Φάρμακα από φυσικές πρώτες ύλες στην αντιμετώπιση της νόσου του Alzheimer.
Σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση υγείας, περίπου 35 εκατομμύρια άτομα πρόκειται να πάσχουν από τη νόσο που περιγράφτηκε από τον Alzheimer ως το 2010.
Με τα σημερινά στοιχεία, οι άνθρωποι που εμφανίζουν μόνιμη απώλεια της μνήμης τους λόγω της νόσου αποτελούν το 1.4% του υποσυνόλου του πληθυσμού που έχει ηλικία μεταξύ 65-69.
Το αντίστοιχο όμως ποσοστό στις ηλικίες 85-89 ανέρχεται σε 21.6%.
Στο παρελθόν η νόσος αντιμετωπιζόταν με χολινεργικούς αγωνιστές όπως η DMAE, και με φυσικές ουσίες (cholinergic precursors) όπως η χολίνη και η CDP-χολίνη.
Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν έρθει στο προσκήνιο αναστολείς της χολινεστεράσης, που σαν αποτέλεσμα της δράσης τους ενισχύουν τον χολινεργικό τόνο.
Αυτήν την φαρμακολογική πληροφορία μας την δίδαξε ο Όμηρος στην Οδύσσεια.
Καθώς συνεχιζόταν η περιπλάνηση του Οδυσσέα, έφτασε στο νησί της Κίρκης. Εκεί, η Κίρκη έδωσε στους άνδρες του Οδυσσέα ένα δηλητήριο που τους έκανε να ξεχάσουν ότι ο τελικός τους προορισμός ήταν η Ιθάκη.
Τότε ο Οδυσσέας, έφτιαξε ένα αντίδοτο από ένα φυτό της περιοχής, και το έδωσε στους άντρες του να πιουν.
Μόλις το αντίδοτο έκανε τη δράση του οι άνδρες ξανάρχισαν να θυμούνται κι έτσι δραπέτευσαν από το νησί της Κίρκης.
Το 1983 οι Πλαιτάκης & Duvoisin, δημοσίευσαν ένα άρθρο στο Journal of clinical neuropharmacology σύμφωνα με το οποίο το δηλητήριο που έδωσε η Κίρκη στους συντρόφους του Οδυσσέα ήταν Datura stramonium διότι η ατροπίνη που περιέχει μπορεί να προκαλέσει αμνησία και παραισθήσεις.
Η Datura stramonium είναι φυτό που αφθονεί στη Μεσογειακή λεκάνη.
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, το φυτό επάνω στο οποίο βασίστηκε το αντίδοτο του Οδυσσέα στους συντρόφους του πρέπει να ήταν το Galanthus nivalis.
Στο φυτό αυτό ανακαλύφθηκε μια ουσία που προκαλεί αναστολή της χολινεστεράσης και ονομάστηκε γαλανταμίνη.
Το συγκεκριμένο εύρημα των δυο ερευνητών ήταν εξαιρετικά σημαντικό όχι μόνο από τη σκοπιά του Εθνοφαρμακολόγου αλλά και από τη σκοπιά του απλού ιστορικού:
Στον ομηρικό κόσμο της Ιλιάδας, η έννοια του φαρμάκου ως αγαθού εχει σχεδόν αμελητέα σημασία, διότι οι ήρωες της Ιλιάδας, τραυματίζονται αλλά είτε πεθαίνουν, είτε επανέρχονται δριμύτεροι, και πάντως δεν αρρωσταίνουν ποτέ.
Αντίθετα στην Οδύσσεια η χρήση του φαρμάκου που, αν και χρησιμοποιούμενο στην προκειμένη περίπτωση ως αντίδοτο, βοηθάει τη μνήμη, αποδεικνύει το φόβο που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες τόσο για τα γηρατειά όσο και για τις παθήσεις που τα συνοδεύουν.
Η ενίσχυση της μνήμης έκανε τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του να ξαναθυμηθούν το σκοπό τους που ήταν η επιστροφή στην Ιθάκη.
Η δρόγη καταγράφεται από τον Διοσκουρίδη στο περί ύλης Ιατρικής ως τονωτικό και διεγερτικό της μνήμης.
Η καταγραφή αυτή δεν πέρασε στους μεταγενέστερους συγγραφείς της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα..
Το 1950 ο Βούλγαρος Εθνοφαρμακολόγος Paskov κατέγραψε τη συνήθεια του πληθυσμού μερικών χωριών στη χρήση της δρόγης με στόχο την ανακούφιση του νευρόπονου.
Οι χωρικοί έτριβαν τα φύλα του φυτού στις πάσχουσες περιοχές.
Η περαιτέρω φαρμακογνωστική μελέτη που επακολούθησε οδήγησε στην απομόνωση του αλκαλοειδούς γαλανταμίνη.
Η φαρμακολογική έρευνα έδειξε ότι η γαλανταμίνη αναστέλλει την ακετυλοχολινεστεράση, το ένζυμο δηλαδή που προκαλεί τη διάσπαση του νευρομεταβιβαστή ακετυλοχολίνη.
Η ακετυλοχολίνη παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην μυϊκή σύσπαση όσο και στη διατήρηση του μυϊκού τόνου.
Έτσι, η γαλανταμίνη χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς στην αντιμετώπιση της νευρίτιδας και της νευραλγίας καθώς και στην οφθαλμολογία και γαστρεντερολογία. Χρησιμοποιήθηκε επίσης και στην αντιμετώπιση της παράλυσης λόγω προσβολής από πολιομυελίτιδα.
Το 1980 διαπιστώθηκε ότι το φάρμακο είναι σε θέση να διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, γεγονός που επέσυρε την προσοχή των ερευνητών της βελγικής φαρμακευτικής εταιρείας Jansen.
To γεγονός της δράσης του φαρμάκου στο ΚΝΣ δημιούργησε το ερώτημα της πιθανής χρήσης του στη νόσο του αλτσχάιμερ.
Τα αποτελέσματα ήταν τόσο ενθαρρυντικά που αποφασίστηκε η μαζική παραγωγή του φαρμάκου.
Έτσι, το 2001 η γαλανταμίνη πήρε έγκριση από τον FDA για τη νόσο του Alzheimer και είναι το (Revinyl) Η ανάγκη για παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων οδήγησε σε συστηματική έρευνα τόσο για την ολική χημική του σύνθεση, όσο και για την ανεύρεση άλλων φυσικών πηγών πλούσιων σε γαλανταμίνη).
Τελικά ο βολβός του Νάρκισσου (Narcissus pseudonarcissus, daffodil) βρέθηκε τόσο πλούσιος σε γαλανταμίνη που χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες στο Βέλγιο για την εξαγωγή του φαρμάκου που προερχόμενο από τη φύση καλείται να αντιμετωπίσει μια φυσική νόσο.
Σύγχρονα Φάρμακα από φυσικές πρώτες ύλες στην αντιμετώπιση της νόσου τού Parkinson
Η νόσος του Parkinson αποτελεί μια από τις πιο συχνές νευροεκφυλιστικές παθήσεις.
Περίπου ένας στους εκατό ανθρώπους με ηλικία άνω των 60 υποφέρει από τη νόσο αυτή. Η νόσος αυτή πήρε το όνομα του ανθρώπου που πρώτος την περιέγραψε το 1817, και εκδηλώνεται κυρίως με τρόμο, δυσκαμψία, και βραδυκινησία.
Η νόσος προκαλείται από καταστροφή των πυρήνων του εγκεφαλικού στελέχους που περιέχουν νευρομελανίνη, με απώλεια των νευροδαβιβαστικών ουσιών δηλαδή της ντοπαμίνης και της νοραδρεναλίνης.
Η νόσος του Parkinson ανήκει στις νόσους των μιτοχονδρίων, και στην παθογέννεση της συμβάλουν γενετικοί, και περιβαλλοντολογικοί παράγοντες (πχ κατανάλωση νερού από πηγάδια, χρήση του εντομοκτόνου ροτενόνη κλπ).
Η πρώτη απόπειρα για την αντιμετώπιση της νόσου του Parkinson έγινε με τη χρήση παραγώγων της Ατροπίνης (αντιχολινεργικών). Σε αυτό συνέβαλε τόσο η απευθείας παρατήρηση, οσο και το γεγονός ότι η χορήγηση φυσοστιγμίνης στους ασθενείς αυτούς χειροτέρευε την κλινική τους εικόνα.
Έτσι, η φυσοστιγμίνη δίδαξε ότι στη νόσο του Parkinson υπερισχύει η δράση της ακετυλχολίνης γι` αυτό και φάρμακα που την ανταγωνίζονται όπως η ατροπίνη βελτιώνουν την κλινική εικόνα του ασθενή, ενώ φάρμακα που την μιμούνται όπως η φυσοστιγμίνη χειροτερεύουν την κλινική του εικόνα.
Ωστόσο η βελτίωση που έδιναν τα παράγωγα της ατροπίνης δεν μπορούσε να εξηγήσει από μόνη της τον παθοφυσιολογικό μηχανισμό της νόσου.
Μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι στην νόσο του Parkinson υπάρχει απώλεια του νευρομεταβιβαστή Ντοπαμίνη.
Οι ερευνητές χορήγησαν αρχικά Ντοπαμίνη στους παρκινσονικούς, χωρίς όμως αποτέλεσμα γιατί η ντοπαμίνη δεν μπορούσε να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.
Οι έρευνες προσωρινά σταμάτησαν.
Το 1961 όμως ο φαρμακολόγος Birkmayer χορήγησε εκχύλισμα του φυτού mucuna pruniens,οικ. Favacae σε παρκινσονικούς ασθενείς, βασισμένος σε μελέτη δυο Εθνοφαρμακολόγων σε ορεινούς απομονωμένους πληθυσμούς της Βραζιλίας, όπου το φυτό είναι γνωστό με το όνομα Nescafé!
Στους πληθυσμούς αυτούς το φυτό χρησιμοποιείται ως αφροδισιακό για τους ηλικιωμένους αλλά οι εθνοφαρμακολόγοι παρατήρησαν ότι η αφροδισιακή του δράση είναι ιδιαίτερα εμφανής μόνο σε ασθενείς με νόσο του Parkinson.
Χημική ανάλυση του φυτού έδειξε ότι αποτελείται σε ποσοστό 7-10% από το αμινοξύ L-DOPA.
Στο μεταξύ, οι σχετικές έρευνες είχαν αποδείξει ότι η L-DOPA είναι το αμινοξύ – πρόδρομος της Ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.
Τα πρώτα πειράματα με L-Dopa ήταν αποθαρρυντικά.
Το φάρμακο προκαλούσε πτώση της πίεσης σε υγιείς ασθενείς, και φαινόταν να μεταβολίζεται πριν περάσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.
Ένας Έλληνας νευρολόγος όμως, Ο Καθ/τής Κοτζιας (η πλατεία Κοτζιά είναι προς τιμήν του πατέρα του) πειραματίστηκε με υψηλότερες δόσεις και απέδειξε ότι ένα η δόση της L-Dopa αυξηθεί προοδευτικά, τότε το φάρμακο μπορεί να γίνει αποτελεσματικό και καλά ανεκτό από τους ασθενείς.
Έτσι, η L-Dopa άρχισε να παράγεται μαζικά.
Η παραγωγή στην αρχή βασιζόταν στην εκχύλιση του φυτού διότι το κόστος διαχωρισμού των δυο ισομερών ήταν υψηλότατο.
Με την πρόοδο όμως των τεχνικών, η LDopa παράγεται σήμερα συνθετικά.
H L-Dopa είναι το βασικό φάρμακο για την αγωγή της νόσου του πάρκινσον.
Το γεγονός όμως ότι η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου ελαττώνεται στην πορεία του χρόνου, οδήγησαν στην ανάπτυξη φαρμάκων όπως η πραμιπεξόλη που σκοπό έχουν να καθυστερήσουν οσο περισσότερο γίνεται την έναρξη και την μεγιστοποίηση της δόσης της LDopa.
