Είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν πολυενδιαφέρεται για τα πνευματικά και μάλιστα για τα δογματικά θέματα, που αποτελούν το θεμέλιο και την πηγή της πνευματικής ζωής και της σωτηρίας.
Η σημερινή κουλτούρα και γενικότερα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα όχι μόνο ευνοεί μια τέτοια νοοτροπία αλλά και εξωθεί σ᾿ αυτήν.
Άλλωστε το στίγμα του «φονταμενταλισμού» και η μομφή της μισαλλοδοξίας συνοδεύουν ανεξέλεγκτα κάθε προσπάθεια για την διατήρηση των παραδεδομένων αξιών που αποτελούν τα θεμέλια του πολιτισμού και της πνευματικής μας οικοδομής.
Κάτω από όλες αυτές τις έμμεσες πιέσεις ο σημερινός ορθόδοξος χριστιανός αβασάνιστα αποδέχεται τα δελεαστικά κηρύγματα του Οικουμενισμού, αυτού του οδοστρωτήρα και ισοπεδωτή των δογμάτων, και περνά στα «ψιλά γράμματα» τις δογματικές διαφορές. Ωστόσο, είναι λάθος και παράπτωμα πνευματικό να αδιαφορούμε για τα δόγματα• να τα θεωρούμε σχολαστική ενασχόληση των θεολόγων, ανούσιο και ενοχλητικό πονοκέφαλο για μας τους «απλούς χριστιανούς».
Την θεμελιακή σημασία του δόγματος και την στενή σχέση του με την καθημερινή μας ζωή εκφράζει η Εκκλησία μας ποικιλοτρόπως, ακόμη και με την διάταξη των πέντε πρώτων Κυριακών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Οι δύο πρώτες Κυριακές, της Ορθοδοξίας και του αγίου Γρηγορίου Παλαμά, διατρανώνουν το ορθόδοξο δόγμα και την κυριαρχία του από τα χρόνια της εικονομαχίας μέχρι τον καιρό των παπικών αυθαιρεσιών. Η τέταρτη Κυριακή και η πέμπτη, όπου προβάλλονται αντίστοιχα οι μορφές του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, «δοτού τω Κυρίω εκ κοιλίας μητρός», και της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας, εξαγνισμένης με την συγκλονιστική της μετάνοια και με το αίμα του Ιησού Χριστού, παρουσιάζουν την εν Χριστώ ζωή. Κι ανάμεσα στις δύο δυάδες, η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, δείχνει πως ο σταυρός, σύμβολο και χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ορθοδοξίας, συμπλέκει και ενώνει το δόγμα με την ζωή, την αγάπη με την αλήθεια.
Το κατακόρυφο δοκάρι του ενώνει τον ουρανό με την γη αποκαλύπτοντας την μοναδική αλήθεια, την πίστη που ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό• το οριζόντιο συνάζει όλα τα μήκη και πλάτη της γης εφαρμόζοντας την εν Χριστώ αγάπη. Αν είναι αδύνατο να σταθεί ο σταυρός χωρίς το κατακόρυφο δοκάρι του, είναι εξίσου ακατόρθωτο να υπάρξει στον κόσμο αγάπη πραγματική χωρίς πίστη αληθινή.
Παράγγελμα και απαίτηση της αγάπης του Χριστού είναι η διαφύλαξη της ορθοδόξου πίστεως από κάθε παραχάραξη και μάλιστα από την παπική κακοδοξία, την τόσο έντονη στις μέρες μας. Αυτό επισημαίνουν πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας, μέσα στους ένδεκα αιώνες που μεσολάβησαν από την απόσχιση των παπικών μέχρι σήμερα. Χωρίς εμπάθεια και κακία αλλά με σεμνότητα και παρρησία καταδικάζουν την παπική αίρεση. Έχω γράψει γι᾿ αυτό παλαιότερα. Εδώ θα σταθώ μόνο στο όνομα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης.
Με σθένος ο Παλαμάς ξεσκέπασε τον φιλοπαπικό θεολόγο Βαρλαάμ τον Καλαβρό, ένα είδος ουνίτη εκείνης της εποχής. Φαινόταν δεινός θεολόγος ο Βαρλαάμ. Είχε θαμπώσει και είχε καταστήσει θαυμαστές του διακεκριμένους θεολόγους της Ανατολής. Κατόρθωσε μάλιστα να αναλάβει αυτός τη διαχείριση των συζητήσεων με την παπική Δύση κι ενώ προωθούσε τα παπικά συμφέροντα, είχε κερδίσει την συμπάθεια ακόμη και του αυτοκράτορα και αυτού του Πατριάρχη. Δεν ήταν λίγοι ούτε άσημοι εκείνοι που επηρεασμένοι από τον Βαρλαάμ στράφηκαν εναντίον του αγίου Γρηγορίου. Ασυμβίβαστος και ακαταγώνιστος εκείνος, καταδικάζει έντονα την «έκφυλον προσθήκην» της εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού. Αποδοκιμάζει τις παπικές κακοδοξίες και καλεί όλους τους πιστούς να επαγρυπνούν στα θέματα της πίστεως. Δεν δικαιολογείται αδιαφορία ή σιωπή όταν «πίστις το κινδυνευόμενον». Η σιγή, λέγει, σε θέματα πίστεως είναι τρίτο είδος αθεΐας μετά από την άρνηση του Θεού και την απόρριψη του Ιησού Χριστού.
Ποιά απήχηση είχε στην ζωή και παράδοση της Εκκλησίας ο αγώνας του αγίου Γρηγορίου φαίνεται από το γεγονός ότι, όπως ήδη ανέφερα, η Εκκλησία θέσπισε να τιμάται η μνήμη του όχι μόνο κατά την ημέρα της κοιμήσεώς του, 14 Νοεμβρίου, αλλά και κατά την δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Κι ενώ την Κυριακή της Ορθοδοξίας, με την αναστήλωση των αγίων εικόνων η Εκκλησία πανηγυρίζει την νίκη της εναντίον των αιρέσεων των οκτώ πρώτων αιώνων, την Κυριακή του αγίου Γρηγορίου Παλαμά γιορτάζει την κατατρόπωση της αιρέσεως του παπισμού, που πάσχισε να στηλώσει την εικόνα του πάπα-πλανητάρχη. Είναι αξιοσημείωτο ότι την μεγάλη αυτή ημέρα δεν τιμά η Εκκλησία κάποιον από τους αρχαίους μεγάλους πατέρες και θεολόγους της, όπως Μέγα Αθανάσιο, Μέγα Βασίλειο, Γρηγόριο Θεολόγο κ.α., διότι στην δική τους εποχή δεν είχε αποσκιρτήσει ακόμη η Δύση, ανήκε στην μία Εκκλησία του Χριστού. Αργότερα οι παπικοί προσπαθώντας να στηρίξουν το θεμελιώδες και κυρίαρχο δόγμα τους περί πρωτείου του πάπα, που πρόβαλε σαν αθεμελίωτος ετοιμόρροπος μιναρές, προσκόλλησαν σ᾿ αυτό σαν αντερείσματα έναν ολόκληρο «αστερισμό» αιρετικών δογμάτων. Έτσι αποστασιοποιήθηκαν και αποκόπηκαν από την Ορθοδοξία.
Τιμάται, λοιπόν, ο Γρηγόριος Παλαμάς ως εκφραστής και ενσαρκωτής της Ορθοδοξίας, διότι κατατρόπωσε τον παπισμό, που εκείνη την εποχή είχε ήδη διαμορφώσει τις αιρετικές του πλάνες. Μπορούμε να πούμε ότι έμμεσα ο Παλαμάς καταδίκασε και κατατρόπωσε και τις πολυάριθμες• παραφυάδες του προτεσταντισμού, ο οποίος ως αντίδραση προς τον παπισμό αναφάνηκε στο προσκήνιο της ιστορίας. Αν θέλουμε, λοιπόν, σήμερα να αναγνωρίζουμε στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά και γενικά στους πατέρες της Εκκλησίας την θέση που τους ανήκει, οφείλουμε να κρατούμε και να διακηρύττουμε την δική τους πίστη. Μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία κρατά ακέραια και ανόθευτη την διδασκαλία και τον τρόπο της σωτηρίας. Τα άλλα χριστιανικά συστήματα και οι άλλες λεγόμενες χριστιανικές ομολογίες όσο ποσοστό αλήθειας και αν διατηρούν, εφόσον δεν συνδέονται οργανικά με την Ορθόδοξη Εκκλησία, είναι πλάνες. Αδικούμε την Ορθοδοξία και προσβάλλουμε την αλήθεια όταν ονομάζουμε «αδελφές Εκκλησίες» τις ποικιλώνυμες χριστιανικές ομολογίες. Αλλά και τους ίδιους τους αιρετικούς βλάπτουμε και αδικούμε όταν τους δημιουργούμε την εντύπωση ότι βρίσκονται στην αλήθεια, ενώ είναι εκτός Ορθοδοξίας.
Επίκαιρο και διαχρονικό το μήνυμα του αγίου Γρηγορίου ηχεί ως εγερτήριο σάλπισμα επισημαίνοντας τα τρία είδη αθεΐας που μας απειλούν και σήμερα:
Είναι αθεΐα να αρνείσαι τον Θεό. Αθεΐα να μην πιστεύεις ορθόδοξα τον Ιησού Χριστό, να είσαι αιρετικός. Αθεΐα να είσαι ορθόδοξος και να μην αγωνίζεσαι για τα ορθόδοξα δόγματα.
Σάκκος Στέργιος, Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
