Όταν ο καρκίνος σημαδεύει την ψυχή!

του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου, Ψυχίατρου – Ψυχοθεραπευτή

Ένας στους τέσσερις ανθρώπους με προχωρημένο καρκίνο αντιμετωπίζει κατάθλιψη. Έντονο άγχος και στρες, ανορεξία, θλίψη, ευερεθιστότητα βασανίζουν τους καρκινοπαθείς οι οποίοι εκτός από την αρρώστεια τους έρχονται αντιμέτωποι και με  κάποια μορφή καταθλιψης.

Ποια είναι τα συμπώματα που πρέπει να κινητοποιήσουν τόσο τον ίδιο όσο και τους συγγενείς; Πως  μπορούμε να σταθούμε στο πλευρό του καρκινοπαθούς;

Στο ιατρικό άρθρο που ακολουθεί θα ενημερωθείτε για το θέμα αυτό που προκαλεί εκτός από σωματικούς πόνους και ψυχικούς.

Η κατάθλιψη και η συμπτωματολογία της συχνά υποτιμώνται όχι μόνο στους σωματικά υγιείς αλλά και κυρίως στους πάσχοντες από κάποια βαριά ή ανίατη νόσο. Τουλάχιστον ο ένας στους τέσσερις ανθρώπους με προχωρημένο καρκίνο έχει κάποιου βαθμού κατάθλιψη και περίπου το 13% έχει σοβαρή κατάθλιψη.

Εντούτοις, αυτή συχνά δεν αναγνωρίζεται λόγω της ευρέως διαδεδομένης πεποίθησης ότι η κατάθλιψη είναι μια φυσιολογική αντίδραση στον καρκίνο. «Δεν θα ήταν καταθλιπτικοί, αν δεν είχαν καρκίνο» είναι ο τρόπος που η διαταραχή της διάθεσης συχνά εκλογικεύεται σε τέτοιες περιπτώσεις.

Αναμενόμενα συναισθήματα

Όταν ο καρκίνος έχει διαγνωστεί, οι περισσότεροι ασθενείς βιώνουν μια σύντομη περίοδο σοκ με τα δυσάρεστα νέα δεδομένα στην ζωή τους, που ακολουθείται από συμπτώματα όπως θλίψη, καταθλιπτική διάθεση, άγχος, ανορεξία, αϋπνία, και ευερεθιστότητα που μπορεί να διαρκέσουν έως και 2 εβδομάδες. Αυτά τα φυσιολογικά συναισθήματα θα προκαλέσουν δυσλειτουργία στην εκτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων.

Ωστόσο, μετά από 2 ή 3 εβδομάδες, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν προσαρμοστεί στη νέα ζωή τους και είναι αναμενόμενο να επιστρέψουν σε σχεδόν φυσιολογική λειτουργία, αν και τα συμπτώματα της θλίψης και το άγχος μπορεί να επαναλαμβάνονται κατά διαστήματα.

Εάν η νόσος εξελίσσεται με υποτροπές, τα ίδια συναισθήματα τείνουν να υπάρχουν ξανά και ξανά. Σε αυτές τις φάσεις μετάβασης του καρκίνου σε διάφορα στάδια, ένα άτομο είναι πιο επιρρεπές σε παρατεταμένα αισθήματα κακής διάθεσης, αϋπνίας, και θλίψης, που προκαλούν σημαντική δυσλειτουργία. Αυτό περιγράφεται ως Διαταραχή Προσαρμογής και γενικά υποχωρεί με την υποστήριξη και την παροχή συμβουλών.

Εάν η καταθλιπτική διάθεση είναι πιο σοβαρή και το πρόσωπο βιώνει συναισθήματα απελπισίας και επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας τότε η Μείζων Κατάθλιψη είναι παρούσα.

Ούτε η Διαταραχή Προσαρμογής αλλά ούτε και η Μείζων Κατάθλιψη είναι μια αναμενόμενη και «φυσιολογική» κατάσταση σε καρκίνο. Καμία από αυτές τις διαταραχές δεν πρέπει να θεωρείται ως φυσιολογική σε έναν ασθενή με ανίατη ασθένεια.

Διάγνωση της κατάθλιψης

Η κατάθλιψη είναι πιο δύσκολη να εντοπιστεί σε άτομα με καρκίνο, καθώς πολλά από τα συμπτώματα που σχετίζονται με την κατάθλιψη μπορούν επίσης να προκληθούν από τον καρκίνο. Απώλεια της όρεξης, κακή ποιότητα του ύπνου, κούραση και πόνος, μπορεί όλα αυτά να είναι συνέπειες από τον καρκίνο ή τη θεραπεία του.

Η διάγνωση της κατάθλιψης βασίζεται περισσότερο στα ψυχικά συμπτώματα και τον κίνδυνο αυτοκτονίας και είναι συχνά δύσκολα κλινικά ανιχνεύσιμη, ιδίως στον καρκίνο τελικού σταδίου, όταν η σωματική αδυναμία είναι συγχρόνως παρούσα με την κατάθλιψη.

Παράγοντες κινδύνου

Ορισμένοι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη κατάθλιψης στον καρκίνο είναι:
άρρενες (στο γενικό πληθυσμό κατάθλιψη είναι δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι σε άνδρες)
νεαρή ηλικία
προηγούμενο ιστορικό κατάθλιψης
σωματική αναπηρία
προνοσηρά ψυχολογικά χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα τους, όπως το να βλέπουν τον εαυτό τους ως θύμα ή να έχουν αρνητική εικόνα εαυτού.
Περιορισμένο ή ανεπαρκές υποστηρικτικό περιβάλλον

Αιτίες των μεταβολών της διάθεσης

Υπάρχουν διάφορες επιπλοκές του καρκίνου και της θεραπείας του, που μπορεί να πυροδοτήσουν ή να επιδεινώσουν αλλαγές στη διάθεση.

Ανεξέλεγκτος πόνος: Αυτό μπορεί να προκαλέσει στον καρκινοπαθή έντονη ανησυχία, απόλυτη εξάρτηση από τα φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου τους, και μερικές φορές τάσεις αυτοκτονίας. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι γνήσιος και μπορεί να ερμηνευθεί ως ότι ο πάσχων επιδιώκει «θάνατο με αξιοπρέπεια». Η παρηγορητική φροντίδα που μπορεί να ανακουφίσει τον πόνο, οδηγεί στην επίλυση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Η παρουσία της κατάθλιψης όμως, ενισχύει τον πόνο και τον καθιστά δυσκολότερα ελέγξιμο από τα αναλγητικά.

Μεταβολικές διαταραχές: υπερασβεστιαιμία (υψηλά επίπεδα ασβεστίου στο αίμα), αναιμία και ανεπάρκεια ήπατος που προκαλείται από τον καρκίνο μπορεί να προκαλέσει μεταβολές της διάθεσης.

Φάρμακα: Φάρμακα όπως η πρεδνιζόνη και η δεξαμεθαζόνη, που σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, καθώς και διάφορα άλλα φάρμακα για τη θεραπεία του καρκίνου μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα κατάθλιψης. Η Ταμοξιφαίνη για παράδειγμα, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται συνήθως στον καρκίνο του μαστού και μπορεί να προκαλέσει δευτερογενή κατάθλιψη λόγω της διακοπής της φυσιολογικής παραγωγής των οιστρογόνων από τον οργανισμό.

Φυσικές αλλαγές: Ριζικές αλλαγές στην φυσική μορφή του σώματος λόγω του καρκίνου ή της θεραπείας του, όπως η μαστεκτομή, μπορεί να έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχική λειτουργία. Οι πάσχουσες γυναίκες με καρκίνο μαστού και υποβληθείσες σε μαστεκτομή, συχνά αναρωτιούνται αν είναι ακόμα ελκυστικές στο σύντροφό τους. Συχνά επίσης, οι άνθρωποι που χάνουν τη φυσική ανεξαρτησία τους λόγω καθήλωσης ως εξέλιξη της νόσου, μπορεί να αισθάνονται βάρος για τους άλλους ή φόβο ότι η ύπαρξη τους δεν έχει πλέον νόημα για τους αγαπημένους τους.

Ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές: Οι αλλαγές στη ζωή του ατόμου με καρκίνο, όπως η απομάκρυνση από την παραγωγική διαδικασία ή η αδυναμία τους να επιτελέσουν τα καθημερινά τους καθήκοντα και τους συνήθεις ρόλους στο σπίτι ή κοινωνικά, μπορεί να επηρεάσει βαθύτατα την αυτοεκτίμηση τους. Επίσης, η πνευματικότητα και οι νοητικές λειτουργίες του πάσχοντα μπορεί να επηρεαστούν σημαντικά από την ασθένειά τους. Αν ένα μεγάλο μέρος στη ζωή τους επενδύθηκε στο έργο τους και δεν είναι πλέον σε θέση να το υπηρετούν όπως παλιά, θα απολέσουν σε μεγάλο βαθμό το νόημα της ύπαρξης τους.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε

Η υποστηρικτική ακρόαση, ήδη από τα αρχικά στάδια του σοκ και της θλίψης που βιώνεται από τον πάσχοντα, είναι συχνά το μόνο που είναι απαραίτητο για να μπορέσετε να βοηθήσετε. Πράγματι, μερικές φορές αυτό μπορεί να είναι δύσκολο, διότι η συνεχής επίκληση των θεμάτων της ασθένειας είναι ψυχικά πολύ επιβαρυντική. Ωστόσο, η υπομονή επιβραβεύεται και ο πάσχων βελτιώνεται ψυχολογικά μετά από κάποιες εβδομάδες. Εάν τα συναισθήματα του αρχικού σοκ και της θλίψης συνεχιστούν για εβδομάδες και το άτομο δεν είναι σε θέση να λειτουργήσει με τον συνήθη τρόπο του, ήρθε η ώρα να ζητήσετε εσείς και κυρίως ο πάσχων, βοήθεια.

Σε κάποιον που έχει προχωρημένη νόσο, τρώει λίγο και έχει πολύ μικρή δραστηριότητα, είναι πιο δύσκολο να διαπιστωθεί εάν πάσχει από κατάθλιψη. Η απώλεια της όρεξης, του ύπνου και της συνήθους δραστηριότητας μπορεί να οφείλεται στα συμπτώματα της ίδιας της νόσου του καρκίνου. Ωστόσο, η απώλεια ενδιαφέροντος για πράγματα που ο πάσχων πάντα ενδιαφερόταν, τα συναισθήματα της απόγνωσης, αναξιότητας και οι σκέψεις αυτοκτονίας είναι σημαντικοί δείκτες της κατάθλιψης. Ακόμη και εκείνοι που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους μπορούν να πάρουν ευχαρίστηση από πολλά πράγματα, με την προϋπόθεση ότι τα σωματικά συμπτώματα τους είναι καλά ελεγχόμενα.

Μην καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι αυτά είναι οι «φυσιολογικές ή αναμενόμενες» σκέψεις ενός ατόμου που πεθαίνει. Η εξειδικευμένη βοήθεια θα πρέπει να αναζητηθεί, ακόμα και τις τελευταίες ημέρες ή εβδομάδες και αυτό μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του πάσχοντος έως το τέλος του.

Ο στόχος της θεραπείας είναι να έχουμε ανθρώπους που ζουν αξιοπρεπώς και με ποιότητα ζωής μέχρι την φυσική τους κατάληξη. Η θεραπεία της κατάθλιψης είναι απαραίτητη για να βελτιώσουμε τις ζωές εκείνων που πάσχουν από καρκίνο.