Ιλαρίων Καρατζόγλου: Μετά την αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στη Μακεδονία, πολλοί ήταν οι Μακεδόνες που κατήλθαν στη νότια Ελλάδα για να συνδράμουν στα πεδία των μαχών εκεί.
Ανάμεσα σε αυτούς, υπήρξαν και τρεις Καβαλιώτες, ο Γεώργιος Χατζησίμου, ο Θεόδωρος Καβαλιώτης – που δεν πρέπει να συγχέεται με τον ομώνυμο λόγιο – και ο Ιλαρίων Καρατζόγλου καθώς και τρεις Θάσιοι, οι Σωτήριος Δημητρίου, Θωμάς Γεωργίου και Αυγερινός Βάγιας. Στη Θάσο άλλωστε είχε συντελεστεί, με τη συνδρομή ψαριανών πλοίων, επαναστατικό κίνημα τον Ιούνιο του 1821 υπό τον πρόεδρο και μυημένο στη Φιλική Εταιρεία Χατζηγιώργη Μεταξά, το οποίο, όμως, έληξε με την παρέλευση περίπου έξι μηνών και υπό τον φόβο αντιποίνων.
Από τους παραπάνω αγωνιστές θα γίνει μια εκτενέστερη αναφορά στον Ιλαρίωνα Καρατζόγλου, για τον οποίο πληροφορίες μάς δίνει στα απομνημονεύματά του ο στρατηγός Μακρυγιάννης: «Ὀταν ήμουν εις την Νύδρα [Ύδρα] και τις δύο φορές [καλοκαίρι 1824, φθινόπωρο 1825], όπου την φοβέριζαν οι Τούρκοι, ήτανε και ο Καρατάσιος, εκεί και ήμουνε φιλιωμένος με τους αξιωματικούς του και καταξοχή με τον Βελέτζα και μ’ ένα γενναίον παληκάρι –τον είχε ο Καρατάσιος πολύ αγαπημένον– τον έλεγαν Λαρίων Καράτζογλον, η πατρίδα του από την Καβάλα, του Μεμεταλή την πατρίδα. Φιλελεύθερος και πολύ γενναίος άντρας. Τον είχα φίλον στενώτερον από αδελφόν, και εις τη Νύδρα αυτεινού και του Βελέτζα τους ξήγαγα τα αιστήματά μου και πάντοτε τους ηύρα πρόθυμους αυτούς τους αγαθούς ανθρώπους κι όλους τους αξιωματικούς του Καρατάσιου… κι ως σύμφωνοι εις τα πατριωτικά αιστήματα ορκιστήκαμεν να βαστάξωμεν τον δρόμον μας με την Κυβέρνησιν να γένουν νόμοι, ν’ αποκατασταθούμεν κι εμείς έθνος».
Παρατηρούμε πως ο Μακρυγιάννης ήδη από τις πρώτες του αναφορές εκφράζεται τόσο θερμά για τον Καβαλιώτη αγωνιστή, χαρακτηρίζοντάς τον γενναίο, φιλελεύθερο, πατριώτη, αγαπημένο πρωτοπαλίκαρο του μεγάλου Μακεδόνα επαναστάτη Τάσου Καρατάσου, αλλά και φίλο δικό του «στενότερο και από αδερφό». Επίσης, το γεγονός ότι ήταν πρωτοπαλίκαρο του Καρατάσου οδηγεί στο συμπέρασμα πως θα πρέπει να συμμετείχε και σε όλες τις μάχες που έδωσε ο Καρατάσος με το σώμα των περίπου δύο χιλιάδων Μακεδόνων του, όπως τη νίκη στο Κομπότι της Άρτας (10 Ιουνίου 1822), την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 1822), τη νίκη στο Τρίκκερι Μαγνησίας (4 Μαΐου 1823), αλλά και τη νίκη κατά του Ιμπραήμ Πασά στον Σχοινόλακκο Μεσσηνίας (15 Μαρτίου 1825).
Ο Μακρυγιάννης μάς εξιστορεί στη συνέχεια πως ο Ιλαρίων, κατά το έτος 1828, έκανε τη σκέψη να γίνει κλέφτης, πικραμένος από τον παραγκωνισμό του από τον κυβερνήτη Καποδίστρια, επειδή δεν του έδωσε θέση στον στρατό που οργάνωνε, όπως έκανε και με πολλούς ακόμα οπλαρχηγούς της επανάστασης. Μεταπείστηκε, όμως, ο Ιλαρίων από τον Μακρυγιάννη και σε συνεννόηση μαζί του πήγε αρχικά στο Άγιο Όρος και ύστερα στα Μαδεμοχώρια Χαλκιδικής, προκειμένου να στρατολογήσει νέους επαναστάτες με στόχο μια νέα εξέγερση στη Μακεδονία. Εκεί κατάφερε τελικά να κάνει δικό του καπετανλίκι. Αργότερα, όπως αναφέρει ο Μακρυγιάννης, η καθοδηγούμενη από το ρωσικό κόμμα των Ναπαίων Φιλορθόδοξη Εταιρεία –ιδρυμένη τον Ιούνιο του 1839– επιχείρησε να προσεγγίσει τον Ιλαρίωνα και να τον στρατολογήσει στους σκοπούς της, οι οποίοι ήταν μεν η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και Μακεδονίας, αλλά με τοποθέτηση εκεί ηγεμόνα υπό τον έλεγχο της Ρωσίας –σύμφωνα με τον Μακρυγιάννη– και ταυτόχρονα η ανατροπή του Όθωνα και η τοποθέτηση ενός ορθόδοξου βασιλιά στην ελεύθερη Ελλάδα. Πράγματι, ο Ρώσος αρχιμανδρίτης Ανατόλιος ήρθε σε επαφή με τον ανυποψίαστο Ιλαρίωνα στο Όρος και πέτυχε την προσχώρησή του στο σχεδιαζόμενο κίνημα. Όταν όμως ο Ιλαρίων ειδοποιήθηκε από τους ανθρώπους του Μακρυγιάννη, αλλά και κάποιους μοναχούς, για τους σκοπούς της Φιλορθόδοξης Εταιρείας, έκανε πίσω, με αποτέλεσμα να μπει στο στόχαστρο του Ρώσου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι, αναγκάστηκε να φύγει από τη Μακεδονία και πήγε στην Αίγυπτο στον συμπατριώτη του Μεχμέτ Αλή. Αυτός πάλι, το ίδιο έτος τον έστειλε στην Κρήτη με στόχο να υποκινήσει εκεί κίνημα ως αρχηγός του στρατού που θα έστελνε ο Μεχμέτ Αλή στο κατόπιν του. Μάλιστα του έδωσε γράμματα με παραλήπτες τόσο Τουρκοκρητικούς όσο και Έλληνες του νησιού. Όμως τελικά ο Μεχμέτ Αλή φαίνεται πως εγκατέλειψε αυτό το σχέδιο και ξέχασε τον Ιλαρίωνα, γι’ αυτό κι εκείνος επέστρεψε στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου διηγήθηκε στον Μακρυγιάννη τα παθήματά του.
Ο Ιλαρίων συμμετείχε, για τελευταία φορά, σε κίνημα με στόχο την απελευθέρωση της Μακεδονίας κατά το έτος 1840, κίνημα οργανωμένο από οπλαρχηγούς, ανάμεσα στους οποίους και ο Μακρυγιάννης, χωρίς την υποστήριξη της κυβέρνησης του Όθωνα. Στο Άγιο Όρος προδόθηκε στους Τούρκους από ανθρώπους του Τσάμη Καρατάσου –γιου του Τάσου Καρατάσου, με τον οποίο φαίνεται πως ήταν σε αντιπαλότητα–, με αποτέλεσμα να φυλακιστεί στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από ενέργειες του Μακρυγιάννη παρενέβησαν οι πρέσβεις της Αγγλίας και της Γαλλίας και απελευθερώθηκε. Ωστόσο, αμέσως μετά την απελευθέρωσή του, όπως σημειώνει ο Μακρυγιάννης, «οι Ρούσοι διά την απάτη όπου έκαμεν του Ανατόλιου, όπου τον όρκισε στο Όρος, ενέργησαν και τον σκότωσαν οι Τούρκοι ύστερα οποϋφυε από το Μπάνιο [φυλακές της Κωνσταντινούπολης] και χάσαμεν έναν γενναίον άντρα» (το 1841). Έτσι, ο Ιλαρίωνας υπήρξε ίσως ο πρώτος μάρτυρας του Μακεδονικού Αγώνα, αν αναλογιστεί κανείς πως έπεσε για τη Μακεδονία, αντιτιθέμενος σε μια πρώτη ρωσική κίνηση στην περιοχή. Φαίνεται μάλιστα πως η καθοδηγούμενη από το ρωσικό κόμμα εφημερίδα Αιών (φ. 328/4 Φεβρουαρίου 1842) προσπάθησε στη συνέχεια με ανώνυμο άρθρο να σπιλώσει τη μνήμη του Ιλαρίωνα, συσχετίζοντάς τον με την εγκληματική δράση ενός ….Ιλαρίωνα, υποτιθέμενου Αλβανού ληστή, αν πράγματι υπήρξε ποτέ ένα τέτοιο πρόσωπο και βέβαια αν ο όλος συσχετισμός δεν ξεκίνησε από τη λάθος παραπομπή του Βλαχογιάννη στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Ωστόσο, ο Α. Βακαλόπουλος, σε άρθρο του απέδειξε, πέραν πάσης αμφιβολίας, το ανυπόστατο αυτού του συσχετισμού, για το οποίο άλλωστε βοούν και τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη.
Η ελληνική πολιτεία, στις 2 Ιουνίου 2021, τιμώντας τη μνήμη του Καβαλιώτη αγωνιστή και εκπροσωπούμενη από την ανώτατη αρχή της, την Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, προχώρησε στα αποκαλυπτήρια της προτομής του στη γενέτειρά του την Καβάλα.
Βιβλιογραφία
Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, επιμέλεια Γιάννης Βλαχογιάννης, εκδοτικός οίκος Κοσμαδάκη, Αθήνα.
Απόστολος Βακαλόπουλος, «Οι άγνωστοι Μακεδόνες αγωνιστές του ’21 και πρόδρομοι των Μακεδονομάχων, Ιλ. Καράτζογλου από την Καβάλα και Βασ. Αθανασίου από την Παλαιόχωρα Αρναίας (Σοποτνίκια)», Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συμποσίου «Η Καβάλα και η περιοχή της», Καβάλα 1987, σ. 67-88.
Δημήτρης Κουγιουμτζόγλου, Προτομή Καβαλιώτη επαναστάτη Ιλ. Καρατζόγλου: ανοιχτή πρόταση στον Δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο Καβάλας, εφημερίδα Πρωινή, 5.10.2020, www.proininews.gr
Λυκουρίνος Κυριάκος, «Ιλαρίων Καρατζόγλου, ένας Καβαλιώτης αγωνιστής του ’21», www.lykourinos-kavala.blogspot.com.
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΓ΄, σ.σ. 77-79.
Κώστας Παπακοσμάς, «Καβαλιώτες και Θάσιοι αγωνιστές του 1821 και η οικογένεια Αστεριάδη», www.eykalipsis.com.
Κωνσταντίνος Χιόνης, «Σωτήριος Δημητρίου, ένας Θάσιος αγωνιστής του 1821», στον συλλογικό τόμο Η Καβάλα και τα Βαλκάνια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου Βαλκανικών Ιστορικών Σπουδών, τ. Α΄, Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας, επιμέλεια Νικόλαος Ρουδομέτωφ, Καβάλα 2004, σσ. 325-332.
Του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου, εκπαιδευτικού-αρχαιολόγου, από το Άρδην τ. 121
– ardin-rixi.gr
-250x180.jpg)
