ΣΕΡΒΙΑ: Το μήνυμα του Πατριάρχη ΠορφυρίουΗ Αρχιεπισκοπή Αχρίδος συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο των εξελίξεων στα Βαλκάνια.
Ρεπορτάζ: Γιάννης Παπανικολάου
Ο Πατριάρχης Σερβίας κ.κ. Πορφύριος, με μήνυμά του στο επιστημονικό συνέδριο «Βαλκανικοί Μοναστικοί Κόσμοι», που πραγματοποιήθηκε στη Μονή Βόδοτσα Στρούμιτσας, χαρακτήρισε την παραχώρηση «αυτοκεφαλίας» ως «θεραπεία μιας πληγής δεκαετιών».
Το μήνυμα αναγνώστηκε από τον Επίσκοπο Μοραβικίου Τύχωνα και αποτέλεσε σαφή δήλωση της σερβικής θέσης: η Αρχιεπισκοπή έχει πλέον δικό της διοικητικό καθεστώς και «καρπούς ενότητας».
Η Σερβική Εκκλησία παρουσιάζει την εξέλιξη αυτή ως οριστική. Όμως το ζήτημα παραμένει ανοιχτό: το Οικουμενικό Πατριαρχείο ουδέποτε χορήγησε Τόμο Αυτοκεφαλίας, γεγονός που θέτει όρια στην κανονική αναγνώριση από τον υπόλοιπο Ορθόδοξο κόσμο.
Η θέση του Φαναρίου και η διαφορά με τον Τόμο
Το Μάιο του 2022 το Φανάρι αποκατέστησε την ευχαριστιακή κοινωνία με την Εκκλησία των Σκοπίων, ανοίγοντας τον δρόμο για την επιστροφή της στην ορθόδοξη κανονικότητα μετά από πέντε δεκαετίες σχίσματος. Όμως διευκρίνισε ότι μόνο εκείνο έχει το κανονικό προνόμιο να χορηγεί Τόμο Αυτοκεφαλίας.
Η «αυτοκεφαλία» που έδωσε το Βελιγράδι δεν έχει τον ίδιο κανονικό βάρος. Στην πραγματικότητα πρόκειται για διοικητική πράξη, η οποία δεν ισοδυναμεί με Τόμο. Αυτό ακριβώς είναι το σημείο που προκαλεί ένταση: τα Σκόπια υιοθετούν την ορολογία «αυτοκεφαλία», ενώ το Φανάρι επιμένει στην τήρηση των κανονικών ορίων.
Η ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια
Η ρητορική Σκοπίων και Βελιγραδίου δεν είναι άσχετη με τη ρωσική πολιτική στα Βαλκάνια. Το Πατριαρχείο Μόσχας ήταν το πρώτο που έσπευσε να χαιρετίσει την «αυτοκεφαλία», επιβεβαιώνοντας την πρόθεσή του να επηρεάσει τα εκκλησιαστικά δρώμενα της περιοχής.
Η Μόσχα, που έχει εδώ και χρόνια συγκρουστεί με το Φανάρι για την Αυτοκεφαλία της Ουκρανίας, επιχειρεί να εμφανιστεί ως ρυθμιστής. Η στάση της Αχρίδος δίνει έμμεσο έρεισμα σε αυτή την προσπάθεια, υπονομεύοντας τη συνοχή του Ορθόδοξου κόσμου.
Η Ουάσιγκτον και το συλλείτουργο
Η πιο ηχηρή εξέλιξη ήρθε πρόσφατα στην Ουάσιγκτον. Ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Στέφανος συλλειτούργησε με τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής και Καναδά Τύχωνα, σε μια τελετή που παρουσιάστηκε ως αναγνώριση «αυτοκεφαλίας». Το πρόβλημα; Ούτε η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος ούτε η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Αμερική έχουν Τόμο από το Φανάρι. Και οι δύο επικαλούνται «αυτοκεφαλία» που έλαβαν από άλλα Πατριαρχεία (Σερβίας και Μόσχας αντίστοιχα).
Στην ομιλία του, ο Τύχων έκανε επανειλημμένες αναφορές στη «Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία», αφήνοντας εκτός τον όρο «Αρχιεπισκοπή Αχρίδος». Η επιλογή αυτή δείχνει τη διάθεση να καλλιεργηθεί εθνική και όχι καθαρά εκκλησιαστική ταυτότητα, με προφανείς γεωπολιτικές προεκτάσεις.
Οι Σέρβοι και το «συναίσθημα» Στέφανου
Μετά την Ουάσιγκτον, ο Αρχιεπίσκοπος Στέφανος επισκέφθηκε τον Καναδά, όπου έλαβε θερμή υποδοχή από τον Μητροπολίτη Τορόντο Μητροφάνη της Σερβικής Εκκλησίας. Εκεί δήλωσε πως «ανάμεσα στους Σέρβους αισθάνομαι Σέρβος», τονίζοντας τις στενές σχέσεις των δύο Εκκλησιών.
Αυτή η τοποθέτηση έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα ανεξάρτητης Εκκλησίας. Αντί να ενισχύσει το αίτημα για κανονική Αυτοκεφαλία από το Φανάρι, δείχνει ότι η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος παραμένει εγκλωβισμένη στη σφαίρα επιρροής της Σερβίας.
Το πολιτικό υπόβαθρο
Οι εξελίξεις δεν μπορούν να αποσπαστούν από το πολιτικό περιβάλλον της Βόρειας Μακεδονίας. Η άνοδος Σιλιάνοφσκα και Μίτσκοσκι στην εξουσία επανέφερε αλυτρωτικές ρητορικές, οι οποίες αγγίζουν και το εκκλησιαστικό πεδίο. Η «Μακεδονική Εκκλησία» παρουσιάζεται ως στοιχείο εθνικής ταυτότητας, ενισχύοντας την πολιτική χρήση της θρησκείας.
Αυτό το σκηνικό αυξάνει την ανησυχία στην Αθήνα. Το Υπουργείο Εξωτερικών παρακολουθεί με προσοχή τις εξελίξεις, γνωρίζοντας ότι οι εθνικιστικές τάσεις στη γειτονική χώρα μπορεί να πυροδοτήσουν νέες εντάσεις.
Το κανονικό προνόμιο του Φαναρίου
Σε κάθε περίπτωση, η κανονική τάξη είναι σαφής: μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο μπορεί να παραχωρήσει Τόμο Αυτοκεφαλίας. Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Ουκρανίας, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της Μόσχας. Οτιδήποτε άλλο αποτελεί απλώς μια εσωτερική διευθέτηση, που δεν δεσμεύει τον Πανορθόδοξο κόσμο.
Γι’ αυτό και το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, που παρακολουθεί θεσμικά τις σχέσεις της Εκκλησίας στην Ελλάδα, εκτιμά ότι η μόνη λύση για την Αχρίδα είναι να προσέλθει στο Φανάρι για κανονική τακτοποίηση.
Η υπόθεση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η θρησκεία μπλέκεται με την πολιτική και τη γεωστρατηγική. Το Βελιγράδι επιχειρεί να επιβάλει τετελεσμένα, τα Σκόπια αξιοποιούν τη ρητορική της «Μακεδονικής Εκκλησίας» για εσωτερική κατανάλωση, η Μόσχα παρεμβαίνει για να ενισχύσει την παρουσία της, ενώ το Φανάρι υπενθυμίζει το αποκλειστικό του δικαίωμα.
Το μέλλον θα εξαρτηθεί από το αν η Αρχιεπισκοπή Αχρίδος θα επιλέξει την οδό της κανονικής νομιμότητας ή θα παραμείνει εγκλωβισμένη σε πολιτικές σκοπιμότητες. Όσο η λέξη «αυτοκεφαλία» χρησιμοποιείται χωρίς Τόμο, η πληγή της Ορθοδοξίας στα Βαλκάνια παραμένει ανοιχτή.
