Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
“Θέλεις υγιής γενέσθαι1”
Εισήλθαμε, αδελφοί μου, στην περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η περίοδος αυτή δεν αποτελεί μόνο τη σπονδυλική στήλη ολόκληρου του εκκλησιαστικού μας έτους, αλλά κυρίως χρονικό διάστημα κατά το οποίο μπορούμε να ανακτήσουμε τις πνευματικές μας δυνάμεις και να αποκτήσουμε το πολύτιμο αγαθό που είναι η υγεία της ψυχής και του σώματος.
Η νηστεία, (την οποία χρησιμοποιεί η Εκκλησία μας, όχι μόνο με τη στενή έννοια της λέξεως, αλλά με την ευρύτερη, δηλαδή νηστεία «ουχί βρωμάτων» μόνον αλλά κυρίως, κατά την έκφραση του Μ. Βασιλείου, «εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους, επιορκίας»2), η προσευχή, αλλά και όλα τα πνευματικά μέσα, που διαθέτει η Αγία μας Εκκλησία, κατατείνουν στο να αποκτήσει ο άνθρωπος την αληθινή υγεία που είναι η αρετή, δηλαδή η φυσική κατάσταση της ψυχής. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής θα τονίσει χαρακτηριστικά : «ώσπερ υγεία προς το σώμα… ούτως αρετή προς την ψυχή»3. Και ο Μέγας Βασίλειος στην ένατη ομιλία του στην Εξαήμερο, θα προσθέσει τη δική του εμπειρία : «περισσότερο οικείες είναι οι αρετές στην ψυχή, παρά η υγεία στο σώμα»4.
Γιατί λοιπόν υπάρχει γύρω μας η πνευματική ασθένεια από την οποία προέρχονται, σύμφωνα με την πατερική γραμματεία, οι ασθένειες του σώματος;
1. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, ερμηνεύοντας αλάνθαστα με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος τα ιερά κείμενα της Αγίας Γραφής, μας υπογραμμίζουν ότι οι αρετές είναι σύμφυτες με τη φύση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, βγαλμένος από τα χέρια του Δημιουργού, είχε τη δυνατότητα, με τις αρετές τις οποίες τον στόλισε ο Θεός και με την δική του συνενέργεια, να τις αυξήσει, ώστε να φτάσει στη τελειοποίησή του. Δηλαδή, από το «κατ’ εικόνα» να φτάσει στο «καθ’ ομοίωσιν». Ενώ του δόθηκε το «κατ’ εικόνα Θεού», με την ελεύθερη συμμετοχή του στη θεουργό χάρη του Θεού θα μπορούσε να φθάσει στον προορισμό του και να γίνει κατά χάριν υιός του Θεού και κληρονόμος της Βασιλείας των Ουρανών. Ο θαυμαστός Ιεράρχης της Καισαρείας, Μέγας Βασίλειος ερμηνεύοντας το λόγο της Αγίας Γραφής : «ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόναν ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν», λέει τα εξής : «Το κατ’ εικόνα το έχουμε από τη δημιουργία μας. Το καθ’ ομοίωσιν όμως το κατορθώνουμε με την προαίρεσή μας. Αυτό το καθ’ ομοίωσιν υπάρχει μέσα μας εν δυνάμει, είναι στο χέρι μας όμως να το ενεργοποιήσουμε. Ο Θεός μάς έδωσε τη δύναμη και μας άφησε να γίνουμε εργάτες της ομοιώσεώς μας προς Αυτόν ώστε να είναι δικός μας ο μισθός του κατορθώματος. Όπως όταν δούμε μία τελειωμένη εικόνα, δεν επαινούμε απλά την εικόνα, αλλά θαυμάζουμε και τον ζωγράφο, έτσι σε εμάς άφησε ο Θεός να γίνουμε όμοιοί Του. Το κατ’ εικόνα σημαίνει να έχω το λογικόν, ενώ αρχίζω τον αγώνα για το καθ’ ομοίωσιν με την ένδυση του Χριστού, με το να γίνομαι Χριστιανός»5.
Άρα λοιπόν η αύξηση της αρετής συνυφασμένη με το αγαθό της ελευθερίας, κυρίως όμως με τη συνεργασία της χάριτος του Θεού, θα έδινε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να φτάσει στην ατέλεστον τελειότητα σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου: «έσεσθε ουν υμείς τέλειοι, ώσπερ ο πατήρ υμών ο εν τοις ουρανοίς τέλειος εστί»6.
2. Σ’ αυτήν τη δυναμική κατάσταση της τελειότητας οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν για την παρουσία του γενάρχου Αδάμ μέσα στον Παράδεισο της τρυφής. Ήταν περιβεβλημένος με τη χάρη του Θεού, απαθής και αμέριμνος με μόνο έργο την ακατάπαυστη υμνολογία Του7. Είχε τη δυνατότητα να έχει τη θέα του Θεού, να επικοινωνεί και να συνομιλεί μαζί Του κατά τον τρόπο που συναντούμε τόσο στα κείμενα της Αγίας Γραφής όσο και στη θεολογία των Πατέρων μας. Ο στύλος της Εκκλησίας, ο Μέγας Αθανάσιος, στο περί ενανθρωπήσεως έργο του, τονίζει ότι «ο άνθρωπος τότε ζούσε τον αληθινόν βίον. Δεν υπήρχε σε αυτόν η διαίρεσις, ούτε με το Θεό, ούτε στον ίδιο του τον εαυτό, ούτε με τα άλλα δημιουργήματα. Ζούσε βίον άλυπον και ανώδυνον και αμέριμνον»8. Έτσι εμφάνιζε όλα τα στοιχεία της υγείας. Δεν υπήρχε ούτε ο κόπος, ούτε η σωματική ασθένεια, ούτε καθετί που θα του προξενούσε λύπη. Αυτή η κατάσταση χάθηκε όταν ο άνθρωπος απώλεσε το στόχο του πέφτοντας στο προπατορικό αμάρτημα.
3. Τι ήταν αλήθεια αυτή η φοβερή πτώση;
Σκοτασμό του νου και διακοπή κοινωνίας με το Θεό, την χαρακτηρίζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Γράφει σχετικά ο μεγάλος δογματολόγος π. Ιωάννης Ρωμανίδης : «Εσκοτισμένος νους σημαίνει ότι η νοερά ενέργεια της καρδιάς του ανθρώπου δεν ενεργεί σωστά. Η νοερά ενέργεια αρχίζει να ενεργεί σωστά μόνον όταν ο άνθρωπος περάση από την κάθαρση και φθάση στον φωτισμό. Ο νους είναι σκοτισμένος διότι είναι γεμάτος από λογισμούς και έχει σκοτισθή από αυτούς. Αυτό συμβαίνει όταν οι λογισμοί της διανοίας κατέβουν στην καρδιά και γίνουν λογισμοί του νοός… Ο νους όμως πρέπει να είναι τελείως άδειος από λογισμούς, ώστε να μπορεί να έλθη στον άνθρωπο το Πνεύμα το Άγιο να κατοικήση και να παραμείνη μέσα του»9.
Έτσι, οι αρετές με τις οποίες ήταν στολισμένος ο άνθρωπος, έχασαν το δυναμισμό τους και η εικόνα του Θεού ήταν πλέον αλλοιωμένη από το πρώτο κάλλος που είχε. Χάνει λοιπόν τον προορισμό του, δεν γνωρίζει την πραγματική ζωή και βρίσκεται κάτω από την επήρεια της αμαρτίας και των παθών. Ο Άγιος Κύριλλος Πατριάρχης Ιεροσολύμων είναι χαρακτηριστικός σχετικά με το προπατορικό αμάρτημα και την πτώση του Αδάμ :
«Ο διάβολος σχεδιάζει και προωθεί το κακό και παρακινεί προς την αμαρτία, αλλά δεν μπορεί να επιβληθεί αναγκαστικά σ’ αυτούς που δεν θα δεχθούν τις εισηγήσεις του… Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ευθύ και αυτός σκόρπισε το λογισμό του σε πολλούς στόχους και κατευθύνσεις… Και ο μεν Δημιουργός, που είναι αγαθός, δημιούργησε τον άνθρωπο για να εργάζεται το αγαθό. Το δε δημιούργημα, μεταστράφηκε εξαιτίας της κακής του προαίρεσης, σε εργάτη της πονηρίας… Ο πρωτόπλαστος παράκουσε την εντολή του Θεού, ο Θεός όμως ως φιλάνθρωπος, ναι μεν τον βγάζει εκτός του Παραδείσου, τον στέλνει δε να κατοικήσει απέναντι του Παραδείσου, ώστε βλέποντας τον τόπο από τον οποίο εξέπεσε… να έρθει σε μετάνοια και να σωθεί… Ας μην απελπιστούμε αδελφοί μου. Ας μην αφήσουμε τον εαυτό μας. Δεν είναι σωστό να βυθιστούμε στο τέλμα της απογνώσεως. Γιατί είναι φοβερά επικίνδυνο και εγκυμονεί πολλά κακά το να μην έχει κανείς βάσιμη ελπίδα για τη μετάνοιά του»10.
Να γιατί η Εκκλησία με τα μέσα τα οποία διαθέτει, έρχεται και μας υπενθυμίζει τακτικά και ιδιαιτέρως την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, την παρουσία της αμαρτίας και μας καλεί σε μετάνοια. Και, όπως ένα νοσηλευτικό ίδρυμα κάνει τα πάντα για τη θεραπεία του ασθενούντος ανθρώπου, έτσι και το ιατρείο των ψυχών μάς υπενθυμίζει συνεχώς την αποφυγή της αμαρτίας και το στολισμό των αρετών.
«Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος, ιδού ημέρα σωτηρίας»11.
Καιρός νηστείας, προσευχής, αγώνων πνευματικών, προκειμένου να καρποφορήσουμε στις αρετές και να ανακτήσουμε την πολυπόθητη υγεία, ώστε να φθάσουμε στη θεωρία του Θεού και να εισέλθουμε στη Βασιλεία των Ουρανών.
1 Ιω. 5,7
2 Μ. Βασιλείου, «Περί Νηστείας, Λόγος Β’», PG 31,196
3 Μαξίμου Ομολογητού, «Περί αγάπης κεφαλαίων, Τετάρτη εκατοντάς», κεφ. μστ’, PG 90,1057
4 Μ. Βασιλείου, «Εξαήμερος , ομιλία θ’», κεφ 4, ΕΠΕ 4,345
5 Μεγάλου Βασιλείου, «Λόγος Α’ Περί της του ανθρώπου κατασκευής», κεφ. 20-21, PG 30,30-32
6 Ματθ. 5,48
7 Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως», κεφ. Β’ (11), 25, ΕΠΕ 1,203
8 Μεγάλου Αθανασίου, “Λόγος περί της ενανθρωπήσεως του Λόγου και της διά σώματος προς ημάς επιφανείας Αυτού”, κεφ. 3, PG 25b,101C
9 Πρωτοπρ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδη, «Πατερική Θεολογία», εκδ. Παρακαταθήκη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 39
10 Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, «Κατηχήσεις», ‘Εκδ. Ετοιμασία, Καρέας 1991, σελ. 54-59
11 Ιδιόμελο Αποστίχων Εσπερινού Κυριακής Τυρινής
-120x86.jpg)
