος να λάβει κάποια πρωτοβουλία προς εκτόνωση της κατάστασης, ειδάλλως θα εξακολουθήσει να είναι μόνος στην αναγνώριση του Επιφανίου. Ίσως να τον ακολουθήσει ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, αλλά πάλι δύο έναντι δώδεκα είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση για το Οικ. Πατριαρχείο και προσωπικά για τον κ. Βαρθολομαίο.

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου σκέφτεται να επισκεφθεί τον Πατριάρχη Μόσχας και να του προτείνει σχέδιο επίλυσης του ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος. Συγκεκριμένα θα του προτείνει ο κ.Κύριλλος σε συνάντηση των Προκαθημένων να καταθέσει πρόταση να δώσει ο ίδιος το αυτοκέφαλο στην υπό τον Ονούφριο κανονική Εκκλησία. Αυτό θα συμβεί αφού έχει προετοιμασθεί το έδαφος, ώστε ο κ. Βαρθολομαίος να έχει αποδεχθεί τη συνάντηση των Προκαθημένων και την πρόταση του κ. Κυρίλλου. Ο κ. Χρυσόστομος παραδέχεται πάντως ότι είναι πολύ δύσκολο οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας να αποδεχθούν την πρότασή του, αλλά τότε, όπως επισημαίνει, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να καταστεί το σχίσμα οριστικό.

Τα δεδομένα στην Ουκρανία αλλάζουν μετά την εκλογική συντριβή του Προέδρου Ποροσένκο, του αρχιτέκτονα της εκκλησιαστικής χειραφέτησης της χώρας του από το Πατριαρχείο της Μόσχας και της πρόσδεσής της στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Ο κ. Βαρθολομαίος στην επίδοση της αυτοκεφαλίας στους σχισματικούς της Ουκρανίας είχε στηριχθεί στις υποσχέσεις και στα μέτρα που ο Ποροσένκο του είχε υποσχεθεί και είχε δεσμευθεί ότι θα έπαιρνε. Με την εκλογή στην προεδρία του ηθοποιού Βλαντιμίρ Ζερένσκι – με ποσοστό 73% έναντι 25% του Ποροσένκο – τα πράγματα δυσκολεύουν για τον κ. Βαρθολομαίο.

Ο νέος Πρόεδρος έδειξε ήδη σημεία αλλαγής στάσης έναντι της υπό τον Ονούφριο Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επισκέφθηκε μεν τον επικεφαλής των σχισματικών Επιφάνιο, αλλά, στη συνέχεια, επισκέφθηκε και τον Ονούφριο. Αυτός απευθυνόμενος στον νέο Πρόεδρο του είπε μεταξύ των άλλων: « Είμαι βέβαιος ότι η υπηρεσία σας στη θέση του προέδρου της Ουκρανίας θα είναι εγγύηση της εφαρμογής του Συντάγματος από την κρατική διοίκηση, της αρχής της μη αναμίξεως στα εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ορίζεται από τον Καταστατικό Χάρτη και της διαφυλάξεως των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πιστών όλων των θρησκειών» και του ευχήθηκε ο Θεός να τον ευλογεί « στη νέα και υπεύθυνη πορεία του να υπηρετήσει την Ουκρανία και τον λαό της». Ο κ. Ζερένσκι, από την πλευρά του, διαβεβαίωσε τον κ. Ονούφριο ότι θα προωθήσει την ανάπτυξη των πνευματικών και ηθικών αξιών της Ουκρανικής κοινωνίας.

Άλλο άμεσο σημείο αλλαγής της επί Ζερένσκι πολιτικής έναντι της υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου του Κιέβου να αναστείλει την απόφαση του Προέδρου Ποροσένκο, σύμφωνα με την οποία από τις 26 Απριλίου θα ήταν υποχρεωτική και θα επιβαλλόταν με τις κρατικές υπηρεσίες η μετονομασία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (ΟΟΕ), ώστε το νέο όνομα της να δηλώνει την εξάρτηση της από το Πατριαρχείο της Μόσχας. Επίσης επιβαλλόταν αλλαγή στο Καταστατικό Της. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι η αλλαγή του ονόματος θα προκαλούσε περιπλοκές στην ουκρανική κοινωνία, θα παραβίαζε τα δικαιώματα της ΟΟΕ και θα ήταν μια μη νόμιμη ανάμιξη του κράτους στα θέματα της Εκκλησίας, ως νομικού προσώπου.

Από τη συνάντηση των τεσσάρων Προκαθημένων στην Κύπρο προέκυψε και κάτι πολύ θετικό στην προοπτική της ενότητας της Ορθοδοξίας. Ήταν η μετά από χρόνια αδελφική προσέγγιση των Πατριαρχών Αντιοχείας Ιωάννου και Ιεροσολύμων Θεοφίλου και η απόφασή τους να επιλυθεί άμεσα η διαφορά τους για τη δικαιοδοσία στο Κατάρ, που είχε επιφέρει την μεταξύ τους διακοπή της κοινωνίας. Το Ανακοινωθέν της συνάντησης της Λευκωσίας γράφει σχετικά: «Κατά την ιδιαίτερη συνάντηση, την οποία είχαν οι δύο Προκαθήμενοι των Εκκλησιών Αντιοχείας και Ιεροσολύμων εν ειλικρίνεια, αδελφοσύνη και αγάπη, αντάλλαξαν διάφορες απόψεις επί του προβλήματος, το οποίο απασχολεί τις δύο τοπικές Εκκλησίες και εξέφρασαν την πρόθεση και αγαθή διάθεση να υπερβούν άμεσα τις δυσκολίες αυτές, ώστε να φθάσουν στην επιθυμητή Ευχαριστιακή κοινωνία». Σε επισφράγιση της συμφωνίας τους οι δύο Προκαθήμενοι αντάλλαξαν δώρα και ασπασμό. Ό, τι επί χρόνια δεν κατάφεραν η ελληνική κυβέρνηση και το Φανάρι πέτυχε, προς τιμήν του, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, με τη μεσολάβησή του.