«’Εν όλη ψυχή σου ευλαβού τον Κύριον και τους ιερείς αυτού θαύμαζε». (Σοφ. Σειρ. 7, 29) Εντάξει!
Το ξέρω και το δέχομαι ότι πρέπει να εξομολογηθώ στον Ιερέα. Αλλά σε ποιόν Ιερέα;
’Εγώ δεν έχω εμπιστοσύνη σε κανέναν. Γνωρίζω τον τάδε ῾Ιερέα, που δεν τον θεωρώ άξιο να του πώ τα μυστικά της καρδιάς μου. ῎Αν τα φανερώσει, τι γίνομαι τότε εγώ;…
Συνηθισμένη και αληθοφανής και η αντίρρηση αυτή. Βγαίνει από πολλά στόματα και μάλιστα πρόχειρα και αβασάνιστα.
Στην πρώτη παρότρυνση κάποιου ευσεβούς για την ανάγκη της ’Εξομολογήσεως, αμέσως προβάλλεται η δικαιολογία αυτή, που αφήνει κατ’ αρχήν να φανεί η διάθεση που δήθεν έχουμε για ’Εξομολόγηση, αλλά που δεν μας το επιτρέπει τάχα η ασυνειδησία κι η αναξιότητα των ῾Ιερέων.
Δεν αρνούμαι ότι υπάρχουν και ῾Ιερείς όχι άξιοι εμπιστοσύνης.
Είναι εκείνοι που, με ελαφρά καρδία, χωρίς σοβαρή σκέψη, χωρίς θεϊκό ζήλο, περιβλήθηκαν το τιμημένο ράσο. Και «ηγούμενοι εμπορίαν την ευσέβειαν», βλάπτουν με την ελαφρότητα και απερισκεψία τους και την ’Εκκλησία και τα Μυστήριά της. ’Αλλά, αγαπητέ αναγνώστη, γιατί τους προσέχεις και τους προβάλλεις; Αυτοί αποτελούν μία θλιβερή εξαίρεση. Αυτό που συμβαίνει σε κάθε κλάδο, σε κάθε τομέα ζωής, συμβαίνει δυστυχώς και στην ’Εκκλησία.
Παντού δεν υπάρχουν οι ανάξιοι; Πόσοι γιατροί δεν είναι αποτυχημένοι, δίπλα όμως σε τόσους επιτυχημένους συναδέλφους τους; Πόσοι δικηγόροι είναι ακατάρτιστοι στη δουλειά τους, κοντά σε τόσους διαπρεπείς νομομαθείς; Πόσοι δάσκαλοι είναι ανίκανοι, πλάι σε τόσους και τόσους ικανούς εκπαιδευτικούς; Ποιός όμως απορρίπτει και καταδικάζει όλους τους γιατρούς, όλους τους δικηγόρους, όλους τους δασκάλους, τους μηχανικούς, τους τεχνίτες…, επειδή μερικοί απ’ αυτούς δεν εκπροσωπούν επάξια το επάγγελμά τους;
Μακάρι, βέβαια, να μή υπήρχαν και ανάξιοι ῾Ιερείς. ’Αλλά, χωρίς να θέλω να δικαιολογήσω την κατάσταση, αυτό μόνο σημειώνω• Κι αν υπάρχουν ανάξιοι, γνώριζε ότι αυτοί είναι ελάχιστοι. Οι άλλοι, οι περισσότεροι, που αποτελούν την πλειονότητα, έχουν συναίσθηση της αποστολής τους και εκτελούν πιστά και τίμια τα καθήκοντά τους. Συνήθως προσέχουμε πιο πολύ τους ανάξιους. Το κακό γίνεται ευκολότερα αντιληπτό. ’Ενώ τους καλούς συχνά τους αγνοούμε, διότι η αρετή και η αγιότητα δεν αυτοδιαφημίζεται και δεν διαλαλείται.
Τί κάνεις, λοιπόν, όταν αρρωστήσεις; Φωνάζεις η πηγαίνεις στον τυχόντα γιατρό; ’Ασφαλώς όχι. Προσπαθείς να μάθεις ποιός είναι ο καλύτερος, ποιός έχει φήμη, ποιός έχει ειδικότητα για την πάθησή σου. Κι αν η αρρώστια σου είναι σοβαρή, δεν διστάζεις να υποβληθείς και στον κόπο μακρινού, κοπιαστικού και πολυδάπανου ταξιδιού, για να μεταβείς και στο εξωτερικό, ώστε να συναντήσεις τον καλύτερο γιατρό. Γιατί όλα αυτά; Διότι βιάζεσαι οπωσδήποτε να ξαναβρείς τη χαμένη υγεία σου.
Τί κάνεις όταν έχεις μια νομική υπόθεση να επιλύσεις; Δεν καταφεύγεις στον πλέον διαπρεπή δικηγόρο; Δεν αφήνεις κατά μέρος τόσους άλλους μικρότερης φήμης; Κι όταν θέλεις να μάθεις στα παιδιά σου γράμματα, το ίδιο δεν κάνεις; Τα στέλνεις, αν τα οικονομικά στο επιτρέπουν, στο πρώτο τυχαίο σχολείο; ῎Οχι. Ζητάς και πληροφορείσαι ποιό σχολείο είναι το καλύτερο κι εκεί τα στέλνεις, έστω κι αν χρειαστεί να υποβληθείς σε θυσίες.
’Αλλά για την υγεία της ψυχής σου δεν αξίζει λίγος κόπος; Για την κατά Θεόν μόρφωση της καρδιάς σου δεν αξίζει λίγη έρευνα; ῎Αν ενδιαφερθείς σοβαρά, θα βρείς τον άξιο και της απολύτου εμπιστοσύνης σου Πνευματικό και σε κείνον θα επιδείξεις τις πληγές και τα τραύματα της ψυχής σου. Για την υγεία του σώματός σου και κόπο και θυσίες και χρήματα δίνεις.
Για την ψυχική σου υγεία ούτε ψίχουλα; ’Εξαλλου γι’ αυτό δεν θα χρειαστούν χρήματα ούτε μεγάλες θυσίες. Μόνο σκέψη και λίγη αναζήτηση. Μα και κάποιο ταξίδι αν χρειασθεί να κάνεις, για να βρείς τον έμπειρο και ψυχολόγο Πνευματικό, είναι πολύ, μπροστά στη σωτηρία της αθάνατης ψυχής σου;
῾Ο μεγάλος ’Ωριγένης μας προτρέπει να προσέχουμε στην εκλογή του κατάλληλου ῾Ιερέα, στον οποίο θα εμπιστευθούμε την ψυχή μας. Να είσαι, λέει, προσεκτικός στην επιλογή εκείνου, στον οποίο πρέπει να εξομολογηθείς το αμάρτημά σου. Δοκίμασε πρώτα το γιατρό, στον οποίο θα φανερώσεις την αιτία της στενοχώριας σου. Φρόντισε να είναι τέτοιος, ώστε να γνωρίζει να ασθενεί με τους ασθενείς, να κλαίει με τους κλαίοντες και να έχει πείρα στο να συμπάσχει και να συμπονεί.
Δεν είναι, λοιπόν, πολύ να ψάξεις και να βρείς τον Πνευματικό που θα σε επαναπαύσει. ῎Αν δεν υποβληθείς στο μικρό αυτό κόπο, τότε αποδεικνύεις ότι λίγο σε απασχολεί η σωτηρία σου, η ότι πηγαίνεις στην ’Εξομολόγηση από απλή ευσεβή συνήθεια κι όχι από καθήκον και πόθο ιερό να λάβεις άφεση και καθοδήγηση.
Διότι κι αυτό οφείλεις να μάθεις• ῞Οτι, δηλαδή, η καθοδήγηση σου είναι απαραίτητη για να σταθεροποιηθείς στο δρόμο τον χριστιανικό και να δημιουργήσεις βιώματα ευγενικά, άγια κι ανώτερα μέσα σου.
Κι ο Μέγας Βασίλειος προτρέπει να αναζητήσουμε και να βρούμε τον κατάλληλο εξομολόγο• ῞Οπως, γράφει, τα πάθη του σώματος δεν τα φανερώνουν σε όλους οι άνθρωποι, αλλά στους έμπειρους και ειδικούς για τη θεραπεία τους, κατά παρόμοιο τρόπο και η εξαγόρευση των αμαρτημάτων πρέπει να γίνεται σ’ εκείνους που μπορούν να τα θεραπεύσουν.
Και είναι μεγάλη επιστήμη να είναι κανείς άψογος και καλός πνευματικός πατέρας. Και γνώσεις χρειάζονται και ψυχολογική διεισδυτικότητα και διάκριση και πείρα και αγάπη πολλή και αγιότητα βίου.
῎Αν ο Πνευματικός δεν εργάζεται πάνω στον εαυτό του, αν δεν μελετά την ῾Αγία Γραφή, αν δεν ζεί μέσα στην ατμόσφαιρα της προσευχής και επικοινωνίας με τον Θεό, αν δεν είναι ο ίδιος προσεκτικός με τις κινήσεις της καρδιάς του, πώς θα είναι σε θέση να καθοδηγεί τους άλλους;
῎Αν δεν είναι ο ίδιος αγωνιστής, πώς θα διευθύνει τον πνευματικό αγώνα του εξομολογουμένου; ῎Αν δεν έχει πείρα της πνευματικής ζωής από προσωπική βίωση της αρετής, πώς θα υποδείξει το δρόμο της;
Στην ῾Ιστορία του Σωζομενού διαβάζουμε• «πρεσβύτερον… των άριστα πολιτευομένων, εχέμυθόν τε και έμφρονα επί τούτω τετάξασιν (έταξαν), ω προσιόντες (εις τον οποίον προσερχόμενοι) οι ημαρτηκότες, τα βεβαιωμένα ωμολόγουν» (Μαώοό Ρ.υ. 67, 1460).
Βλέπεις, από την αρχαία εκείνη εποχή λαμβανόταν ιδιαίτερη πρόνοια, ώστε οι πλέον συνετοί και φρόνιμοι να γίνονται Πνευματικοί. Και ο Πέτρος Χαρτοφύλαξ παρατηρεί• «Καλόν μέν και πάνυ ωφέλιμον το εξομολογείσθαι… αλλά μή τοίς απείροις και ιδιωτικοίς περί τα τοιαύτα διακειμένοις• ίνα μή διά της ακαίρου και ανεπιστήμονος παρατάξεως των επιτιμίων, καταφρονητήν η ράθυμον η παρειμένον σε απεργάσωνται».
Καλό, λέει, είναι να εξομολογείται κανείς, αλλά όχι στους Πνευματικούς χωρίς πείρα, που ασχολούνται με την ’Εξομολόγηση χωρίς σύνεση και φρόνηση. Διότι, αν πάει κανείς σε ένα τέτοιο Πνευματικό, πιθανό να ζημιωθεί εξαιτίας είτε της υπερβολικής επιείκειάς του, είτε της υπέρμετρης αυστηρότητάς του.
Γι’ αυτό και στη συνέχεια συμβουλεύει• «’Εάν ούν εύρης άνδρα πνευματικόν και έμπειρον, δυνάμενόν σε ιατρεύσαι, ανεπαισχύντως και μετά πίστεως εξομολόγησον αυτώ ως τώ Κυρίω και ουκ ανθρώπω» (Ράλλη – Ποτλή, Σύνταγμα θείων και ιερών Κανόνων, σ. 372).
Και είναι πολύ σωστή η παρατήρηση αυτή. Διότι ο Πνευματικός θα πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνει πότε χρειάζεται αυστηρότητα και πότε επιείκεια, διαφορετικά θα βλάψει αντί να ωφελήσει. ῞Ολοι οι άνθρωποι δεν είναι επιδεκτικοί της ίδιας μεταχειρίσεως.
’Εκείνον που ενδεχομένως ωφελεί η αυστηρότητα, δεν τον ωφελεί η επιείκεια. Κι ενώ ο ένας χρειάζεται χαλινάρι, ο άλλος έχει ανάγκη από ώθηση. ’Εκείνο που τον έναν τον βλάπτει, τον άλλον τον ωφελεί. «Τους μέν έπαινος ώνησε (= ωφέλησε), τους δε ψόγος (= επίπληξη)…, τους μέν παράκλησις (παρηγοριά) κατορθοί, τους δε επιτίμησις», όπως γράφει Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (Μαώοό Ρ.υ. 35, 493).
’Αλλοίμονο μάλιστα στον Πνευματικό που συνιστά τα ίδια φάρμακα και συμπεριφέρεται με τον ίδιο βαθμό αυστηρότητας και επιείκειας σε όλους τους εξομολογουμένους. Θα αποτύχει στο έργο του και θα βλάψει και τις ψυχές.
’Επιβάλλεται, λοιπόν, να βρείς διακριτικό και έμπειρο Πνευματικό. Αυτός θα σου εμπνεύσει αμέσως εμπιστοσύνη. Σ’ αυτόν αποκάλυψε τα μύχια της καρδιάς σου και μην ανησυχείς. ῾Η ψυχή σου θα οδηγηθεί στην οδό της σωτηρίας. ῞Ενα σημείο λεπτό τονίζει σχετικά και ο αββάς Μωυσής. Δεν είναι, λέει, πάντοτε η μεγάλη ηλικία που απαραίτητα αποδεικνύει σοφία και διάκριση.
Πολλοί Πνευματικοί μεγάλης ηλικίας λένε αψυχολόγητα και ανεφάρμοστα πράγματα, τα οποία βλάπτουν αντί να ωφελούν• «Ου τοίς τυχούσι δεί καταπιστεύειν τα της καρδίας απόκρυφα, αλλά…διακριτικοίς, και παρά πολλών μεμαρτυρημένοις, ουχί τοίς διά χρόνον μόνον πεπολιωμένοις• πολλοί γάρ προς μόνην την ηλικίαν και το έξωθεν σχήμα αποδίδοντες και τους εαυτών λογισμούς αναθεμένοι, αντί θεραπείας, εις απόγνωσιν διά της απειρίας των ακουόντων ενέπεσον» (Ευεργετινός, τ. Α´, σ. 67).
Μην δικαιολογείσαι, λοιπόν, χριστιανέ μου, ότι δήθεν δεν έχεις εμπιστοσύνη. ῎Αν ενδιαφέρεσαι ειλικρινά για την κάθαρση της καρδιάς σου, θα βρείς τον άξιο της απόλυτης εμπιστοσύνης Πνευματικό ιατρό. Και υπάρχουν, δόξα τώ Θεώ, πάρα πολλοί. ’Αρκεί να ψάξεις. Θα το κάνεις;
Από το βιβλίο «ΜΕΤΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ – Του Μακαριστού Μητροπολίτου πρ. Πειραιώς κ. Καλλινίκου
