Στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για τον Καρκίνο που ολοκληρώθηκε προ ημερών στο Αμστερνταμ ανακοινώθηκαν σχεδόν 2.000 κλινικές μελέτες οι οποίες αναζητούσαν το «ελιξίριο κατά του καρκίνου»: μια ουσία, μια συμπεριφορά, μια συνήθεια που θα μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου, δίχως να έχει παρενέργειες.
Η κυρία Παγώνα Λάγιου, καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόσεδρη καθηγήτρια Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, εξηγεί τι έχει αποδειχθεί ότι μας προστατεύει από τη νόσο.
Τα γονίδια ή ο τρόπος ζωής παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο στην εμφάνιση καρκίνου;
Τόσο τα γονίδια όσο και ο τρόπος ζωής διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Η ποσόστωση δεν είναι εύκολη, γιατί εξαρτάται από τη γενετική και περιβαλλοντική μεταβλητότητα του πληθυσμού στον οποίο αναφερόμαστε.
Τι εννοώ: αν πάρουμε άτομα που καπνίζουν πολύ και μόνο μερικά αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονα, τότε κατά πάσα πιθανότητα η διαφορά έχει γενετική βάση. Αντίστοιχα, αν πάρουμε πανομοιότυπους διδύμους (έχουν το ίδιο γενετικό υλικό) από τους οποίους μόνο ο ένας από κάθε ζευγάρι εμφάνισε κάποιον καρκίνο, προφανώς η διαφορά είναι μη γενετική (περιβαλλοντική).
Πιστεύουμε ότι στους περισσότερους καρκίνους υπάρχει συνεργική δράση γενετικής προδιάθεσης – περιβαλλοντικών επιδράσεων, χωρίς να αγνοούμε τον παράγοντα τύχη, όπως εκφράζεται με την πρόκληση μεταλλαγών στο γενετικό υλικό κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Επειδή όμως είναι εξαιρετικά δύσκολη η παρέμβαση στο γενετικό υλικό, το βάρος της πρόληψης δίνεται στις περιβαλλοντικές επιδράσεις.
Υπάρχουν βέβαια μερικά σπάνια γονίδια (λ.χ. τα BRCA1 και BRCA2) που αυξάνουν δραματικά την πιθανότητα ορισμένων καρκίνων, αλλά σε αυτά οφείλεται μικρό ποσοστό (περίπου 5%) του συνόλου των κρουσμάτων καρκίνου.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο καρκινογόνο για τον άνθρωπο;
Με διαφορά το κάπνισμα (ενοχοποιείται για περισσότερες από δέκα μορφές καρκίνου). Ακολουθούν βιολογικοί παράγοντες (λ.χ. ιοί της ηπατίτιδας B και C, ορισμένοι τύποι του ιού HPV), παράγοντες του τρόπου ζωής (λ.χ. παχυσαρκία, κακή διατροφή, υπερκατανάλωση αλκοόλ), καθώς και η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση και σε ακτινοβολίες (ιονίζουσες και υπεριώδεις).
Στο παρελθόν υπήρχαν σημαντικοί παράγοντες στον επαγγελματικό χώρο (λ.χ. αμίαντος), αλλά στις αναπτυγμένες χώρες έχουν ελαχιστοποιηθεί.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατευθούμε;
1) Μην καπνίζετε.
2) Κάνετε την άσκηση κομμάτι της καθημερινότητάς σας.
3) Διατηρήστε το βάρος σας στα κανονικά για το ανάστημά σας επίπεδα.
4) Ακολουθείτε την παραδοσιακή ελληνική διατροφή.
5) Αποφύγετε την υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, κυρίως αν είστε καπνιστής ή γυναίκα.
6) Για τους καρκίνους για τους οποίους υπάρχει δυνατότητα προσυμπτωματικού ελέγχου (τσεκάπ) ή πρόληψης με εμβολιασμό (λ.χ. HPV, ηπατίτιδα Β), να ακολουθείτε τις οδηγίες του γιατρού σας.
Η ασπιρίνη προστατεύει από τον καρκίνο;
Η ασπιρίνη έχει αντιφλεγμονώδη δράση και είναι πιθανόν η χρόνια φλεγμονή να αποτελεί έναν από τους παράγοντες που συναπεργάζονται την εμφάνιση καρκίνου.
Σχετικά πρόσφατες δημοσιεύσεις σε μείζονα ιατρικά περιοδικά, όπως το «Lancet», έχουν επισημάνει ότι η χρήση ασπιρίνης, ακόμη και σε μικρές δόσεις, συνδυάζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου γενικά. Τα ευρήματα είναι περισσότερο σαφή όσον αφορά τον καρκίνο του παχέος εντέρου, αλλά φαίνεται ότι αφορούν και άλλους καρκίνους.
Επειδή όμως η ασπιρίνη δεν είναι πάντα ακίνδυνη, η λήψη της πρέπει να γίνεται πάντοτε σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό.
Μπορούν να μας προστατεύσουν οι βιταμίνες;
Δεν υπάρχουν καταληκτικά ευρήματα και προς το παρόν δεν μπορεί κανείς να συστήσει τη χρήση οποιασδήποτε βιταμίνης ή συμπληρώματος για την πρόληψη του καρκίνου.
Στις τελευταίες οδηγίες διεθνών οργανισμών, όπως το World Cancer Research Fund και η American Association for Cancer Research, τονίζεται η απουσία ενδείξεων για τη χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων για την πρόληψη του καρκίνου.
Τι μπορούμε να αποκομίσουμε
Αποφυγή καπνίσματος
25% των κρουσμάτων καρκίνου που προκαλούνται από το κάπνισμα*
Το τσιγάρο αποτελεί το σημαντικότερο καρκινογόνο για τον άνθρωπο. Είναι αιτία για καρκίνο του πνεύμονα, του στόματος, του λάρυγγα, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του ήπατος, του παγκρέατος, του στομάχου, του νεφρού, της ουροδόχου κύστεως και ίσως του παχέος εντέρου.
Φυσική δραστηριότητα
2% των κρουσμάτων καρκίνου που οφείλονται στην καθιστική ζωή*
Η καθιστική ζωή σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, του προστάτη και άλλων.
Λίγο αλκοόλ
4% των κρουσμάτων καρκίνου που προκαλούνται από την υπερκατανάλωση αλκοόλ*
Με το αλκοόλ σχετίζονται ο καρκίνος του μαστού, του στόματος, του οισοφάγου, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του ήπατος, του στομάχου και άλλων.
Υγιεινή διατροφή
8% των κρουσμάτων καρκίνου που προκαλούνται από την ανθυγιεινή διατροφή*
Η κακή διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, του στομάχου, του οισοφάγου και άλλων.
Υγιές σωματικό βάρος
4% των κρουσμάτων καρκίνου στους άνδρες, 7% των κρουσμάτων στις γυναίκες, που αποδίδονται στην παχυσαρκία* (* Ποσοστό επί του γενικού πληθυσμού)
Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού (μετά την εμμηνόπαυση), του οισοφάγου (ειδικά του αδενοκαρκινώματος), του ενδομητρίου, του παχέος εντέρου, του νεφρού, της χοληδόχου κύστεως και άλλων.
Ασπιρίνη
25% ή περισσότερο μείωση του κινδύνου καρκίνου με καθημερινή λήψη μικρής δόσης ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνης)**(** Ποσοστό επί όσων λαμβάνουν καθημερινά ασπιρίνη)
Η μικρή δόση ασπιρίνης μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου και ίσως και άλλων καρκίνων. Χρειάζεται όμως προσοχή για το ενδεχόμενο αιμορραγίας στο πεπτικό. Απαραίτητη η ιατρική συμβουλή.
Βιταμίνες και συμπληρώματα
Το αν παρέχουν κάποια προστασία και σε τι βαθμό βρίσκεται ακόμα υπό διερεύνηση. Οι μεγάλες δόσεις από ορισμένες από αυτές ενδέχεται να αυξάνουν τον κίνδυνο για ορισμένα νοσήματα.
Δείκτης Μάζας Σώματος
Πως να τον υπολογίσετε
Σωματικά Βάρος (σε κιλά) Διά (:) Ύψος στο τετράγωνο (σε μέτρα)
Φυσιολογικό βάρος = από 19 έως 24,9
Υπέρβαρος = από 25 έως 29,9
Παχύσαρκος = από 30 και πάνω
Μέτρια κατανάλωση αλκοόλ
Μέχρι 1 ποτό την ημέρα οι γυναίκες
Μέχρι 2 ποτά την ημέρα οι άντρες
Ένα ποτό ισοδυναμεί με:
150 ml λευκό ή κόκκινο κρασί
ή
45 ml προϊόντων απόσταξης με 40% περιεκτικότητα σε αλκοόλ (λ.χ. ουίσκι, βότκα, τεκίλα)
ή
360 ml μπύρας (μικρό μπουκάλι)
Υγιεινή διατροφή
Άφθονα φυτικής προελεύσεως, μη υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, ωμά, βραστά ή ψητά (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια), ψάρια, γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών ή άπαχα, πουλερικά, μέτρια ποσότητα ελαιολάδου, λίγο κρασί – σποραδικά κόκκινο κρέας και γλυκά
Φυσική δραστηριότητα
Συνιστώνται τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα ήπιας φυσικής δραστηριότητας (λ.χ. περπάτημα, ποδηλασία, κολύμπι, κηπουρική, χορός, δουλειές του σπιτιού)
Αυτό το ξέρατε;
100 και πλέον διαφορετικές μορφές έχει ο καρκίνος – δεν είναι μία ασθένεια
