Γιατί νηστεύουμε το λάδι και τρώμε ελιές;

Του Φουντούλη Ιωάννη
Η παλιά καί αληθινή νηστεία συνίσταται στήν πλήρη αποχή τροφής ή στήν ξηροφαγία. Επειδή όμως αυτή δέν είναι δυνατόν νά τηρηθεί στίς μεγάλες περιόδους τών νηστειών τού εκκλησιαστικού έτους, λόγω δύσκολων συνθηκών ζωής ή έλλειψης ζήλου, έχουν στήν πράξη επινοηθεί διάφορες διευκολύνσεις, ώστε νά είναι δυνατή η εφαρμογή τής νηστείας από όλους τούς πιστούς.

Στήν αρχαία εποχή οι χριστιανοί μετά τήν ενάτη ώρα (3 μ.μ.) τών νηστήσιμων ημερών κατέλυαν μόνο νερό καί ψωμί. Σιγά-σιγά όμως όχι μόνο η διάρκεια τής ολοκληρωτικής αποχής από τροφή περιορίστηκε στά συνηθισμένα καί στίς άλλες μέρες όρια γι᾿ αυτό μετατέθηκαν καί οι Εσπερινοί τής Τεσσαρακοστής καί οι Προηγιασμένες τό πρωί αλλά καί άλλα είδη τροφών άρχισαν νά χρησιμοποιούνται, όπως οι καρποί, τά όσπρια, τά οστρακόδερμα, τά μαλάκια κ.ο.κ.

Μέσα στά πλαίσια αυτά μπορεί νά κατανοηθεί καί τό ότι τρώμε ελιές κατά τίς ημέρες πού δέν τρώμε λάδι, καί αυγοτάραχο κατά τίς ημέρες πού απέχουμε από ψάρια. Γιά τό πρώτο μπορούμε νά επικαλεστούμε τό λόγο ότι οι ελιές τρώγονται ως καρπός, ενώ η απαγόρευση τού λαδιού αφορά στά φαγητά πού παρασκευάζονται μέ λάδι.

Γιά τό δεύτερο η δικαιολογία είναι λιγότερο εύλογη, αφού δέν ισχύει τό ίδιο γιά τό γάλα ή τά αυγά, αλλά καί αυτά απαγορεύονται κατά τίς νηστείες μας ως «καρπός… καί γεννήματα ών απεχόμεθα» κατά τόν 56ο κανόνα τής Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου. Γνωρίζω πάντως ευλαβείς χριστιανούς πού κατανοούν ότι πρόκειται γιά «οικονομία», καί κατά τίς ημέρες τών μεγάλων νηστειών, όπως καί τήν παραμονή πού θά κοινωνήσουν, απέχουν καί από ελιές καί από αυγοτάραχο.

Είναι αλήθεια πώς αυτή τήν ερώτηση τήν ακούμε συχνά από καλοπροαίρετους πιστούς καί συχνότερα από μερικούς πού ειρωνεύονται τίς νηστείες. Θά μπορούσε καί στίς δύο περιπτώσεις νά υπογραμμιστεί η ελαστικότητα καί τό φιλάνθρωπο τών σχετικών εθίμων καί τών κανόνων τής Εκκλησίας, πού δέν έχουν σκοπό νά εξοντώσουν τούς ανθρώπους, αλλά νά τούς βοηθήσουν νά ασκηθούν στήν εγκράτεια καί νά κυριαρχήσουν στά πάθη τους. Άν τούς σκανδαλίζουν οι τροφές αυτές, μπορούν νά απέχουν από αυτές χωρίς κατά τόν απόστολο νά εξουθενώνουν τούς «εσθίοντας» ή νά «κρίνουν» (Ρωμ 14,3) τήν Εκκλησία γιά τήν φιλάνθρωπη τακτική της.

Τό νά αναλάβει η Εκκλησία αγώνα γιά τήν εκκαθάριση τών σχετικών μέ τή νηστεία εθίμων καί τών τροφών πού τρώγονται ή όχι σ᾿ αυτήν, ούτε τού παρόντος είναι ούτε μπορεί νά μείνει πάντοτε μέσα στά όρια τής σοβαρότητος. Εκείνο πού πρωτεύει είναι ο τονισμός τής ανάγκης τής νηστείας καί τής πνευματικής ωφέλειας πού προέρχεται απ᾿ αυτή, καθώς καί η προσπάθεια γιά τήν κατά τό δυνατόν συμμόρφωση τών πιστών στίς σχετικές εκκλησιαστικές διατάξεις, πού αρκετά έχουν ατονήσει στίς μέρες μας.