Γράφει ο Στέφανος Βρούτσης, Αναλυτής-Διεθνολόγος ( MSc στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο-Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης)

Σκοπός του άρθρου είναι η αντικειμενική μελέτη και ανάλυση, των τουρκικών αλυτρωτικών δηλώσεων, οι οποίες τον τελευταίο καιρό εκφράζονται και επίσημα από τα χείλη του Προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, με την ευθεία αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923, καθιστώντας τον, ως τον πρώτο Πρόεδρο της χώρας του από την υπογραφή της, που εκφράζει τη διαφωνία του με τις αποφάσεις της.

Είναι άξιο προβληματισμού και σκέψης, η καιροσκοπική επιλογή για την έκφραση των τουρκικών διεκδικήσεων, τη στιγμή που οι συνομιλίες για την διευθέτηση του Κυπριακού οδηγούνται σε ναυάγιο και διαμορφώνεται ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον στη Μέση Ανατολή, αναδεικνύοντας, μέσω των νέων συμμαχιών την δυναμική των Διεθνών Σχέσεων και την εμφάνιση εθνοτικών δρώντων, οι οποίοι διεκδικούν πλέον την απόκτηση κρατικής υπόστασης, μέσω της κατάληψης εδαφών.

Το προσφάτως αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στην ανάδειξη νέων δυναμικών στοιχείων. Οι μετέπειτα εξελίξεις στο εσωτερικό της , σχετικά με τις διώξεις και την άσκηση πίεσης σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας, καταργώντας οποιαδήποτε αστικά δημοκρατικά δικαιώματα, έχουν δημιουργήσει μια εσωτερική αρνητική ενέργεια, η οποία αναζητεί την διέξοδο εκτόνωσης της, καθώς κινδυνεύει να οδηγηθεί ο τουρκικός λαός σε εμφύλιο διχασμό.

Επιπρόσθετα, η εξέλιξη των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τη Ρωσία, με αφορμή τα μέτρα που λαμβάνει καθώς και το εύρος της εμπλοκής της στη Συρία και το Ιράκ, ελλοχεύουν τον κίνδυνο να παρασυρθεί σε αδιέξοδο. Σε μια τέτοια περίπτωση θα μετατοπίσει το ενδιαφέρον, προς τα δυτικά σύνορα της, στο Αιγαίο.

Σε μια προσπάθεια αποτίμησης της τελευταίας ρητορικής του Ερντογάν, η αναφορά στη Συνθήκη της Λωζάνης, δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς αποτελεί το πέρασμα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη νέα Τουρκική Δημοκρατία, οριοθετώντας τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας και καλύπτοντας ολόκληρο το πεδίο εκτόνωσης. Δεν είναι καθόλου απίθανο αν σε μια μελλοντική αναδιαμόρφωση των συνόρων της, που οριοθετήθηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης, η Τουρκία να εγείρει θέμα καταγγελίας της Συνθήκης, γεγονός που καταδεικνύεται από την επίκληση του Ερντογάν στον τουρκικό λαό, για την προσεκτική μελέτη των άρθρων της Συνθήκης, ώστε η κοινή γνώμη να βρεθεί προετοιμασμένη και ενήμερη σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Η τελευταία ευθεία αμφισβήτηση που εκφράστηκε από τον Πρόεδρο της Τουρκίας, θέτει σε αμφισβήτηση την θεμελιώδη αρχή «Pacta Sunt Servanda» που διέπει το Δίκαιο των Διεθνών Συνθηκών, τονίζοντας την ελαστικότητα και την ευελιξία που διέπει την Σύμβαση καθώς δεν θεωρείται συμφώνα με αυτόν σαν ένα ιερό δεσμευτικό κείμενο, εγείροντας θέματα αναθεώρησης της.

Η αναφορά του Ερντογάν στο «Εθνικό Συμβόλαιο» απευθύνεται στον μέσο Τούρκο πολίτη, με την αλυτρωτική ρητορική του να περιλαμβάνει φράσεις όπως «το ένδοξο παρελθόν μας», «η μεγάλη αδικία που υπέστη το μεγάλο έθνος μας πριν από έναν αιώνα», «τι χρειάζεται για να διορθώσουμε τη λάθος ροή της ιστορίας» ή «μια μέρα θα αναβιώσουμε την αυτοκρατορία μας». Ο λόγος του καταβάλλεται από την ανησυχία του, αναδεικνύοντας ιστορικά σφάλματα, για την αποτροπή επανάληψης τους, σε μια μελλοντική αναδιαμόρφωση των τουρκικών συνόρων.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα λόγια του Τούρκου Προέδρου για την «έλλειψη χώρου» και τον περιορισμό της χώρας του, στα «780 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα» που προκάλεσε η Συνθήκη, έκφραση η οποία οδηγεί στη θεωρία του «ζωτικού χώρου». Η εμμονή του, στα «σύνορα της καρδιάς», διαφοροποιώντας τα και διευρύνοντας τα από τα υφιστάμενα νόμιμα σύνορα, έχει σκοπό να εγείρει θέματα αλυτρωτισμού στο εσωτερικό και το εξωτερικό της Τουρκίας κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα.

Η εθνικιστική ρητορική του Ερντογάν, δημιουργεί ένα υπαρξιακό επεκτατισμό, ο οποίος βρίσκει απήχηση στην ιδεολογική αγορά της Τουρκίας και θα χρησιμοποιηθεί για να εκτρέψει την απειλή διάσπασης της τουρκικής κοινωνίας, δημιουργώντας περιφερειακές απειλές, σε ένα κλίμα ακραίας εσωτερικής πόλωσης, δίνοντας μια ανάσα στα εσωτερικά αδιέξοδα. Σαφώς δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και το γεγονός ότι η εν λόγο δηλώσεις, αποσκοπούν στην αποδυνάμωση της Κεμαλικής αντιπολίτευσης, με τον Ερντογάν να προσπαθεί να ελέγξει τις εξελίξεις καθώς και να λάβει εσωτερική «πολιτική και ηθική» νομιμοποίηση, με το πρόσχημα της ανθρωπιστικής επέμβασης, εξουσιοδοτώντας τον, για περαιτέρω δράση στην Συρία και το Ιράκ, εφαρμόζοντας το «Δόγμα της Προληπτικής Άμυνας», σε περιοχές που αποτελούσαν εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Τέλος ιδιαίτερο εθνικό ενδιαφέρον έχει η δήλωση του Ερντογάν για τις φωνές που ακούγονται από τα Δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, επιδιώκοντας να καταδείξει την διαφορετικότητα στα θέματα αντίληψης ορισμών καθώς και διευθετήσεως των Θαλάσσιων Ζωνών σε σχέση με την ελληνική πλευρά, απόλυτα εναρμονισμένη με την Σύμβαση του Δικαίου της Θαλάσσης (1982), εμμένοντας στη θεωρία οριοθετήσεως με γεωμορφολογικά στοιχεία, απορρίπτοντας κάθε νομικό πλαίσιο. Η επισήμανση του στην εγγύτητα των ελληνικών νήσων με τα τουρκικά παράλια, «τα ελληνικά νησιά βρίσκονται στη μύτη μας», επαναφέρει τις μονομερείς διεκδικήσεις της Τουρκίας για να χαρακτηριστεί το Αιγαίο, περιοχή «ειδικών περιστάσεων». Η επεκτατική αναθεωρητική πολιτική της, στα θέματα του Αιγαίου, αναμένεται να συνεχιστεί, με διάφορες πρακτικές αμφισβήτησης εις βάρος των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, διατηρώντας την φυσιογνωμία της ύπαρξης μιας σειράς ζητημάτων προς επίλυση με την Ελλάδα, με πρωταρχικό σκοπό της, την διεύρυνση του FIR Κωνσταντινούπολης με άξονα τον 25ο Μεσημβρινό και ανατολικά, πάγια επιδίωξη της Τουρκίας, την οποία εκφράζει εδώ και χρόνια με τις καθημερινές παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, με την δέσμευση περιοχών για την εκτέλεση αεροναυτικών ασκήσεων σε όλο το μήκος του Αιγαίου και τέλος εκμεταλλευόμενη τις επιχειρήσεις Έρευνας και Διάσωσης (S.A.R) στο Αιγαίο, με το πρόσχημα παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας.

Όποιες και όσες και αν είναι οι επί μέρους σκοπιμότητες της τουρκικής εσωτερικής πολιτικής , είναι προφανές ότι οι δηλώσεις αυτές είναι αντίθετες προς το διεθνές δίκαιο και απολύτως ανατρεπτικές των νομικά και πολιτικά εδραιωμένων ισορροπιών. Η τροφοδότηση της κοινωνίας με τέτοια συνθήματα, είναι πολιτικά επικίνδυνη καθώς καλλιεργούν την νοοτροπία του αλυτρωτισμού και την συλλογική επιθυμία για ένα νέο εθνικό όραμα που θα οδηγήσει στην επανασύσταση του Οθωμανικού κράτους.
ΥΓ: Σημειώνεται πως η Συνθήκη της Λωζάνης, υπεγράφη στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που μετείχαν στον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική Εκστρατεία αλλά και στη Συνθήκη των Σεβρών. Βάσει της Συνθήκης προσδιορίστηκαν και οριστικοποιήθηκαν τα σύνορα της σύγχρονης Τουρκίας, η οποία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, πήρε τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία και την περιοχή της Σμύρνης. Αντίστοιχα παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών και παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία.