ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ: «Χαίροις ο νούς ο χρυσόμορφος, χελιδών η χρυσόστομος, ρείθρον χρυσοειδέστατον, προχέον τα νάματα», ψάλλει η Εκκλησία μας, διά στόματος του εξόχου ποιητού- υμνογράφου, σε ένα από τα Στιχηρά του Εσπερινού της εορτής του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, την 13η Νοεμβρίου.
Ως γνωστόν, την ημέρα αυτήν μετατίθεται ο εορτασμός της μνήμης του, διότι την 14η Σεπτεμβρίου, οπότε εκοιμήθη ο Άγιος, η Εκκλησία μας τιμά το μεγάλο γεγονός της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.
Οι τα πάντα καλώς διαταξάμενοι Πατέρες πολύ σοφά μετέθεσαν την εορτή του Αγίου ακριβώς πριν από την έναρξη της Μικρής Σαρακοστής των Χριστουγέννων, καθ’ ότι δεν υπάρχει καταλληλότερο πρόσωπο από τον Ιωάννη, ο οποίος υπήρξε αληθινό υπόδειγμα ορθοδόξου πίστεως, ζωής και πολιτείας, ώστε να αποτελέση την βάση και το πρότυπο για την δική μας καθοδήγηση κατά την πνευματική αυτήν περίοδο.
Πράγματι, ο Ιωάννης συνεδύαζε στο πρόσωπό του πολλές και ποικίλες αρετές. Διέθετε ορθόδοξο φρόνημα και μάλιστα σταθερό και αναλλοίωτο, σε πείσμα των ύπουλων αιρέσεων που λυμαίνονταν την Εκκλησία στην εποχή του, είχε εξαιρετικό χάρισμα στον λόγο, που οφειλόταν στην φιλομαθή του φύση αλλά και στην πολύπλευρη παιδεία του﮲ πάνω απ’ όλα, όμως, υπήρξε φιλάδελφος και ελεήμων, «των ορφανών ο Πατήρ, αδικουμένων οξυτάτη βοήθεια, πενήτων η χορηγία, η των πεινόντων τροφή».
Εάν ο Βασίλειος κλήθηκε Μέγας για την σοφία του και ο Γρηγόρος ο Θεολόγοςυπήρξε έξοχος ποιητής, ο Ιωάννης αναδείχθηκε ο πλέον ενεργητικός και κοινωνικός Ιεράρχης. Μπορεί η Βασιλειάδα να ήταν ένα υποδειγματικό δίκτυο κοινωνικής προνοίας στην ευρύτερη περιοχή της Καισαρείας, αλλά και η κοινωνική προσφορά του Χρυσοστόμου στην πολυάνθρωπη, μάλιστα, Βασιλεύουσα ήταν ανεκτίμητη. Να σημειωθή ότι όραμά του ήταν να καταστήση την Βασιλεύουσα μια ορθόδοξη κοινότητα, κατά το πρότυπο των πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων, όπου υπήρχε ομοψυχία και κοινότητα αγαθών (Πραξ., δ’ 32).
Αισιοδοξούσε, μάλιστα, ο Ιωάννης, εάν ο Κύριος του έδινε χρόνια, να πείση προοδευτικά όλους να εφαρμόσουν την αρετή της κοινοκτημοσύνης, ώστε σταδιακά από το κοινό όφελος κανείς να μην παρέμενε ειδωλολάτρης, αλλά να μεταστρέφονταν όλοι στον Χριστιανισμό! «Αν γινόταν και τώρα αυτό (εαν ενώνονταν δηλαδή οι Χριστιανοί και εφήρμοζαν την κοινοκτημοσύνη), ολόκληρη η οικουμένη θα είχε πιστέψει και χωρίς να γίνουν θαύματα (…)
Γιατί λοιπόν μέχρι τώρα δεν έχουν πιστέψει όλοι; Τα πράγματα χειροτέρεψαν και φταίμε εμείς (οι Χριστιανοί) γι’ αυτό.» (Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία Στ’ στην Α’ προς Κορινθίους επιστολή, PG 61, 52 –53). Και αλλού αποδίδει την αιτία στον φόβο των ανθρώπων για την ζωή (της κοινοκτημοσύνης).
«Εάν όμως την είχαμε δοκιμάσει, σίγουρα θα τολμούσαμε να την εφαρμόσουμε. Πόση χάρη κι από την πλευρά του Θεού θα μας συνώδευε!» (από την 11η ομιλία του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου στις «Πράξεις» (Ε.Π.Μ. 60, 96-98), Μεταγραφή: Γεώργιος Δ. Ροδίτης, από το βιβλίο «Χριστιανισμός και πλούτος», έκδοση 3η, Αθήνα 2009).
Ο Ιωάννης δεν πρόλαβε, τελικά, να υλοποιήση το όραμά του, εξαιτίας των σε βάρος του διώξεων και των εξοριών, που του στοίχισαν τον θάνατο﮲ η μαχητικότητά του, ωστόσο, και η προσήλωσή του στον μεγαλόπνοο αυτόν στόχο αποτελούν ένα παράδειγμα προς μίμηση για τους ποιμένες όλων των εποχών, να θέτουν στόχους με προοπτική και να αγωνίζωνται με συνέπεια για την υλοποίησή των! Κύριος οίδε πότε, πως και σε ποιόν βαθμό θα επληρωθούν οι στόχοι αυτοί!
Πολύπλευρη, πράγματι, ήταν η προσωπικότητα και η προσφορά του ιερού Πατρός. Κάλυψε, με μεγάλη επιτυχία, όλες τις πτυχές του τριπλού έργου της Καθολικής Ορθοδοξίας: την πνευματική, την ηθική-μορφωτική και την κοινωνική-πολιτική. Δεν ήταν εξ άλλου ιδιαίτερα δύσκολο να πετύχη το μεγάλο αυτό κατόρθωμα ο θείος πατήρ, αφ’ ου καθ’ όλη την επίγειά του πορεία εναρμονιζόταν πλήρως με τις επιταγές του θείου λ(Λ)όγου, ενωτιζόμενος, μάλιστα, το σκεύος της εκλογής Του, τον θείο Παύλο, που του υπαγόρευε με ακρίβεια και ασφάλεια την εξήγηση των θείων γραφών!
Εκτός, όμως, από το τεράστιο συγγραφικό του έργο εξαιρετικά πλούσιο και εποικοδομητικό υπήρξε και το κήρυγμά του. Ποια πλευρά, αλήθεια, του καθημερινού βίου δεν άγγιξε με τον λόγο του ο ιερός πατήρ! Εκεί, όμως, που διακρίθηκε ιδιαιτέρως ο Χρυσόστομος ήταν ο χώρος της παιδαγωγίας. Κατέστη, με τις παιδαγωγικές του προτροπές και προτάσεις αληθινός σύμβουλος για όλη την οικογένεια, και μάλιστα χωρίς χρήματα! Οι σημερινοί καλοπληρωμένοι παιδαγωγοί, ψυχολόγοι και κάθε λογής σύμβουλοι γάμου και
οικογενείας αγνοούν ίσως ότι πολλές από τις θεωρίες και τα διδάγματά των αντλούνται από την σοφία όχι μόνον του Χρυσοστόμου αλλά και όλων των Πατέρων κάθε εποχής. Και τούτο διότι η σοφία αυτή «ως άνωθεν κατερχομένη» είναι διαχρονική, ασφαλής και καταξιωμένη, ενώ η κοσμική σοφία, όταν δεν εμποτίζεται από την σοφία του Λόγου, παραμένει επιφανειακή και γι’ αυτό αναξιόπιστη, και μάλιστα επιζήμια και ψυχοφθόρος.
Ας παρακολουθήσωμε, όμως, και πάλι τον τρόπο με τον οποίον ο εμπνευσμένος υμνογράφος αποδίδει με την γραφίδα του τόσο εύστοχα, αιώνες πριν, όλες τις πτυχές της χρυσοστομικής προσφοράς. Τον επαινεί, λοιπόν, για «την εξ ύψους σοφίαν» του, «την χάριν των λόγων παρά του Θεού», και επίσης για το γεγονός ότι «τοις πάσιν εξέλαμψεν ως χρυσός εν καμίνω», και κατήσχυνε με τον ζήλο του όχι μόνον «το αλλόφυλον φρύαγμα (=αυθάδεια, αλαζονεία)» του Αρείου αλλά ήλεγξε και «την φιλάργυρον πλάνην» της Βασιλίδος (Ευδοξίας).
Ήταν, μάλιστα, τόσο θαυμαστή η πίστη του και τόσο ανδρείο το φρόνημά του, ώστε «ούτε η έχθρα της παρανόμου Συνόδου» (της «επί Δρυν»), «ούτε το μίσος της παράφρονος Αυγούστης» «κατέσβεσαν τας αρετάς» του Αγίου Πατρός! Αντιθέτως, τον ανέδειξαν «σκεύος ένθεον της Εκκλησίας», «πλούτον άσυλον της ευσεβείας», δοχείον ελέους «τοις δεομένοις».
Σε άλλο δε σημείο ο υμνογράφος αποκαλεί τον Άγιο «νόμον πρακτικώτατον», «κανόνα ευθύτατον», «θεωρίαν και πράξιν, της σοφίας ακρότητες». Αλήθεια, ποιος άλλος κατάφερε να συνδυάση άριστα, όπως ο Άγιος, «τις ακρότητες της σοφίας», την θεωρία και την πράξη! Εκείνος, ασφαλώς, το κατάφερε, διότι δεν κήρυττε μόνον «λόγω» αλλά και εφήρμοζε «έργω» τον θείο λόγο, γινόμενος «οίκος καθαρώτατος των ιερών αρετών».
Αλλά και η περιγραφή του θυσιαστικού τύπου του ποιμένος, «του οσίου, ακάκου, αμιάντου, κεχωρισμένου από της αμαρτίας και εν τέλει υψηλοτέρου των ουρανών γενομένου», που δίδεται στο αποστολικό ανάγνωσμα της ημέρας της εορτής του Αγίου (Εβρ., ζ’ 26 – η’ 2), ταιριάζει απολύτως στην εικόνα του αμώμητου, πράγματι, Χρυσοστόμου, που αγωνιζόταν όμως με θάρρος και αυταπάρνηση υπέρ των δικαίων του λαού που εποίμαινε.
Οι σημερινοί μάλιστα ποιμένες, στην πλειοψηφία των, χρειάζεται να εξετάσουν προσεκτικά εάν και κατά πόσον ανταποκρίνονται και οι ίδιοι στις παραπάνω ιδιότητες του ευσεβούς, εναρέτου και υπέρ του δικαίου αγωνιζομένου ποιμένος, που δεν διστάζει να θυσιάση πρόθυμα τον εαυτό του για χάρη του λαού του, ακόμη και εάν πρόκειται να εγκαταλείψη τα προνόμια και μάλιστα τον θώκο του, όπως έκανε ο Χρυσόστομος.
Να γιατί και στην εποχή μας οι άνθρωποι αισθάνονται πολλαπλώς απογοητευμένοι και εγκαταλελειμμένοι, «ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα», διότι νοιώθουν ότι τις περισσότερες φορές ούτε αυτοί οι ίδιοι που κηρύττουν, και μάλιστα τον θείο λόγο, δεν πιστεύουν κατά βάθος στα λεγόμενά των, και το χειρότερο, «άλλα λένε και άλλα κάνουν».
Αυτή, εξ άλλου, είναι και η βαθύτερη αιτία της γενικώτερης κρίσεως και παραιτήσεως στις ημέρες μας, το γεγονός ότι ελλείπουν τα κατάλληλα πρόσωπα για ανατροπή της ζοφερής καταστάσεως και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ελπίδα και όραμα για ριζική αλλαγή και πρόοδο.
Για να μην μένωμε, όμως, μόνον στις διαπιστώσεις, χρειάζεται να διδαχθούμε από το παράδειγμα του γνησίου τέκνου και πατρός της Εκκλησίας μας, Ιωάννου του Χρυσοστόμου, και να υψώσωμε με τόλμη, όπως εκείνος, το ανάστημά μας στις αρχές και στις εξουσίες, στους κοσμοκράτορες του αιώνος τούτου, που μάχονται λυσσαλέα να διαλύσουν ο τι παραμένει ορθό, το χειρότερο δε να αλλοιώσουν το ορθόδοξο φρόνημα του λαού. Είναι επί τέλους καιρός να προβάλωμε σθεναρή αντίσταση απέναντι σ’ όλους όσους επιβουλεύονται τις αξίες μας, το όσιον, το αληθές, το δίκαιον, το ωραίον, το δημοκρατικόν, το αγαπητικόν και όλες τις άλλες παραδόσεις μας, ώστε να διαφυλάξωμε ακέραιη την πίστη μας, συνετή και αδιάφθορη την ζωή μας, δίκαιη και αγαπητική και μάλιστα αλληβοηθητική την πολιτεία μας.
Ενθυμούμενοι, μάλιστα, τους επίμονους αγώνες του Ιωάννου Χρυσοστόμου να διατηρήση την ενότητα και την ειρήνη μέσα και έξω από την Εκκλησία, ας εμπνεώμαστε και εμείς από αυτούς και ας τον παρακαλούμε θερμώς να καθοδηγή και εμάς στην εργασία και κυρίως στην συνεργασία για την αντιμετώπιση των ποικίλων δυσκολιών του βίου μας.
Φιλεύσπλαγχνε και φιλάγαθε Άγιε του Θεού, Ιωάννη, πρέσβευε υπέρ της σωτηρίας των ψυχών πάντων ημών. Αμήν!
Σοφία Μπεκρή, φιλόλογος – θεολόγος
