Η δοξολογική κατανόηση της ζωής και της Ιεραποστολής
Αναστασίου (†), Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Πάντα τα Έθνη 17 Α΄ Τρίμηνο 1986, σελ. 20-22
Όταν χρησιμοποιούμε εκφράσεις και έννοιες, όπως «δόξα Θεού», «δοξολογική στάση», «εις δόξαν Θεού», οι περισσότεροι συνήθως σκεπτόμαστε κάτι που προσφέρεται στο Θεό, μια υμνολογική στάση, κάτι που γίνεται για τη δόξα του Θεού. Η παράλληλη χρησιμοποίηση της λέξεως «δόξα» για θέματα του ανθρωπίνου βίου έχει συμβάλει στην αλλοίωση του αρχικού βιβλικού νοήματος της. Μερικοί μάλιστα διερωτώνται, τι ανάγκη έχει ο ανενδεής Κύριος του σύμπαντος, να του αναπέμπουν τα πλάσματα Του δόξα; Εν τούτοις, η έννοια, το μήνυμα και η επικαιρότητα των αληθειών που σχετίζονται με τη δόξα του Θεού είναι πολύ ευρύτερα και βαθύτερα και έχουν πολύμορφες συναρτήσεις για τη ζωή και την Ιεραποστολή.
Θεολογική και Βιβλική θεώρηση
1. Μια από τις αφετηριακές αλήθειες της πίστεως μας τονίζει ότι ο Θεός είναι ακατάληπτος και απρόσιτος στην ουσία. Η βιβλική όμως αποκάλυψη υπερβαίνει το αδιέξοδο της πρώτης αυτής θέσεως για το ακατάληπτο του Θεού με τη σαφή εξαγγελία του γεγονότος ότι, ενώ η ουσία του Θεού παραμένει ακατανόητη και άγνωστη, εν τούτοις η παρουσία Του γίνεται αισθητή στον κόσμο, στο σύμπαν, με τη φανέρωση της δόξης Του. Όταν ο Θεός αποκαλύπτεται στις διάφορες περιπτώσεις θεοφανειών, δεν γίνεται γνωστή η ουσία Του, αλλ’ η δόξα Του· διότι μόνο αυτό είναι σε θέση να αντιληφθεί και να αισθανθεί ο πεπερασμένος άνθρωπος.
Πρόκειται για τη θέρμη μιας θεϊκής παρουσίας, ασύλληπτου, απροσίτου, αλλά άμεσα αισθητής. Πρόκειται για τη δυναμική, δημιουργική, μεταμορφωτική ενέργεια της υπερουσίου Τριάδος. Η δόξα του τριαδικού Θεού αγκαλιάζει το σύμπαν, «τα πάντα», τα φέρνει μέσα στην περιοχή της αγάπης και της λυτρωτικής χάριτός Του. Και μένει στην απεραντωσύνη της αιωνιότητος· κι όταν ο χρόνος καταργηθεί.
Το κρίσιμο σημείο του ακατάληπτου και φανερουμένου με δική Του πρωτοβουλία Θεού προσπάθησε να φωτίσει λίγο η πατερική σκέψη με τη διάκριση ουσίας και ενεργειών του Θεού. Από το Μ. Βασίλειο μέχρι τη συστηματικότερη επεξεργασία του θέματος από το Γρηγόριο Παλαμά, η ανατολική χριστιανική σκέψη διακρίνει σταθερά μεταξύ κτιστού σύμπαντος και ακτίστων ενεργειών του Θεού. Ο «υπερούσιος» Θεός δεν ταυτίζεται με οποιαδήποτε κτιστή αντίληψη και ιδέα, όπως η φιλοσοφική έννοια της ουσίας. Αυτό που τελικά είναι σε θέση να προσλάβει ο άνθρωπος είναι η δόξα του Θεού. Η απόσταση μεταξύ πλάσματος και δημιουργού παραμένει απροσμέτρητη. Ο λόγος περί Θεού σε έσχατη ανάλυση είναι λόγος περί της δόξης του Θεού, η οποία εκφράζει ταυτόχρονα την απροσμέτρητη απόσταση, αλλά και την εγγύτητα Του.
Ό,τι γνωρίζουμε για το μυστήριο του Θεού, για το ευαγγελικό μήνυμα για τη σωτηρία του ανθρώπου σχετίζεται στη βάση του με τη φανέρωση της δόξης του Θεού. Γι’ αυτό και η αυθεντικότερη μορφή και προσφορά του παραμένει η δοξαστική. Αλλά και ο προσφυέστερος στοχασμός για το νόημα και τον τρόπο μεταφοράς αυτού του μηνύματος είναι ο δοξολογικός. Δεν πρόκειται τόσο για μέθοδο, όσο για στάση σκέψεως, διαθέσεως και ζωής, προ του απροσίτου μυστηρίου του αιωνίου Θεού. Η ορθή κατανόηση της δόξης του Θεού, η ορθή βίωση της και μετάδοση αποτελούν κεντρικά ενδιαφέροντα της Ορθοδοξίας και αξίζει αναλυτικότερα να προσεγγίσουμε το βιβλικό θεμέλιο της.
2. Αφετηρία της χριστιανικής εμπειρίας και στήριγμα αισιοδοξίας και ελπίδος είναι η πραγματικότητα ότι η δόξα του Θεού απλώνεται σ’ όλο τον κόσμο. Όσο απρόσιτη και υπερβατική είναι η ουσία του Θεού, τόσο οι ενέργειες της θείας ουσίας, η δόξα του Θεού αγκαλιάζει το σύμπαν. «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού» (Ψαλμ. 1 8,1). «Άγιος, άγιος, άγιος, Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πάσα η γη της δόξης αυτού» (Ησ. 6,3).
Η τραγωδία του κόσμου αρχίζει όταν με την εγωιστική χρήση της ελευθερίας των λογικών όντων (αρχικά τμήματος του αγγελικού κόσμου και κατόπιν του πρώτου ανθρωπίνου ζεύγους) σκιάζεται η δόξα του Θεού. Εξακολουθεί να ακτινοβολεί η λάμψη της, αλλά η τύφλωση και η σύγχυση, που προκάλεσε η αμαρτία με αυτή την έκρηξη ιδιοτέλειας και εγωπαθείας, σαν μολυσμένο σύννεφο παρεμβάλλεται ανάμεσα στην πραγματικότητα της δόξης του Θεού και την ανθρώπινη συνείδηση, που είναι το κορύφωμα της κτίσεως και την στερεί της δόξης του Θεού. Αυτή η αναπηρία βαραίνει την ανθρώπινη ύπαρξη: «Πάντες ήμαρτον και υστερούνται της δόξης του Θεού» (Ρωμ. 3,23). Οι άνθρωποι, ανίκανοι πια να χαρούν την παρουσία Του, «ουχ ως Θεόν εδόξασαν ή ευχαρίστησαν» (Ρωμ. 1,21). Θύματα των ψευδαισθήσεων και της μωρίας τους «ήλλαξαν την δόξαν του αφθάρτου Θεού» με τα ποικίλα είδωλα της φαντασίας και της βουλήσεως τους (Ρωμ. 1,21-22).
Μια νέα αποφασιστική και οριστική φανέρωση της δόξης του Θεού συντελείται με την εν Χριστώ αποκάλυψη. «Και ο Λόγος σαρξ εγένετο… και εθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόξαν ως μονογενούς παρά Πατρός» (Ίω. 1,14). Η γνώση του Λόγου, η κοινωνία μαζί Του είναι, σύμφωνα με την εμπειρία του Ιωάννου, «η θέα της δόξης» αυτού. Όλοι οι σταθμοί της ζωής του Χριστού, με την οποία συντελείται η αποκάλυψη του Θεού και η ανακαίνιση του σύμπαντος, είναι εκφράσεις της δόξης του Θεού. Η γέννηση Του σημαίνει «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία» ( Λουκ. 2,14). Το θαύμα της Κανά, με το οποίο αρχίζουν τα σημεία της Βασιλείας Του, αποτελεί « φανέρωσιν της δόξης του» (Ιω. 2,11). Στο όρος της Μεταμορφώσεως, πιο άμεσα και εκτυφλωτικά, αποκαλύπτεται στους τρεις Μαθητές «η δόξα αυτού» (Λουκ. 9,32), η θεανθρώπινη φύση Του στη θεϊκή λάμψη της θείας δόξης.
Ιδιαίτερα όμως το Πάθος και η Σταύρωση αποτελούν τη φανέρωση της δόξης του Θεού, στις πιο ασύλληπτες και πρωτοφανέρωτες διαστάσεις της. Ο ίδιος ο Χριστός στην τελευταία προσευχή Του προς τον Πατέρα αναφέρεται άμεσα σ’ αυτή την αλήθεια, συνδέοντας οργανικά και εσωτερικά τα θέματα της αγάπης, της ζωής, της δόξης, που αποτελούν εκφράσεις της λυτρωτικής κινήσεως ( Ιω. 17,1-26). Με το Πάθος Του που ακολουθείται άμεσα από την Ανάσταση, ο Χριστός εισέρχεται «εις την δόξαν Του» (Λουκ. 24,27). Συντρίβοντας οριστικά το κράτος του θανάτου και λαμβάνοντας « πάσαν εξουσίαν εν ουρανώ και επί γης» (Ματθ. 28,18), ο αναστάς Χριστός «αναληφθείς εν δόξη » ενώνει «τα επί γης τοις ουρανίοις », ανυψώνοντας την ανθρώπινη φύση εν δεξιά του Πατρός της δόξης, επαναφέροντας την ανθρώπινη ιστορία στην οριστική της κατεύθυνση.
Έκτοτε, αυτό που συνετελέσθη οντολογικά στην ανθρώπινη φύση εν τω προσώπω του Πρωτοτόκου της κτίσεως συνεχίζεται με την έκχυση του Αγίου Πνεύματος. Με την Πεντηκοστή η δόξα του Θεού αποκαλύπτεται και φανερώνεται μ’ έναν άλλο δυναμικό τρόπο «πνοής βιαίας » και «γλωσσών ωσεί πυρός» ( Πραξ. 2,2-3).
Η φανέρωση της παρουσίας του Τριαδικού Θεού στο σύμπαν, στο χρόνο και την αιωνιότητα συντελείται με τη συνεχή ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.
Από την Πεντηκοστή οι απόστολοι της Εκκλησίας κάθε εποχής προσκαλούν τους ανθρώπους «εις το περιπατήσαι αυτούς αξίως του Θεού» του καλούντος τους ανθρώπους «εις την εαυτού βασιλείαν και δόξαν» (Α’ Θεσ. 2,11 -1 2). Αυτή η πρόσκληση, «παράκληση» και «παραμυθία» συνιστά το σκοπό της ορθοδόξου ιεραποστολής. Πυρήνας του αποστολικού μηνύματος παραμένει η διακήρυξη «τις ο πλούτος της δόξης του μυστηρίου τούτου εν τοις έθνεσιν, ος έστι Χριστός εν ημίν, η ελπίς της δόξης» (Κολ. 1,27). Και σκοπός της χριστιανικής ζωής καθορίζεται η μετοχή σ’ αυτή τη δόξα του Χριστού.
Όλος ο εσχατολογικός προσανατολισμός της Εκκλησίας κορυφώνεται στο σημείο όπου η δόξα του Θεού φανερώνεται σ’ όλη της την αίγλη και πληρότητα, όταν ο Υιός του ανθρώπου έλθει «εν τη δόξη αυτού» και « καθίση επί θρόνου δόξης αυτού» για την οριστική κρίση και ολοκλήρωση της βασιλείας Του.
Όσοι δέχθηκαν το φως της δόξης του Θεού με ταπείνωση και πίστη, μετασχηματίζοντας το μέσα στη ζωή τους σε αγάπη, βλέπουν τη δόξα του Θεού σαν φως. Όσοι αρνήθηκαν κι απώθησαν την αποκάλυψη της δόξης του Θεού στην ταπεινή της μορφή την αντικρύζουν πια ως εκτυφλωτικό πυρ καταναλίσκον. Η ακτινοβολία της δόξης του Θεού σφραγίζει την ιστορία και την προεκτείνει σε ασύλληπτες διαστάσεις.
Οι τελευταίες σελίδες της Κ. Διαθήκης, φωτίζοντας το εσχατολογικό όραμα της Εκκλησίας, περιγράφουν την « πόλιν την αγίαν Ιερουσαλήμ», η οποία κατέρχεται εκ του ουρανού από του Θεού και φωτίζεται αποκλειστικά από «την δόξαν του Θεού» (Αποκ. 21,10,23). Όλοι οι δυνατοί της γης « φέρουσι την δόξαν και την τιμήν αυτών εις αυτήν» καταθέτοντας τη δόξα και την τιμή των εθνών (21,24-26). Κάθε άλλη δόξα του κόσμου, των πολιτισμών των λαών της γης, κατατίθεται στα πόδια του Θεού, βρίσκει το τέλος και την πλήρωση της στη μετοχή της στη θεία δόξα.
Οικείωση και ακτινοβολία της θείας δόξης
Μέσα στη δοξολογική αυτή προοπτική η ιεραποστολή δεν νοείται σαν μέθοδος προσηλυτισμού και προσελκύσεως νέων μελών σε μια κλειστή κοινωνία που ζει για τον εαυτό της, αλλά σαν μια πολύφωνη, πολυδιάστατη φανέρωση της δόξης του Θεού από τη δοξολογούσα Εκκλησία, από κάθε δοξολογούντα πιστό, με δύο βασικούς σκοπούς. Την κινητοποίηση (α) ολόκληρης της ανθρωπίνης υπάρξεως για την προσοικείωση και εξαγγελία της δόξης του Θεού· (β) την κινητοποίηση ολόκληρης της ανθρωπότητος για μια κοινή πορεία μέσα στο χώρο που φωτίζεται από τη δόξα του Θεού και μια συμβολή για την επάνοδο όλης της δημιουργίας στο δοξολογικό ρυθμό.
1. Οικείωση της δόξης του Θεού και ακτινοβολία της είναι δύο συνεχείς κινήσεις του ιδίου βασικά παλμού. Η δοξολογική εξαγγελία του Ευαγγελίου έρχεται σαν απάντηση στην αποκάλυψη της θείας δόξης στην ψυχή. Και στη συνέχεια γίνεται νέα αιτία προσλήψεως της δόξης του Θεού.
Η ζωή εν Χριστώ δεν σημαίνει μια απλή παραδοχή μερικών θέσεων πίστεως, αρχών· και κανόνων συμπεριφοράς. Οσάκις δόθηκε εκεί η έμφαση, φθάσαμε σε στείρες και αποκρουστικές μορφές τυπολατρίας, νομικίστικου πνεύματος, στυγνής ηθικιστικής νοοτροπίας. Σκοπός της χριστιανικής ζωής παραμένει η εν Χριστώ προσοικείωση της δόξης του Θεού δια τού Πνεύματος. Αυτή η οικείωση αποκαλύπτεται σαν φως, αγάπη, αγαλλίαση ήδη απ’ αυτήν εδώ τη ζωή. Οι ακτίνες της δόξης του Θεού εισδύουν στην ανθρώπινη ύπαρξη με τη χάρη των μυστηρίων. «Η χάρη δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα είδος ενάρξεως εντός μας της δόξης». Αυτή η δόξα του Κυρίου, που εγκαταφυτεύεται στις ψυχές πρέπει να αυξήσει τη λάμψη της.
Η θέα της δόξης του Θεού ακολουθεί τη ζωντανή πίστη. Όχι μόνο στη Μάρθα, αλλά και σε κάθε άνθρωπο απευθύνεται ο λόγος του Χριστού «εάν πιστεύσης όψει την δόξαν του Θεού» ( Ιω. 11,40).
Ο Χριστός δεν μας προσφέρει μια νομικού τύπου απαλλαγή από την ένοχη, μια στατική δικαίωση. «κλήση», «δικαίωση» είναι στάδια μεταβατικά. Το τέρμα παραμένει η δόξα, η πορεία και η συμμετοχή στη δόξα του Θεού. « Ους δε εδικαίωσε τούτους και εδόξασε» (Ρωμ. 8,30).
Φωτισμός και δόξα, πίστη και δόξα, αίνος και δόξα, δόξα και έργα προχωρούν παράλληλα.
Όλες οι ενέργειες και δραστηριότητες των πιστών πρέπει να αναφέρονται στη δόξα του Θεού. «Δοξάσατε ουν τον Θεόν εν τω σώματι υμών και εν τω πνεύματι υμών άτινά εστι του Θεού» (Α’ Κορ. 6,20). Ολόκληρη η ανθρώπινη ύπαρξη, οι σωματικές και πνευματικές λειτουργίες και δυνατότητες μετέχουν στη δόξα του Θεού. Την προσλαμβάνουν και την αναπέμπουν.
Η συμμετοχή στη θεία δόξα στην οποία έχουν κληθεί οι χριστιανοί, σημαίνει ένα γενικό μετασχηματισμό της υπάρξεως, μια καθολική μεταμόρφωση μέσα στην πνοή και τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος. Πρόκειται για γενική ανάκραση της υπάρξεως του ανθρώπου, για ολοκληρωτική ανακαίνιση της με την ενέργεια Του. Την ώρα που ο πιστός γίνεται με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος κατοικητήριο της δόξης του Θεού, γίνεται συγχρόνως πομπός ακτινοβολίας της θείας δόξης, αποφασιστικός δηλαδή παράγων ιεραποστολής.
Στο Γεροντικό καταχωρείται μια υπέροχη λεπτομέρεια της ζωής ενός ανώνυμου αγίου: « Είπεν ο Αββάς Ιωάννης ο Κολοβός, ότι γέρων τις πνευματικός απέκλεισεν εαυτόν και ην επίσημος εν τη πόλει και δόξαν έχων πολλήν. Εδηλώθη δε αυτώ, ότι μέλλει τις των αγίων αναλύειν και δεύρο ασπάσαι αυτόν πριν κοιμηθήναι. Καί ενεθυμήθη εν εαυτώ, ότι εάν εξέλθω ημέρας, επιτρέχουσιν οι άνθρωποι, και πολλή μοι δόξα γίνεται, και ουκ αναπαύομαι εν τούτοις· απέλθω ουν οψέ εν τη σκοτία, και λανθάνω πάντας. Εξελθών ουν οψέ του κελλίου ως θέλων λαθείν, και ιδού εκ του Θεού καταπέμπονται δύο άγγελοι μετά λαμπάδων, παραφαίνοντες αυτώ… «πας ο υψών εαυτώ ταπεινωθήσεται· ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται»
Όοσι καθίστανται δέκτες της θείας δόξης εκπέμπουν στη συνέχεια μία μεταμορφωτική ακτινοβολία μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, μέσα στην ανθρωπότητα. Μόνοι οι δοξασμένοι από την θεία χάρη μπορούν ουσιαστικά να δοξάζουν τον Θεό, όντας οι ίδιοι φορείς της δόξης Του. Γι’ αυτό οι άγιοι παραμένουν οι σπουδαιότεροι «ιεραπόστολοι» του Χριστιανισμού.
2. Η δοξαστική αυτή έκφραση και πορεία δεν πρέπει, ούτε μπορεί, να μείνει μία προσωπική δόνηση ή μία κοινοτική εμπειρία της Εκκλησίας. Πρέπει να απλωθεί σ’ όλη την κτίση. « Υψώθητι επί τους ουρανούς ο Θεός και επί πάσαν την γην η δόξα σου» (Ψαλμ. 96,6,1 1 και 107,5). Αυτός ο βιβλικός στίχος, που απαγγέλλεται στο τέλος της θείας Λειτουργίας, αποτελεί ένα ιεραποστολικό σύνθημα για την κοινότητα των πιστών που ύστερα από λίγο θα σκορπίσουν στις καθημερινές τους ενασχολήσεις. Ο δοξολογικός ύμνος πρέπει να απλωθεί σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα. «Αναγγείλατε τοις έθνεσιν την δόξαν αυτού» (Ψαλμ. 95,3). Η εμπειρία του θείου φωτός της δόξης του Τριαδικού Θεού δεν επιτρέπεται να μείνει προνόμιο μερικών κοινοτήτων και λαών. «Είδοσαν πάντες οι λαοί την δόξαν αυτού» (Ψαλμ. 96,6). Όσοι ευεργετήθηκαν και δέχθηκαν τη δόξα του Θεού οφείλουν στη συνέχεια να γίνουν εστίες ακτινοβολίας του θείου φωτός «προς φωτισμόν της γνώσεως της δόξης του Θεού εν προσώπω Ιησού Χριστού» (Β’ Κορ. 4,6).
Η ιεραποστολική προσπάθεια μέσα σ’ αυτή την προοπτική είναι μια σαφής δοξολογική κίνηση. «Και γαρ και τούτο μάλιστα αίνος, τούτο μάλιστα δόξα εις Θεόν, όταν πολλούς επιζητεί τους μέλλοντας αυτού απολαύειν σωτηρίας» (Χρυσόστομος).
Το ιεραποστολικό ενδιαφέρον επεκτείνεται στην ανακαίνιση όλου του ιστορικού γίγνεσθαι και ακόμη κάθε μορφής πολιτιστικής εκφράσεως. Παραμερίζοντας τις τάσεις οιουδήποτε πλατωνικού η νεοπλατωνικού δυισμού, με τη βεβαιότητα ότι η αποκάλυψη της δόξης του Θεού δεν απευθύνεται αποκλειστικά στο νου, στη φαντασία, σε μερικές μόνο λειτουργίες του άυλου μέσα μας, αλλά σ’ όλο τον άνθρωπο και σ’ όλα τα ανθρώπινα, καλούμεθα να εργασθούμε για τον ανακαινισμό των πάντων μέσα σ’ αυτή την ακτινοβολία της δόξης του Θεού.
Τα «πάντα» μετέχουν στη μεταμορφωτική διαδικασία. Η χάρη μεταδίδεται δια της ύλης αγιάζοντας όλη την κτίση με τον άρτο και τον οίνο, που γίνονται σώμα και αίμα του Χριστού, «του Κυρίου της δόξης», με τη συμμετοχή στην ευχαριστιακή δοξολογία όχι μόνο του ανθρωπίνου πνεύματος, αλλά και των υλικών στοιχείων (της φωτιάς, του νερού, του λιβανιού, του ελαίου).
Η δοξολογία της κτίσεως εναρμονίζεται με τη βουλητική δοξολογία των ελευθέρων όντων. Το υλικό σύμπαν μετέχει στη δοξολογία του Θεού. «Επί τους ουρανούς η δόξα αυτού» (Ψαλμ. 1 1 2,4). Με τη συνεχή ενέργεια του Αγίου Πνεύματος θα ακτινοβολήσει σ’ όλη τη γη. « Πληρωθήσεται της δόξης αυτού πάσα η γη» (Ψαλμ. 71,19). Όλοι όσοι μετέχουν στην Εκκλησία του Χριστού καλούνται να συμβάλλουν σ’ αυτό.
Η φανέρωση της δόξης, που αποκαλύφθηκε στην έλλογο κτίση με την παρουσία του Χριστού και τη διακήρυξη της καθολικής εξουσίας Του «υπέρ πάντα» και στη συνέχεια με την έκχυση του Αγίου Πνεύματος «επί πάσαν σάρκα» (Ίωήλ 3,1· Πραξ. 2,1 7), πρέπει να διαπεράσει την Ιστορία, τις κοινωνικές δομές, τις πολιτιστικές εκφράσεις. Τα πάντα καλούνται να μετασχηματιστούν και να ανακεφαλαιωθούν εν Χριστώ δια της ενεργείας του Αγίου Πνεύματος. Όλες οι εκφράσεις ανθρώπινης δημιουργίας, «τα πάντα» καλούνται να μετάσχουν σ’ αυτή τη δοξολογική κίνηση. Τελικά, κι αυτή η κτίση «ελευθερωθήσεται… εις την ελευθερίαν της δόξης των τέκνων του Θεού» (Ρωμ. 8,21).
Με την ενεργό συμμετοχή των πιστών, οι οποίοι κινούνται στην περιοχή της ακτινοβολίας της θείας δόξης, συντελείται η μεταμορφωτική πορεία του κόσμου. Ο «λόγος» του κόσμου συμπυκνώνεται στη δόξα του Θεού. Ιεραποστολή τελικά σημαίνει καθολική κινητοποίηση για μια καθολική δοξολογία του σύμπαντος.
