Ή έναρξη της Λειτουργίας ξεκινάει με το Ευλογημένη ή βασιλεία τον Πατρός και του Υιού και τού Αγίου Πνεύματος.
Δηλαδή με το πού ξεκινάμε εξαγγέλλεται ή προοπτική του εκκλησιαστικού σώματος ως παρουσία, συγκεκριμένη παρουσία. Ή παρουσία αυτή έχει να κάνει με το έσχατο πού το κάνουμε παρόν.”
Ή Λειτουργία τού λόγου αναπτύσσεται σέ 9 βήματα. Σπεύδω να πω ότι ή Λειτουργία του μυστηρίου αναπτύσσεται σέ 14 βήματα. Υπάρχουν βηματισμοί, και όταν θα έρθουμε σ’ αυτή την ανάλυση θα φανεί από το περιεχόμενο πώς αναπτύσσονται αυτές οι κλίμακες.
1. Έναρξη.
Ή έναρξη της Λειτουργίας ξεκινάει με το Ευλογημένη ή βασιλεία τον Πατρός και του Υιού και τού Αγίου Πνεύματος. Δηλαδή με το πού ξεκινάμε εξαγγέλλεται ή προοπτική του εκκλησιαστικού σώματος ως παρουσία, συγκεκριμένη παρουσία. Ή παρουσία αυτή έχει να κάνει με το έσχατο πού το κάνουμε παρόν. Ή έκφραση «ή Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» είναι έκφραση πού αναφέρεται στην έσχατη κατάσταση της ιστορίας, σ’ αυτό πού συνηθίζουμε να λέμε Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, όταν όλα θα συμφιλιωθούν και ό Κύριος θα είναι ανάμεσα μας. Αυτή ή Βασιλεία πραγματοποιείται, ή τουλάχιστον υπάρχει πρόθεση να πραγματοποιηθεί μέσα στη θεία Λειτουργία, γι’ αυτό και εξαγγέλλεται ως το έσχατον εντός της ιστορίας το έσχατον γίνεται παρόν. Είναι απόλυτα νομίζω εμφανής ό εσχατολογικός χαρακτήρας πού έχει ή θεία Λειτουργία, κατά το β’ βέβαια μέρος της, άλλα ξεκινάει από το α’: ψηλαφούμε την ιστορία, ανάγουμε την ιστορία στον Θεό και ξαναπαίρνουμε την ιστορία ως Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και τού Αγίου Πνεύματος.
2. Ειρηνικά.
Αμέσως μετά ακολουθεί μια σειρά «αιτήσεων», πού τα ονομάζουμε «ειρηνικά», γιατί χρησιμοποιούν τη λέξη «ειρήνη». Ήδη από τούς προφήτες, το θέμα της ειρήνης παίρνει ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, μάλιστα ό Ιεζεκιήλ θα δώσει έναν χαρακτήρα και θα διαχωρίσει την ειρήνη πού επιδιώκει ό άνθρωπος από την ειρήνη πού φέρνει ό Θεός. Ό Χριστός θα χρησιμοποιήσει δύο φορές στα Ευαγγέλια αυτή την αναφορά τού προφήτη Ιεζεκιήλ και θα υπογραμμίσει ότι φέρνει μια ειρήνη (και είναι γνωστός ό συχνός χαιρετισμός «ειρήνη υμίν»), όχι όμως την ειρήνη πού μας δίνει ό κόσμος, ου καθώς ό κόσμος διδωσι υμίν, αλλά μια άλλη ειρήνη, τη δική του ειρήνη. Μπορεί έκ πρώτης οψεως να μην φαίνεται ότι τα «Ειρηνικά» αναφέρονται σέ τέτοια ειρήνη, αλλά, όπως θα δούμε στο οικείο μέρος, το αιτούμενο είναι ή ιστορία να ζει εν ειρήνη. Επομένως τα ειρηνικά αναφέρονται στη λεγόμενη στρατευόμενη Εκκλησία, δηλαδή τα ζώντα μέλη της ιστορίας πού αποτελούμε την ορατή ιστορία της, και ή οποία στρατευόμενη Εκκλησία οδεύει προς τη θριαμβεύουσα Εκκλησία, προς την Εκκλησία της αγιότητας.
3. Αντίφωνα.
Μαζί με τα ειρηνικά και με τις λεγάμενες μικρές συναπτές (μικρές δεήσεις) παρεμβάλλονται τρεις ψαλτικές ομάδες, τα «αντίφωνα», τα όποια έρχονται από πολύ παλιά. Έχουν ως βάση τούς ψαλμούς και είναι μια δοξολογία για τη δημιουργία στην οποίαν ανήκουμε και την όποια καλούμαστε να διαχειριστούμε. Οι ευχές των μικρών συναπτών προσπαθούν να μάς συνδέσουν με δύο στοιχεία πού είναι ουσιώδη στην ορθόδοξη παράδοση: α) το βιβλικό υπόβαθρο, και β) το ιστορικό υπόβαθρο.
4. Μικρά είσοδος.
Αμέσως μετά ακολουθεί ή «μικρά είσοδος». Τί είναι ή μικρά είσοδος; Είμαστε στο α’ μέρος πού λέγεται Λειτουργία τού λόγου, στο διδακτικό μέρος, επομένως προβάλλεται το θεμέλιο αυτής της διδαχής, υψώνεται το Ευαγγέλιο. Το Ευαγγέλιο παλαιότερα φυλασσόταν σέ ένα σκευοφυλάκιο στην είσοδο τού ναού. Από εκεί λοιπόν το έπαιρναν και με πομπή το έφερναν στο μέσον της Εκκλησίας. Σήμερα το Ευαγγέλιο είναι τοποθετημένο πάνω στην αγία Τράπεζα και ή είσοδος ξεκινάει από εκεί, διέρχεται διά τού ναού, υψώνεται στο κέντρο του και καταλήγει στην αγία Τράπεζα. Δηλαδή με την είσοδο έχουμε την είσοδο τού Λόγου στον κόσμο της άλογίας. Ό Υιός ως Λόγος έρχεται στην ιστορία, αλλά έρχεται υποστατικός, ένυποστασιάζεται ό Λόγος, γίνεται άνθρωπος ό Λόγος. Όταν λοιπόν εξαγγέλλει ό ιερέας «Σοφία», υψώνοντας το Ευαγγέλιο, δεν εννοεί μόνον ότι τα λόγια πού περιέχουν τα Ευαγγέλια είναι σοφά, αλλά κυρίως ότι το περιεχόμενο της διδασκαλίας της Εκκλησίας έχει ως βάση τον Υιό και Λόγο τού Θεού, ό όποιος είναι ή ένυπόστατη Σοφία.
5. Τρισάγιος ύμνος.
Ό «τρισάγιος ύμνος » είναι και αυτός παλαιότατος ύμνος. Άπαντα ήδη στην Παλαιά Διαθήκη, στο όραμα του Ησαΐα, και δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αναγωγή των διασκορπισμένων, πού είμαστε όλοι μας, σέ μια συγκεκριμένη ενότητα διά του έργου της δοξολογίας. Όλοι μαζί δοξολογούμε κατά τον ίδιο τρόπο τον Θεό, όπως, σύμφωνα με το όραμα, όλος ό πνευματικός κόσμος, οι άγγελοι, δοξολογούν τον Θεό με μια φωνή. Αυτή ή μια φωνή είναι πού επιζητείται, αν θα μπορούσαμε ποτέ να φύγουμε από την πολυγλωσσία πού μας περιγράφει ό μύθος της Βαβέλ και να πάμε σέ μια ενότητα πού μάς περιγράφει το περιστατικό της Πεντηκοστής.
6. Αναγνώσματα.
Αμέσως μετά ακολουθούν τα Αναγνώσματα. Τα αναγνώσματα είχαν μια εξέλιξη μέσα στον χρόνο. Παλαιότερα, μέχρι και τον 4ο αι., υπήρχε και προφητικό ανάγνωσμα. Στο προφητικό ανάγνωσμα διαβάζονταν αποσπάσματα πού είχαν ιστορικές και εσχατολογικές αναφορές, μιλούσαν για τη σωτηρία πού θα έρθει, για τον Μεσσία πού περιμένουμε. Υπήρχαν δύο περικοπές από το Ευαγγέλιο και δύο περικοπές από τις Επιστολές τού Αποστόλου Παύλου και από τις Πράξεις των Αποστόλων. Ή μία περικοπή αναφερόταν στην εορτή της ημέρας ή στη μνήμη του εορταζόμενου Αγίου, και ή άλλη αναφερόταν στη σειρά ενός ένιαύσιου κύκλου, όπου κάθε Κυριακή αποτελούσε συνέχεια της προηγούμενης, π.χ. Α’ Κυριακή τού Ματθαίου, ή του Λουκά, ή του Μάρκου, Β’, Γ’ κλπ. Σήμερα διαβάζουμε ένα ευαγγελικό και ένα αποστολικό ανάγνωσμα.
Ό χαρακτήρας αυτών των αναγνωσμάτων είναι εικονολογικός, παραπέμπει δηλαδή σέ μια πραγματικότητα πού δεν είναι εύκολο να την ψηλαφήσουμε αλλά μόνο να την νοήσουμε. Και είναι εικονολογικός αυτός ο χαρακτήρας των αναγνωσμάτων, γιατί ή Εκκλησία επιδιώκει να δικαιώσει την ιστορία. Εάν ή ιστορία έχει στόχο και τέλος, είναι δικαιωμένη. Εάν δεν έχει στόχο και τέλος, μένουμε σ’ αυτήν την αρχαία αντίληψη της έπανακυκλούμενης αιώνιας οδοιπορίας, ή οποία ούτε τέλος έχει, ούτε αρχή τελικά, και εικονίζεται με έναν ουροφόρο όφη. Να το πω αλλιώς: έχουν οριστεί, από πολύ παλιά, 52 αναγνώσματα για τις 52 Κυριακές του έτους. Μια ενδογενής ποικιλία, λόγω μεγάλων δεσποτικών εορτών και λόγω των κινητών εορτών του πασχαλίου κύκλου πού μετακινείται νωρίτερα ή αργότερα, ανατρέπει κάπως τη σειρά των αναγνωσμάτων, αλλά κατά βάση μένει σταθερή.
Τα 52 αυτά αναγνώσματα, τα ευαγγελικά, είτε μάς περιγράφουν ένα θαύμα τού Χριστού, είτε μάς περιγράφουν μια πράξη πού έγινε, είτε μάς περιγράφουν μια ιστορία πού λέει ό ίδιος, όπως π.χ. ή παραβολή. Και τα 52 αναφέρονται στη Βασιλεία του Θεού πού θα πραγματοποιηθεί στους έσχατους καιρούς. Όταν περιγράφεται ή θεραπεία ενός τυφλού, δεν περιγράφεται ένα θαύμα πού κάποιος θαυματοποιός πραγματοποίησε κάποτε και θεράπευσε έναν τυφλό, αλλά περιγράφεται κατάσταση. Όλοι οι άνθρωποι θα είναι θεραπευμένοι, θα βλέπουν αυτό πού είναι ή αλήθεια. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται συνάντηση με τον Χριστό. Το ίδιο με τη θεραπεία ενός χωλού, διά της οποίας εικονίζεται ό τρόπος οδοιπορίας στη Βασιλεία τού Θεού. Είτε λοιπόν ή παραβολή, είτε το θαύμα, είτε ή πράξη, όλα παραπέμπουν στη Βασιλεία τού Θεού.
7. Κήρυγμα.
Το κήρυγμα δεν είναι ομιλία. Το κήρυγμα είναι συνδεδεμένο με το ανάγνωσμα, είτε το αποστολικό, είτε το ευαγγελικό. Δεν είναι ανάπτυξη θεολογική. Δηλαδή το κήρυγμα είναι ένας διάλογος τού ανθρωπίνου λόγου με τον επιφανέντα Λόγο τού Θεού. Το κήρυγμα το κάνει άνθρωπος, ό ιερέας. Ό λόγος του είναι σύντομος, και δι’ αυτού προσπαθεί να εναρμονιστεί με το μήνυμα περί της Βασιλείας πού αναδεικνύεται από τα αναγνώσματα, φανερώνοντας το θέλημα και τον λόγο τού Θεού.
8. Εκτενής.
Σειρά μικρών δεήσεων, πού συνδέει τα αισθητά προς τα νοητά, τα όποια θα φανερωθούν αμέσως μετά ως πραγματικότητα. Δηλαδή ή Εκτενής είναι ένας σύνδεσμος ανάμεσα στο α’ μέρος της Λειτουργίας και στο β’ μέρος πού έρχεται. Οι κατηχούμενοι θα υποψιαστούν ότι κάτι έρχεται με την Εκτενή, αλλά δεν θα το ζήσουν. Οι πιστοί θα αρχίσουν να προετοιμάζονται για αυτό πού έρχεται. Αυτό πού έρχεται μόνον νοητώς βιώνεται, δεν μπορεί να βιωθεί αισθητώς, παρόλο πού οι αισθήσεις παίρνουν μέρος και είναι σημαντική ή παρουσία τους. Ή Εκτενής είναι μια σύνδεση προς τα νοητά πού θα φανερωθούν αμέσως μετά ως πραγματικότητα.
9. Δεήσεις υπέρ των κατηχουμένων.
Το τμήμα αυτό συνήθως παραλείπεται, με τη δικαιολογία ότι σήμερα δεν υπάρχει τάξη κατηχουμένων, όπως κατά τούς πρώτους αιώνες, πριν επικρατήσει ό νηπιοβαπτισμός
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ. ΕΙΣ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΑΝ . ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΟΣ.
