Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Σε δυσχερή θέση ευρίσκεται το Οικουμενικό Πατριαρχείο μετά την αναγνώριση των σχισματικών της Ουκρανίας ως Αυτοκέφαλης Εκκλησίας. Έως την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές ΟΥΔΕΜΙΑ τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αναγνωρίσει την «Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανίας», ΟΥΔΕΜΙΑ παρέστη στην ενθρόνιση του «Προκαθημένου» της, ΟΥΔΕΜΙΑ εξέφρασε την υποστήριξη Της προς την ενέργεια του Φαναρίου. Αντίθετα υπάρχουν δηλώσεις Προκαθημένων, αρνητικές για την ενέργειά Του. Επίσης, κατά τις πληροφορίες μας ΟΥΔΕΙΣ, πλην του Κωνσταντινουπόλεως, Προκαθήμενος μνημονεύει τον Προκαθήμενο της «Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας» Επιφάνιο.
Οι εκτιμήσεις του Οικουμενικού Πατριάρχου και της περί Αυτόν Συνόδου για το ότι στην απόφασή τους θα προσχωρήσουν οι άλλες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, προς το παρόν, αποδεικνύονται λανθασμένες. Το Φανάρι, με τις ενέργειές του στην Ουκρανία, κινδυνεύει από ρυθμιστής και συντονιστής των Ορθοδόξων Εκκλησιών να απομονωθεί και να περιθωριοποιηθεί. Μπροστά στην αρνητική αυτή κατάσταση το Οικουμενικό Πατριαρχείο εντείνει τις προσπάθειες του να προσελκύσει προς το μέρος του κάποιες από τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Επίσης το Βατικανό, οι ΗΠΑ και οι δυτικές και φιλοδυτικές κυβερνήσεις στηρίζουν την ενέργεια του Φαναρίου στην Ουκρανία και ασκούν πιέσεις στις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες να ταχθούν στο πλευρό Του.
Οι τοπικές Εκκλησίες, που θεωρούνται ότι είναι οι πιο «πιεστές» στο να δεχθούν την απόφαση του Φαναρίου για την Εκκλησία της Ουκρανίας είναι τα Πατριαρχεία της Βουλγαρίας και της Γεωργίας και η Εκκλησία της Ελλάδος. Πάντως στο εσωτερικό των δύο Πατριαρχείων (Βουλγαρίας και Γεωργίας) και στην Εκκλησία της Ελλάδος υπάρχουν πολλοί Μητροπολίτες που υποστηρίζουν την κανονικότητα στην Εκκλησία και δεν εγκρίνουν την απόφαση του Φαναρίου. Οι Προκαθήμενοι των εν λόγω τριών Εκκλησιών δεν έχουν σαφώς εκφράσει την άποψή τους. Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος παραμένει σιωπηλός επί του θέματος και η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος δεν έχει ακόμη συγκληθεί. Και να συγκληθεί αν θέλει να καθυστερήσει την απόφασή τηςμπορεί να παραπέμψει το το Ουκρανικό στην Επιτροπή Νομοκανονικών υποθέσεων και επομένως στις καλένδες. Έως τότε ο κ. Ιερώνυμος δεν θα μνημονεύει τον Προκαθήμενο της «Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας». Ερωτηματικό υπάρχει για τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Είναι φιλοδυτικά, αλλά δέχονται μεγάλη βοήθεια και πίεση από το Πατριαρχείο της Μόσχας. Έως τώρα πάντως οι Πατριάρχες κ.κ. Θεόδωρος και Θεόφιλος αναγνωρίζουν τον κανονικό Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονούφριο και την περί αυτόν Ιεραρχία.
Δεδομένο επίσης είναι ότι με αποφάσεις τους ή δηλώσεις τους οι Ιεραρχίες ή οι Προκαθήμενοι των Πατριαρχείων Αντιοχείας, Σερβίας, Ρουμανίας, και των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών Κύπρου, Πολωνίας, Αλβανίας και Τσεχίας – Σλοβακίας έχουν απορρίψει, ή έχουν εκφράσει προβληματισμό για την αναγνώριση της ιδρυθείσης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο «Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ουκρανίας».
Η δικαιολογία ότι δεν ήταν ευκταίο, αλλά κατέστη αναγκαίο να διχασθεί η Ορθοδοξία και να κινδυνεύει με σχίσμα, για να υπάρξει ειρήνη και ενότητα στους Ορθοδόξους της Ουκρανίας αποδεικνύεται αβάσιμη. Ο Ορθόδοξος Ουκρανικός λαός παραμένει όπως ήταν προ της Αυτοκεφαλίας, διχασμένος. Και οι πολλοί άθεοι παραμένουν όπως ήσαν, αδιάφοροι. Αντί μάλιστα της καταλλαγής και της ειρήνης αυξήθηκε το εμφύλιο μίσος και η καταπίεση σε βάρος των πιστών στην Κανονική Εκκλησία Ορθοδόξων. Αυτά χωρίς κάποιο εμφανές ανταποδοτικό όφελος για το Φανάρι και τον Πρόεδρο της Ουκρανίας Ποροσένκο, που ήσαν οι πρωταγωνιστές της απόδοσης της Αυτοκεφαλίας στους σχισματικούς της Ουκρανίας. Το Φανάρι δεν φαίνεται να έχει αποκτήσει καλύτερη αντιμετώπιση στην Τουρκία και ο Ποροσένκο κινδυνεύει να μην μπει στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, που διεξάγονται στην Ουκρανία στις 31 Μαρτίου. Σύμφωνα με τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις το ποσοστό του κυμαίνεται στο 14-15%. Οι Ουκρανοί βάζουν στην πρώτη θέση των ενδιαφερόντων τους τη βελτίωση του επιπέδου ζωής τους και στην τελευταία τα εσωτερικά της Εκκλησίας, τα οποία οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονται.
Παρά το ότι ο Ποροσένκο και ο κρατικός μηχανισμός με όλους τους τρόπους ενισχύει την «Αυτοκέφαλη» Ορθόδοξη Εκκλησία και προκαλεί μεγάλες δυσκολίες στην λειτουργία και δραστηριότητα της κανονικής Εκκλησίας της Ουκρανίας, λίγες είναι οι προσχωρήσεις ενοριών της Κανονικής Εκκλησίας σε αυτήν. Σύμφωνα με ανακοίνωση της υπό το Πατριαρχείο της Μόσχας κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας μόνο 36 ενορίες από τις 12.000 που διαθέτει στη χώρα προσχώρησαν στην «Αυτοκέφαλη» Εκκλησία. Αλλά και αν ο ισχυρισμός του Ποροσένκο είναι αληθής, ότι από τις 12.000 είναι 320 οι ενορίες που προσχώρησαν στην κρατική Εκκλησία πάλι είναι πολύ λίγες. Σημειώνεται ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο παλαιότερα ήταν κατά των κοσμικών και κρατικών επεμβάσεων στα εσωτερικά της Εκκλησίας. Τώρα δέχεται τις παρεμβάσεις του Προέδρου Ποροσένκο στα εσωτερικά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Εν τω μεταξύ οι καταγγελίες για βανδαλισμοούς σε βάρος ιερών ναών καθώς και για διωγμούς κατά κληρικών και λαϊκών της κανονικής Εκκλησίας αυξάνονται. Στις 14 Φεβρουαρίου ο Επίσκοπος της Κανονικής Εκκλησίας Γεδεών, υπεύθυνος του Μοναστηριού Τιθ στο Κίεβο, όταν το αεροπλάνο, στο οποίο επέβαινε, προσγειώθηκε στην ουκρανική πρωτεύουσα από τη Νέα Υόρκη, συνελήφθη από οπλισμένους ουκρανούς αστυνομικούς, «ως εγκληματίας», όπως έγραψε στο λογαριασμό του στο Facebook. Αυτοί τον επιβίβασαν σε άλλο αεροπλάνο και τον έστειλαν πίσω στην αμερικανική πόλη! Αιτιολογία, ότι δεν ήσαν εν τάξει τα χαρτιά του…
Προβλήματα εκ του Ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος προέκυψαν και στο Άγιον Όρος, που είναι υπό την άμεση πνευματική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι Ιερές Μονές έχουν διχασθεί ως προς την αναγνώριση της Ουκρανικής Εκκλησίας, που προέκυψε από τους σχισματικούς της χώρας. Στην πρόσκληση του Οικ. Πατριαρχείου να συμμετάσχει αντιπροσωπεία Του στην ενθρόνιση του Προκαθημένου Παρθενίου η Ιερά Κοινότητα κατά πλειονοψηφία πήρε απόφαση να μην αποσταλεί αντιπροσωπεία.
Ο Μητροπολίτης Οδησσού Παύλος με τη συνοδεία του, της κρατικής Εκκλησίας της Ουκρανίας, με την ευλογία του Οικ. Πατριάρχου επισκέφθηκε Αγιορείτικες Μονές. Ήταν μια δοκιμασία γι’ αυτές. Στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος δεν έγινε δεκτός, διότι, όπως του είπαν, δεν τον αναγνωρίζουν. Σημειώνεται ότι ο ηγούμενος Ευλόγιος είναι ρωσικής καταγωγής και ότι στη Μονή εγκαταβιούν Ουκρανικής (στην πλειονοψηφία) και Ρωσικής καταγωγής μοναχοί. Δεκτοί δεν έγιναν επίσης οι κληρικοί της κρατικής ουκρανικής Εκκλησίας στις Μονές Δοχειαρίου και Ζωγράφου (εγκαταβιώνουν βουλγαρικής καταγωγής μοναχοί). Η Μονή Σίμωνος Πέτρας τους επέτρεψε να προσκυνήσουν τα ιερά λείψανα.
Άλλο παρεμπίπτον στο Ουκρανικό ζήτημα, που προέκυψε, είναι των Ρωσικής Παράδοσης Ορθοδόξων Ενοριών της Δυτικής Ευρώπης. Με αιφνίδια απόφασή του, στις 27 Νοεμβρίου 2018, και χωρίς να ενημερώσει εκ των προτέρων και να ζητήσει τη γνώμη τους το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφάσισε τη διάλυση της Αρχιεπισκοπής τους και την υπαγωγή όλων αυτών των ενοριών στους κατά τόπους Έλληνες Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έως την απόφαση αυτή η εν λόγω Αρχιεπισκοπή, με απόφαση του ιδίου Πατριάρχου Βαρθολομαίου, από το 1999 είχε πλήρη αυτονομία και υπαγόταν απ’ ευθείας στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Η απόφαση του Φαναρίου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των κληρικών και των λαϊκών μελών των ρωσικής καταγωγής και παράδοσης ενοριών της Δυτικής Ευρώπης. Στις 23 Φεβρουαρίου 2019 συνήλθαν εκπρόσωποί τους σε Γενική Συνέλευση στο Παρίσι και με ψήφους 191 έναντι 15 αποφάσισαν να μην υπακούσουν στην απόφαση του Οικ. Πατριαρχείου, να μην διαλυθεί η Αρχιεπισκοπή τους, να μην δεχθούν άλλον Επίσκοπο πλην του δικού τους Αρχιεπισκόπου Χαριουπόλεως Ιωάννου.
Κατά την ομιλία του ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης τόνισε την κρισιμότητα της αποφάσεως, που θα έπαιρναν. Όπως είπε πρέπει να διατηρήσουν την ενότητα τους οι ρώσοι εμιγκρέδες της Δυτικής Ευρώπης, που διέφυγαν του άθεου σοβιετικού ολοκληρωτισμού και κατέφυγαν σ΄ αυτήν και όσοι δυτικοευρωπαίοι τους ακολούθησαν στην ρωσικής παράδοσης Ορθοδοξία και να επιλέξουν μεταξύ του θανάτου ή της ζωής της εκκλησιαστικής τους ζωής. Φυσικά το Πατριαρχείο της Μόσχας τους προσήγγισε αμέσως και τους δήλωσε ότι ευχαρίστως τους δέχεται στους κόλπους του, αποδεχόμενο να διατηρήσουν το σημερινό εκκλησιαστικό καθεστώς της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας τους.
