Του Γιώργου Καρακατσάνη
Κάνοντας μία περιοδεία στις εκκλησίες της Πάτμου την Μεγάλη Εβδομάδα, ένα από τα συμπεράσματα που μπορούσε να βγει αβίαστα είναι η απουσία νέων ψαλτών από τα αναλόγια.
Σε αδρές γραμμές θα μπορούσε να ειπωθεί πως η συντριπτική πλειοψηφία των ψαλτών μας (τόσο αυτών που είναι γνώστες της Βυζαντινής Μουσικής, όσο και των πρακτικών) είναι ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών, λίγοι ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 30 έως 60 ετών, ενώ εξ όσων γνωρίζουμε δεν υπάρχει κανείς νέος ηλικίας μικρότερης των 30 ετών. Δυστυχώς, η ψαλτική τέχνη, η οποία συνάδει απόλυτα με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Πάτμου, δεν φαίνεται να προσελκύει ενδιαφέρον.
Έτσι, είναι εύλογο να αναμένεται πως σε βάθος χρόνου θα υπάρξει σοβαρό πρόβλημα έλλειψης ψαλτών κι επομένως δυσχέρεια ή και αδυναμία τέλεσης των ιερών μυστηρίων και ακολουθιών, το οποίο μάλιστα έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχει ενορία, στην οποία ο εφημέριος αναγκάζεται να τρέχει ασθμαίνοντας από το ιερό βήμα στο αναλόγιο και τούμπαλιν, προκειμένου να συνδράμει τον μοναδικό ψάλτη.
Το γεγονός αυτό (που βεβαίως δεν παρατηρείται μόνο στην Πάτμο) είναι ως ένα βαθμό αναμενόμενο, διότι προϊόντος του χρόνου τα μουσικά ακούσματα του λαού μας έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά από αυτά του παρελθόντος και η βυζαντινή μουσική είναι ολοένα και πιο ξένη προς αυτά. Από την άλλη πλευρά, η κάλυψη με επάρκεια των αναγκών ενός αναλογίου απαιτεί πολύχρονη και κοπιώδη προσπάθεια, τόσο σε επίπεδο μελέτης, όσο και σε επίπεδο πρακτικής εξάσκησης, την οποία λίγοι είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν. Σε αντίθεση με τον ιερέα, ο οποίος σε κάθε λειτουργία επαναλαμβάνει τα ίδια πράγματα ή με έναν τραγουδιστή που επί μακρόν μπορεί σε κάθε εμφάνισή του να αποδίδει τα ίδια τραγούδια, ο ψάλτης που θέλει να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του πρέπει να μελετά και να προετοιμάζεται για κάθε ένα μυστήριο ή ακολουθία, δεδομένου ότι στη Βυζαντινή Μουσική υπάρχει ποικιλομορφία με οκτώ ήχους που εναλλάσσονται κυκλικά, ενώ κάθε εορτή έχει τα δικά της τροπάρια που ψάλλονται μία φορά τον χρόνο. Επίσης, μελέτη απαιτείται και για την εκμάθηση του τυπικού των διαφόρων ακολουθιών. Δυστυχώς, το γεγονός αυτό δεν έχει γίνει αντιληπτό ούτε καν από μεγάλο μέρος του κλήρου, με αποτέλεσμα οι αμοιβές των ψαλτών να είναι συνήθως χαμηλές και να μην παρέχουν επαρκές κίνητρο για την ενασχόληση με την Βυζαντινή Μουσική.
Πάντως, οι περισσότερες μητροπόλεις της πατρίδας μας μοχθούν για την αναστροφή της κατάστασης αυτής, ιδρύοντας Σχολές Βυζαντινής Μουσικής, στις οποίες η φοίτηση γίνεται εντελώς δωρεάν, με παράλληλη ηθική αλλά και υλική (στο μέτρο του δυνατού) επιβράβευση των μαθητών. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα ανακοίνωσης της γειτονικής μας Ιεράς Μητρόπολης Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας: «Το εσπέρας και ώρα 6 μ.μ. ο Μητροπολίτης και ο Θεοφιλέστατος παρουσία του Ιερού Κλήρου ετέλεσαν τον Αγιασμό στη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής για την νέα εκπαιδευτική χρονιά. Μετά τον αγιασμό ο Μητροπολίτης ευχαρίστησε όλους εκείνους που συνδράμουν στο έργο της Σχολής, τα μέλη του Δ.Σ., τον Διευθυντή, τους Καθηγητές, τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών και τα μέσα ενημέρωσης του Νησιού μας και συνεχάρη τα παιδιά για την προσπάθεια που καταβάλουν ώστε να γίνουν μύστες της πατροπαραδότου Βυζαντινής Μουσικής, ιδιαιτέρα δε αναφορά έκανε στους μαθητές και μαθήτριες μεγάλων ηλικιών, που παρά τις υποχρεώσεις των προσέρχονται στα θρανία της Σχολής. Ακολούθως τον λόγο έλαβε ο Διευθυντής της Σχολής κ. Γεώργιος Χατζηθεοδώρου, ο όποιος αναφέρθηκε στη λειτουργία της Σχολής κατά το παρελθόν έτος τονίσας ότι εγράφησαν 120 μαθητές και μαθήτριες, όλων των ηλικιών, και έδωσαν εξετάσεις περίπου 40. Ο Μητροπολίτης έκλεισε την εκδήλωση με το να καλέσει τους Εφημερίους και τα Εκκλησιαστικά Συμβούλια να συμβάλουν ώστε τα παιδιά της Σχολής ανερχόμενα στα αναλόγια να αισθάνονται ότι βρίσκονται σε χώρο οικείο του Ναού και τόνισε ότι πρέπει να δίνεται εκ μέρους των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων μικρό φιλοδώρημα για να ενισχύεται ο ζήλος των μαθητών προς το ιερό ψαλτήρι. Τέλος, το Δ.Σ. δεξιώθηκε τον Ιερό Κλήρο, τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών και τους σπουδαστές της Σχολής προσφέροντας αναψυκτικά και γλυκίσματα».
Αντίθετα, όμως, με όσα συμβαίνουν σε άλλες περιοχές της πατρίδας μας, στην Πάτμο ούτε η Πατριαρχική Εξαρχία, ούτε η Ιερά Μονή έχουν καταβάλλει αντίστοιχη προσπάθεια, τουλάχιστον κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Είναι βέβαια αλήθεια ότι με πρωτοβουλία της Πατριαρχικής Εξαρχίας ιδρύθηκε Μουσική Σχολή, αναγνωρισμένη μάλιστα από το Υπουργείο Πολιτισμού, στην οποία έχουν διοριστεί ως καθηγητές Βυζαντινής Μουσικής δύο καταξιωμένοι ψάλτες του νησιού μας. Αντί, όμως, η Πατριαρχική μας Εξαρχία να καλέσει τους ενδιαφερόμενους να διδαχθούν την Βυζαντινή Μουσική (και συναφή αντικείμενα όπως για παράδειγμα το τυπικό των ακολουθιών) δωρεάν, αναμένει από αυτούς να καταβάλλουν «αλμυρά» δίδακτρα! Έτσι, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν υπάρχει ούτε ένας μαθητής…
Μάλιστα, πολλοί συμπολίτες μας προβληματίζονται με την στάση της Πατριαρχικής μας Εξαρχίας, η οποία ενώ κατά το παρελθόν έδωσε έμφαση σε ποικίλες δραστηριότητες (που ενίοτε δεν είχαν σχέση με την πνευματική της αποστολή) δαπανώντας αξιοσέβαστα ποσά, δεν βρήκε λίγες χιλιάδες ευρώ για την διάδοση της Βυζαντινής Μουσικής. Άραγε, ήταν δύσκολο να πληρωθούν οι δύο καθηγητές της Σχολής από αυτήν, ώστε οι μαθητές που θα ενδιαφέρονταν να διδαχθούν την Βυζαντινή Μουσική να μην επιβαρύνονται οικονομικά; Μήπως θα ήταν ακατόρθωτο να δινόταν ένα μικρό χαρτζιλίκι σε όσους νέους προσέρχονταν συστηματικά στα αναλόγια ή ένα δώρο τα Χριστούγεννα και στην ονομαστική τους εορτή; Θα προκαλούσε χρεοκοπία η κάλυψη των εξόδων μιας ημερήσιας εκδρομής; Προφανώς όχι.
Ας ελπίσουμε ότι η τοπική εκκλησία έστω και τώρα θα αντιληφθεί τις ευθύνες της και θα καταβάλλει εργώδη προσπάθεια για την διάδοση της Βυζαντινής Μουσικής και την εκπαίδευση μιας νέας γενιάς ψαλτών που θα επανδρώσουν τα αναλόγια των ναών της Πάτμου, επενδύοντας και τα απαραίτητα χρήματα. Σε αντίθετη περίπτωση, είναι σίγουρο ότι μελλοντικά θα παρουσιαστούν σοβαρές ελλείψεις, οι οποίες ενδέχεται να αποτελέσουν ανυπέρβλητο εμπόδιο στην λειτουργία τόσο των ενοριών, όσο και των ιερών μονών του νησιού μας. Εκτός κι αν οι ψάλτες αντικατασταθούν από στερεοφωνικά συγκροτήματα!
-120x86.jpg)
