Πατριάρχης Βαρθολομαίος: Με λόγια βαθιάς θεολογικής και ηθικής φόρτισης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίοςμίλησε στη Γενική Συνέλευση της Ρωμαιοκαθολικής Ιεραρχίας της Γαλλίας, στη Λούρδη, αναδεικνύοντας τα αδιέξοδα που προκαλεί η ταύτιση της πίστης με εθνικές ή πολιτικές επιδιώξεις.
Επιμέλεια- Γιάννης Παπανικολάου – ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Η ομιλία του, που έγινε δεκτή με ιδιαίτερη συγκίνηση, σηματοδότησε ένα ακόμα βήμα στη διαχριστιανική προσέγγιση ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες και στην κοινή φωνή υπέρ της ειρήνης και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.
Η πίστη δεν είναι πολιτική ταυτότητα
Ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας αναφέρθηκε στην «εθνοφυλετική αντίληψη» που υποβιβάζει την πίστη σε ένα εργαλείο εθνικής ταυτότητας, υποταγμένο σε αυταρχικές και πολεμοχαρείς ατζέντες.
«Είναι εντελώς διαφορετικό να ιεροποιούμε την έννοια του ανήκειν σε έναν λαό και να τη μετατρέπουμε σε φυλετισμό ή σε όπλο κατάκτησης», τόνισε.
Υπενθύμισε ότι ήδη από τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως του 1872, υπό τον Πατριάρχη Άνθιμο ΣΤ΄, η Εκκλησία είχε καταδικάσει τον εθνοφυλετισμό ως «την κατ’ εξοχήν σύγχρονη αίρεση», επισημαίνοντας πως η σύγχυση μεταξύ πολιτικής και θρησκείας οδηγεί σε πνευματικό σκοτάδι και διαίρεση.
Η ιστορική αυτή υπενθύμιση, όπως σημείωσε ο Παναγιώτατος, παραμένει επίκαιρη σε μια εποχή που η θρησκεία συχνά εργαλειοποιείται από κρατικούς μηχανισμούς και πολιτικά καθεστώτα. Η ομιλία του καταγράφηκε επισήμως από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο τη δημοσίευσε στη γαλλική γλώσσα, προσκαλώντας σε πνευματικό αναστοχασμό και ενότητα όλων των χριστιανών απέναντι στη βία.
Η τραγωδία του πολέμου και το μήνυμα της Ορθοδοξίας
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης αναφέρθηκε με θλίψη στον πόλεμο της Ουκρανίας, χαρακτηρίζοντάς τον «άδικο και σκληρό», καθώς «βυθίζει τη Ρωσία σε μια άβυσσο ασέβειας».
«Η συμμαχία κοσμικών και πνευματικών δυνάμεων σε έναν επιθετικό πόλεμο είναι αντίθετη προς το Ευαγγέλιο και την Ορθοδοξία», είπε χαρακτηριστικά, καταδικάζοντας την ταύτιση του θρόνου με τον βωμό.
Ο Παναγιώτατος υπενθύμισε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, «ασκώντας τα προνόμια του πρωτείου που του ανήκουν κανονικά και ιστορικά», παραχώρησε αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, διασφαλίζοντας την ελευθερία συνείδησης και έκφρασης των πιστών της. Ωστόσο δεν είπε ότι η Αυτοκεφαλία δημιούργησε πολλά περισσότερα προβλήματα από που υποτίθεται ότι έλυσε …!
Η απόφαση αυτή, όπως είπε, υπήρξε πράξη ευθύνης και ποιμαντικής αγάπης, «όχι πολιτικής σκοπιμότητας».
«Επιτιθέμενη στο Κίεβο, η Μόσχα εγκαινίασε μία σταυροφορία που ενώνει τις κοσμικές και πνευματικές δυνάμεις σε έναν πόλεμο άσκοπης σκληρότητας», δήλωσε, επισημαίνοντας πως η τραγωδία των γυναικών και των παιδιών της Ουκρανίας «είναι και δική μας τραγωδία».
Σύμφωνα με τον Πατριάρχη, το δράμα αυτό αποτελεί ένα «σήμα αφύπνισης» για όλη την Ευρώπη, καθώς «διακυβεύεται η ηθική και πνευματική της ακεραιότητα, όχι μόνο η εδαφική».
Η φωνή της Εκκλησίας για ειρήνη και αλληλεγγύη
Η ομιλία του Παναγιωτάτου στη Λούρδη αναδείχθηκε ως μήνυμα ενότητας απέναντι στην πνευματική κρίση που ταλανίζει την ανθρωπότητα. Επισήμανε ότι η Ορθοδοξία, παρά τις δυσκολίες, οφείλει να παραμένει φορέας αλήθειας, διαλόγου και καταλλαγής.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ευχαρίστησε τους Γάλλους ιεράρχες για την πρόσκληση και για την παρουσία τους στην κοινή αυτή προσπάθεια μαρτυρίας του Χριστιανισμού. Το Πατριαρχείο Γαλλίας και οι εκπρόσωποι της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας επανέλαβαν την πρόθεσή τους για συνέχιση της συνεργασίας σε τομείς κοινωνικής προσφοράς και προστασίας του περιβάλλοντος, στο πνεύμα του Διαχριστιανικού Διαλόγου που υποστηρίζεται από το Βατικανό και την Κωνσταντινούπολη.
Στο πλευρό του Παναγιωτάτου βρέθηκαν ο Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Εμμανουήλ, ο Μητροπολίτης Γαλλίας κ. Δημήτριος, καθώς και μέλη της Πατριαρχικής συνοδείας.
ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ- Μετάφραση από τα γαλλικά – vimaorthodoxias.gr
Η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος
Ομιλία – Διάσκεψη των Επισκόπων Γαλλίας, Λούρδη, Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2025
Εξοχότατε, αγαπητέ καρδινάλιε Ζαν-Μαρκ Αβελίν, αρχιεπίσκοπε Μασσαλίας, της αρχαίας και προσφιλούς εις την καρδίαν μας Μασσαλίας, και πρόεδρε της Συνόδου των Καθολικών Επισκόπων Γαλλίας,
Εξοχότητες, Σεβασμιώτατοι, αγαπητοί αδελφοί στο επισκοπικό αξίωμα,
Σεβαστοί αποστολικοί βικάριοι και διοικητές επισκοπών,
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές εν Χριστώ, κληρικοί και λαϊκοί, που συνοδεύετε τα έργα των ποιμένων σας κατά την φθινοπωρινή Ολομέλεια του έτους χάριτος 2025,
«Ιδού δη τί καλόν ή τί τερπνόν, αλλ’ ή το κατοικείν αδελφούς επί το αυτό» (Ψαλμ. 132,1/133,1), αναφωνεί ο Ψαλμωδός. Η χαρά μας να σας ανταμώσουμε διπλασιάζει την τιμή που αισθανθήκαμε όταν λάβαμε την πρόσκλησή σας, για την οποία σας ευχαριστούμε, δοξολογώντας τον Κύριο που μας συνάγει εν τω ονόματί Του και ο οποίος, κατά την επαγγελία Του, «εστίν εν μέσω ημών» (Ματθ. 18,20).
Πριν από τριάντα έτη, το 1995, κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψή μας στη Γαλλία, αφού συνομιλήσαμε στο Παρίσι με τον μακαριστό καρδινάλιο Ζαν-Μαρί Λουστιζέ, γίναμε δεκτοί εδώ, στη Λούρδη, από τον αείμνηστο αρχιεπίσκοπο Ρουέν Ιωσήφ Ντιβάλ, περιβαλλόμενο από τους προκατόχους σας στην επισκοπή.
Όπως εκατομμύρια προσκυνητές κάθε χρόνο, οδηγημένοι από τη δίψα της ελπίδας, ήλθαμε τότε στις όχθες του Γκαβ με τον πόθο της ιάσεως, ώστε εμείς οι χριστιανοί να μπορέσουμε, εν τω Αγίω Πνεύματι, την ημέρα που Εκείνος θα ορίσει, να υπερβούμε τις διαιρέσεις που κληρονομήθηκαν από τις ασθένειες της ιστορίας και, «καθώς η Τρισυπόστατος Θεότης εν» είναι, να «είμεθα εν» (Ιω. 17,21), ποτιζόμενοι από την θεία ζωή που είναι κοινωνία. Όπως δεν έπαυε να επαναλαμβάνει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας: «Η ένωση θα έλθει· θα είναι ένα θαύμα, ένα νέο θαύμα στην ιστορία. Πότε; Πρέπει να προετοιμαζόμαστε. Διότι ένα θαύμα είναι όπως ο Θεός: πάντοτε επί θύραις».
Σ’ αυτή την οδό μας φωτίζει η «Κεχαριτωμένη Μαρία», όπως την χαιρετά το Ave Maria. Για εσάς και για εμάς είναι πράγματι η Θεοτόκος, όπως την αναγγέλλει η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου, την οποία ομολογούμε ομοφώνως. Μοιραζόμαστε την ίδια ευλάβεια και αφοσίωση προς Εκείνη που ακατάπαυστα μεσιτεύει για μας προς τον Υιόν της (Ιω. 2,1-5). Από τους αρχαίους χρόνους, η καθέδρα μας διαθέτει επίσης, στο κέντρο της Νέας Ρώμης, μια θαυματουργή πηγή αφιερωμένη στην Παναγία: η εικόνα της Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής (λατ. Mater Dei Fons Vitae) ακτινοβολεί με τη ζωοποιό δύναμή της σε όλο το πλήρωμα της Ορθοδοξίας. Η Ανατολή την υμνεί ακατάπαυστα, και οι βυζαντινοί ύμνοι που την εγκωμιάζουν ψάλλονται σήμερα με θέρμη και στη Δύση. Όσο για τον αγιασμό των υδάτων, τον ἀγιασμόν, που αγαπά η λατρεία μας, μας αποκαλύπτει, σε αντήχηση προς την αναγέννηση του βαπτίσματος, το κοσμικό μυστήριο που φέρει και προσφέρει η Κόρη του Μεγαλυνάριου (Λουκ. 1,46-55). Από τα πρωτογέννητα ύδατα της Γενέσεως (1,20) έως τα παραδείσια ύδατα της Αποκαλύψεως (7,17), από τα απελευθερωτικά ύδατα της Ερυθράς Θαλάσσης (Εξ. 14,15-31) έως τα λυτρωτικά ύδατα του Ιορδάνη (Μάρκ. 1,9-11), τα μητρικά ύδατα Εκείνης που εγέννησε εν χρόνω τον αιώνιο Λόγο ανακεφαλαιώνουν την ιστορία της σωτηρίας.
Το 1995, ενώπιον αυτού του μαριανού προσκυνήματος της Λούρδης, που σαν μαγνήτης ελκύει τα πλήθη, θεωρήσαμε πόσο ο Θεός μας είναι «Θεός ποιών θαυμάσια». Η εμφάνιση της Παναγίας σ’ αυτά τα τότε απόμερα Πυρηναία, σ’ αυτήν την άγνωστη σπηλιά της Μασσαμπιέλ, ενώπιον της αγνής και ευτυχώς επίμονης Μπερναντέτ Σουμπιρού, αποτελούσε αφ’ εαυτής μήνυμα προς την εποχή.
Στα μέσα του 19ου αιώνα θριάμβευαν ο υλισμός, ο θετικισμός, ο αθεϊσμός. Η αγροτική έξοδος και η πληθυσμιακή διόγκωση των πόλεων προκαλούσαν πνευματικό ξεριζωμό, πρόσφορο στην επιβολή θανατηφόρων ιδεολογιών. Όμως, με τη φανέρωση της Παναγίας, ο Ύψιστος εδήλωνε την προτίμησή Του για τον λαό των ταπεινών και αφανών. Εξύψωνε την έμφυτη αλλά ασφαλή σοφία των απλών. Συμφιλίωνε την ψυχή και το σώμα. Απευθυνόταν στις γυναίκες και τα παιδιά, τότε παραμελημένους ή εκμεταλλευόμενους. Εβεβαίωνε τη δόξα του πτωχού, ο οποίος, χωρίς αυταπάτες για τον κόσμο και τον εαυτό του, αναμένει το ανήκουστο. Διότι, όπως έλεγε ο Μπλεζ Πασκάλ, τόσο αντιπροσωπευτικός της γαλλικής μεγαλοφυΐας, ο χριστιανισμός συνίσταται πρωτίστως «στις Γραφές, στα μυστήρια, στα θαύματα».
Τρεις δεκαετίες πέρασαν από την πρώτη μας επίσκεψη σ’ αυτό το μεγάλο προσκύνημα και η κατάσταση του πλανήτη μας, της Γης, έχει επιδεινωθεί. Οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τα χάσματα μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων, οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ εθνών, οι εμφύλιοι και οι εσωτερικές έριδες, οι αταξίες και οι βίαιες εκρήξεις εντός κοινωνιών, κοινοτήτων, οικογενειών, πολλαπλασιάζονται. Ναι, η ώρα είναι κρίσιμη, ενώ η εγγενής αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το διεθνές δίκαιο, η οικουμενικότητα—όλα αρχές εκπορευόμενες από το Ευαγγέλιο—αρνούνται συχνά προς χάριν ενός ανανεωμένου λατρευτικού πνεύματος της ωμής ισχύος που συνδέει τον αρχαϊκό παγανισμό με τον σύγχρονο τεχνικισμό.
Σε αυτό το μέτωπο, τα τελευταία χρόνια, συμπαραταχθήκαμε με τον μακαριστό και αγαπημένο πάπα Ρώμης Φραγκίσκο, δίνοντας μαζί μαρτυρία για τη φροντίδα που ο Θεός έχει για την πάσχουσα Δημιουργία Του. Σταθήκαμε δίπλα-δίπλα απέναντι στις επιτακτικές ανάγκες της εποχής: την οικολογική, ήδη από την εγκύκλιο Laudato si’· την υγειονομική, κατά την πανδημία της Covid-19· την ανθρωπιστική, στο πλευρό των μεταναστών στη Λέσβο και υπέρ της ειρήνης στα Ιεροσόλυμα· την πνευματική, σχετικά με τα αδιέξοδα του οικουμενικού, διαθρησκειακού, διαπολιτισμικού διαλόγου· την εκκλησιαστική, ως προς τη συνοδικότητα. Κάθε μία από αυτές τις περιστάσεις και οι συναντήσεις μας εφωτίσθησαν από βαθιά αδελφική φιλία, θρεμμένη από τη κοινή βούληση να υπηρετήσουμε «τους πολλούς» (Ματθ. 26,28).
Για την προστασία του περιβάλλοντος, οφείλουμε να επικαλεσθούμε και τη μνήμη του Οικουμενικού Πατριάρχου Δημητρίου, του οποίου η προφητική φωνή, ήδη από το 1989, κάλεσε την Εκκλησία μας να γίνει φύλαξ της κτίσεως. Έκτοτε, όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, η Αγγλικανική Κοινωνία και πολλές χριστιανικές ομολογίες, συμπεριλαμβανομένου και του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, απάντησαν στην κλήση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφιερώνοντας την 1η Σεπτεμβρίου στην προσευχή για την προστασία του περιβάλλοντος.
Με τον χρόνο, εντούτοις, αφήσαμε να εγκατασταθεί ένα οδυνηρό ρήγμα: η θρησκεία κατέφυγε στα ιερά της, η επιστήμη στα εργαστήριά της, καθεμιά δυσπιστώντας προς την άλλη. Αυτή όμως η διάκριση δεν υπήρξε ποτέ βούλημα Θεού. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης μας διδάσκει ότι η θεία χάρις «διεισδύει σε όλη την κτίση». Δεν υπάρχει λοιπόν σύνορο μεταξύ ιερού και βέβηλου, πνευματικού και υλικού: τα πάντα κατοικούνται από την παρουσία του Θεού. Όταν οι επιστήμονες παρατηρούν τη τήξη των παγετώνων και εμείς συλλογιζόμαστε τους «στεναγμούς της κτίσεως» (Ρωμ. 8,22), διαβάζουμε το ίδιο βιβλίο: τη σοφία του Θεού εγγεγραμμένη στον κόσμο.
Οφείλουμε επίσης να αναγνωρίσουμε ότι πλανώμεθα όταν αποστρέφουμε το βλέμμα από την πραγματικότητα. Κατά την πανδημία, κάποιοι προτίμησαν θεωρίες συνωμοσίας αντί της επιστημονικής αλήθειας· άλλοι επικαλούνται την θεία κυριαρχία, παραβλέποντας τις συνέπειες των πράξεών τους στο κλίμα. Αυτό δεν είναι μαρτυρία πίστεως, αλλά πνευματική τύφλωση. Δεν μπορούμε πλέον να χωρίζουμε την προσευχή μας από τις καθημερινές μας πράξεις. Η υπερκατανάλωση, η ρύπανση, η καταστροφή των δασών και των θαλασσών δεν είναι απλώς οικολογικές τραγωδίες: αποκαλύπτουν τραύμα της ψυχής, πνευματική κρίση της εποχής μας.
Γνωρίζουμε όμως ότι η πίστη μας φέρει πολύτιμη σοφία. Διδάσκει την υπομονή, το μέτρο και τη χαρά της εκούσιας στερήσεως. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας παρέδωσαν τη νήψη της καρδίας και την άσκηση ως πειθαρχία ζωής. Σε έναν κόσμο εμμονικό με την ταχύτητα και την κατανάλωση, πρέπει να ανακτήσουμε το αίσθημα της ευταξίας και της νηφαλιότητας. Να επιλέξουμε την ποιότητα αντί της ποσότητας, την ομορφιά αντί της χρησιμότητας, την κοινωνία αντί του κέρδους. Δεν πρόκειται για οπισθοδρόμηση: είναι απελευθέρωση. Η ελευθερία να ζούμε με ευγνωμοσύνη, απλότητα και εσωτερική ειρήνη.
Έχουμε επίσης απολέσει τον ιερό ρυθμό του χρόνου. Τα δέντρα δεν βιάζονται, τα άστρα δεν καίγονται ταχύτερα για να λάμψουν περισσότερο. Οι πρόγονοί μας εγνώριζαν ότι κάθε γνήσια αύξηση απαιτεί υπομονή και διάρκεια. Πρέπει να ξαναμάθουμε τη γόνιμη βραδύτητα, τη χαρά να βλέπεις έναν σπόρο να γίνεται δέντρο, μια ταπεινή πράξη να γίνεται πηγή ζωής.
Τέλος, πρέπει να ξαναβρούμε μια θεολογία της αλληλοσυνδέσεως. Η υγεία του πλανήτη και η ευημερία των λαών είναι αχώριστες. Δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε τη γη χωρίς να θεραπεύσουμε τις ανθρώπινες σχέσεις. Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη και η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι δύο χωριστές υποθέσεις, αλλά οι δύο όψεις μιας ίδιας κλήσεως: της ζωής εν πληρότητι. Βρισκόμαστε σε καίριο σταυροδρόμι. Θα είμαστε η γενιά που επιλέγει την άνεση αντί της συνειδήσεως ή εκείνη που, ενωμένη στην πίστη, την επιστήμη και την αλληλεγγύη, επιλέγει τη μεταμόρφωση αντί της καταστροφής; Το μέλλον του κόσμου μας εξαρτάται από αυτή την απάντηση—μια απάντηση όχι μόνον οικολογική, αλλά βαθιά πνευματική.
Αυτή η εκκλησιαστική έκκληση υπέρ του «κοινού μας σπιτιού» αντηχεί ισχυρά απέναντι στο παγκόσμιο βάρος του μηδενισμού, του πειρασμού του μηδενός, που επιχειρεί να κυριεύσει τον νου και την καρδιά των συγχρόνων μας σε όλες τις ηπείρους. Οι Πατέρες της ερήμου ονόμαζαν ἀκηδία αυτό το αίσθημα απονευρώσεως της υπάρξεως, που αγγίζει την απόσβεση της συνειδήσεως. Ένα κακό, άλλοτε μοναστικό, των ασκητών, που σήμερα απειλεί τον καθένα, ιδίως σε περιοχές όπου η αφθονία των υλικών αγαθών κάνει να λησμονούμε το μόνο αγαθό, το «ενός δε εστι χρεία» (Λουκ. 10,42).
Ως εκ τούτου, σήμερα, επιτρέψτε μας να σας εμπιστευθούμε την εσώτατη πεποίθησή μας: περισσότερο από ποτέ, σε τέτοιο πλαίσιο, η μαρτυρία της Καθολικής Εκκλησίας της Γαλλίας είναι κρίσιμη. Είναι κρίσιμη λόγω της πλούσιας κληρονομιάς της, που υπήρξε φυτώριο τόσων μορφών αγιοσύνης, σκέψεως και δεσμεύσεων στους περασμένους αιώνες. Είναι κρίσιμη λόγω της υποδειγματικής προσπάθειάς της, από τις αρχές του αιώνος, να αντιμετωπίσει τις διάφορες κρίσεις που, όπως αλλού, την ταράσσουν ή τη διαπερνούν. Είναι κρίσιμη χάρη στους μεγάλους θεολόγους της, αλλά και φιλοσόφους και συγγραφείς που εργάστηκαν αποφασιστικά υπέρ του διαλόγου των Εκκλησιών μας και προετοίμασαν τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο, κορυφαίο γεγονός του περασμένου αιώνος, της οποίας μνημονεύουμε τα 60 χρόνια. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το όραμα του πάπα Ιωάννου ΚΓ΄, που τόνισε το ζήτημα της ενότητος, διαπέρασε όλες τις εργασίες της Συνόδου χάρη στην ανανεούμενη στήριξη του διαδόχου του, πάπα Παύλου ΣΤ΄. Το ζήτημα της ενότητος, που υπερβαίνει κατά πολύ τον στενό ορίζοντα του οικουμενισμού, τροφοδότησε ισχυρά τις συζητήσεις και τις κατευθύνσεις της Συνόδου. Διότι μέσα στο μυστήριο της ενότητος του Σώματος του Χριστού, που είναι η Εκκλησία, σφυρηλατείται η αποστολή της διδασκαλίας και της διακονίας—ο πυρήνας της κλήσεώς μας.
Κληρονομιά τέτοιας βαρύτητας μπορεί να φαίνεται επιβλητική. Ωστόσο, ακριβώς δυνάμει αυτής, η Γαλλία καλείται όσο ποτέ να φανεί, κατά τον λόγο του αγίου πάπα Παύλου ΣΤ΄, «ο φούρνος όπου ψήνεται το πνευματικό ψωμί της χριστιανωσύνης». Θυμόμαστε με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη δύο γίγαντες, ενδεικτικώς μνημονευόμενους, των οποίων η συμβολή υπήρξε ουσιώδης στην αμοιβαία κατανόηση και τον καθοριστικό εναγκαλισμό καθολικών και ορθοδόξων, ζωτικό για το μέλλον του κόσμου: τον Δομινικανό Υβ Κονγκάρ, του οποίου τιμήσαμε τα τριάντα χρόνια από την εκδημία, και τον Ιησουίτη Ανρί ντε Λυμπάκ, του οποίου θα εορτάσουμε τα εκατό χρόνια από τη γέννηση. Αμφότεροι, ύστερα από αγώνες υπέρ της αυθεντικής πίστεως, ανεβιβάσθησαν στον βαθμό του καρδιναλίου και απέδειξαν ότι η αληθινή παράδοση δεν είναι συντηρητική αλλά δημιουργική· γνωρίζει να μεταφράζει το «πάντοτε» στο «εδώ και τώρα». Ο πρώτος προειδοποιούσε ότι «η σωτηρία μπορεί και να χαθεί», ο δε δεύτερος ότι «δεν πρόκειται να προσαρμόσουμε τον χριστιανισμό στους ανθρώπους, αλλά τους ανθρώπους στον Χριστό».
Στο ίδιο πνεύμα, στην οδό συμφιλιώσεως που ακολουθούν οι αδελφές Εκκλησίες μας, αρμόζει να καλέσουμε στη μνήμη το 1965 και την άρση των αναθεμάτων του 1054 μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως. Αυτή η προφητική χειρονομία τονίζει τη διαδικασία του διαλόγου που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η κοινή δήλωση του πάπα Παύλου ΣΤ΄ και του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα ενεργεί ως ισχυρό θεραπευτικό και ιδιάζουσα μέθοδος, που καλεί στη συγχώρηση των προσβολών και των πληγών του παρελθόντος, αφαιρώντας «εκ της μνήμης και εκ του μέσου της Εκκλησίας τας αποφάσεις αφορισμού αι οποίαι ηκολούθησαν και των οποίων η ανάμνησις ενεργεί μέχρι σήμερον ως εμπόδιον εις τον εν αγάπη πλησιασμόν, και να τας παραδώσουν εις την λήθην». Και καταλήγει: «Επιτελώντες την χειρονομίαν ταύτην, ελπίζουν ότι θέλει γίνει δεκτή παρά του Θεού, όστις σπεύδει να μας συγχωρήση όταν συγχωρούμεθα αλλήλους, και ότι θέλει εκτιμηθή υπό ολοκλήρου του χριστιανικού κόσμου, ιδίως δε υπό ολοκλήρου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ως έκφρασις ειλικρινούς εκατέρωθεν θελήσεως προς συμφιλίωσιν και ως πρόσκλησις όπως εξακολουθήση, εν πνεύματι εμπιστοσύνης, εκτιμήσεως και αμοιβαίας αγάπης, ο διάλογος όστις, θεού συνεργούντος, θα τους φέρη και πάλιν εις την πλήρην κοινωνίαν πίστεως, αδελφικής ομονοίας και μυστηριακής ζωής, ήτις υπήρχε μεταξύ των κατά τον πρώτον χιλιετή της ζωής της Εκκλησίας».
Τα λόγια αυτά αντηχούν ισχυρά ενώπιον της σημερινής καταστάσεως, όπου κάποιοι θέλουν να περιορίσουν την πίστη σε ταυτότητα, ακόμη και να την εργαλειοποιήσουν για σκοπούς αντίθετους προς την Καλή Αγγελία, αν όχι να την υποδουλώσουν σε αυταρχικά και πολεμοχαρή εγχειρήματα. Άλλο είναι να αναγνωρίζεις την ιδιαιτερότητα των εθνών από τη διασπορά της Βαβέλ (Γεν. 11,1-9), την οποία θεραπεύει η συμφωνία της Πεντηκοστής (Πρ. 2,1-4). Άλλο είναι να ιεροποιείς την ένταξη σε λαό μέχρι του να την καθιστάς φυλετιστικό τριβαλισμό και όπλο κατακτητικό.
Προφητικώς, στη Σύνοδο που συνεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη το 1872, οι ανατολικοί πατριάρχες, συνοδικώς συναθροισμένοι από τον ένδοξο προκάτοχό μας Άνθιμο ΣΤ΄, κατεδίκασαν υπό το όνομα «εθνοφυλετισμός» αυτή την παράδοση στη λογική του κόσμου. Την έκριναν ως την «κατ’ εξοχήν σύγχρονη αίρεση». Απεφάνθησαν ότι τέτοια παρεκτροπή επιφέρει ειδωλολατρική και ολέθρια σύγχυση πολιτικής και θρησκείας.
Εμείς, ασκώντας τις κανονικές και ιστορικές προνομίες της πρωτοκαθεδρίας, χορηγήσαμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας την αυτοκεφαλία, εξασφαλίζοντας στους πιστούς αυτής της χώρας την άνθιση της χριστιανικής ζωής τους με ελευθερία συνειδήσεως, ομολογίας και εκφράσεως. Επιτιθέμενη στο Κίεβο, η Μόσχα εξαπέλυσε, κατά τους ιδίους όρους της, μία «σταυροφορία» που ζεύει την κοσμική και πνευματική εξουσία σε έναν άδικο πόλεμο, παράφρονα στη σκληρότητα, που παρασύρει δυστυχώς τη Ρωσία, τόσο οργανικά ευσεβή, σε άβυσσο ασεβείας. Αυτή η νέα συμμαχία θρόνου και θυσιαστηρίου είναι ριζικά αντίθετη προς το Ευαγγέλιο και την Ορθοδοξία. Η τραγωδία των ουκρανών γυναικών και παιδιών που υφίστανται καθημερινά καταρροή βομβών και πυραύλων είναι και δική μας. Βλέπουμε ως σημείο αφυπνίσεως ότι, όπως το Οικουμενικό Πατριαρχείο, έτσι και το Κράτος, η Εκκλησία και η κοινή γνώμη στη Γαλλία αντιλαμβάνονται ότι εκεί παίζεται το μέλλον της Ευρώπης—η ακεραιότητά της όχι μόνον εδαφική αλλά και ηθική.
Γνωρίζουμε ότι η κρίση του κόσμου μας δεν περιορίζεται σε πολιτικές εντάσεις, πολέμους ή οικονομικές ανισορροπίες. Βυθίζεται βαθύτερα, σε πνευματική πληγή. Η ανθρωπότητα λησμόνησε την ψυχή της. Απολέσαμε το αίσθημα του ιερού και, μαζί με αυτό, το αίσθημα της αδελφοσύνης. Όταν ο Θεός εκλείπει από το ανθρώπινο βλέμμα, η γη γίνεται αγαθό προς εκμετάλλευση, ο άλλος ανταγωνιστής προς φόβο, και η ίδια η ζωή εμπορεύσιμο πράγμα. Η ρήξη με τον Δημιουργό γεννά ρήξη μεταξύ των κτισμάτων. Από αυτή την πνευματική αμνησία γεννώνται η βία, ο φόβος και η αδικία. Γι’ αυτό εμείς, οι μαθητές του Χριστού, φέρουμε ιερή ευθύνη: να υπενθυμίσουμε στον κόσμο ότι η ειρήνη δεν οικοδομείται μόνο επί της ανθρωπίνης λογικής, αλλά επί της αναγνώρισης του θείου σε κάθε πρόσωπο. Δεν ταυτίζεται με την απουσία συγκρούσεως· είναι κοινωνία, ακρόαση, συγχώρηση. Είναι καρπός καρδιών συμφιλιωμένων και ψυχών ανοιχτών στη υπέρβαση.
Ομοίως, η Β΄ Βατικανή Σύνοδος, στη δήλωση Nostra aetate, μας υπενθυμίζει προφητικά ότι οι θρησκείες δεν πρέπει να αγνοούνται ούτε να περιφρονούνται, αλλά να αναγνωρίζεται ό,τι είναι «αληθές και άγιο» μέσα τους. Η δήλωση συνεχίζει: «Παροτρύνει, λοιπόν, τους υιούς της, ώστε, με σύνεση και αγάπη, μέσω διαλόγου και συνεργασίας με τους οπαδούς άλλων θρησκειών, και ενώ μαρτυρούν την χριστιανική πίστη και ζωή, να αναγνωρίζουν, να διαφυλάσσουν και να προάγουν τις πνευματικές, ηθικές και κοινωνικο-πολιτιστικές αξίες που βρίσκονται σ’ αυτούς». Αυτή η κλήση, ζώσα πάντοτε, εμπνέει τις συναντήσεις μας και τρέφει την ελπίδα της ειρήνης. Από την πλευρά της, η Ορθόδοξη Εκκλησία ανέπτυξε παρόμοια κατανόηση της σημασίας του διαθρησκειακού διαλόγου, σύμφωνα με τον ορισμό που διατύπωσε η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Κρήτη το 2016, η οποία δηλώνει: «Ο ειλικρινής διαθρησκειακός διάλογος συμβάλλει στην ανάπτυξη αμοιβαίας εμπιστοσύνης για την προαγωγή της ειρήνης και της συμφιλίωσης. Η Εκκλησία αγωνίζεται να καταστήσει πιο απτή επί γης την ‘άνωθεν ειρήνη’. Η αληθινή ειρήνη δεν επιτυγχάνεται με τη δύναμη των όπλων, αλλά μόνο με την αγάπη η οποία ‘ου ζητεί τα εαυτής’ (Α΄ Κορ. 13,5). Το βάλσαμο της πίστεως πρέπει να υπηρετεί την επούλωση και θεραπεία των παλαιών πληγών των άλλων και όχι την αναζωπύρωση νέων εστιών μίσους» (Εγκύκλιος, §17).
Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι η ειρήνη πηγάζει από την ίδια τη ζωή του Θεού, από την κοινωνία των θείων Προσώπων. Είναι συμμετοχή σ’ αυτή την αιώνια αρμονία όπου η αγάπη και η ελευθερία ενώνονται χωρίς να συγχέονται. Εισερχόμενοι σ’ αυτήν την ειρήνη, εισερχόμαστε στην ίδια την κίνηση της Τριάδος: κίνηση αγάπης που κατέρχεται στον κόσμο για να τον θεραπεύσει και να τον αγιάσει.
Ωστόσο ο μηδενισμός της εποχής μας φαίνεται διττός: προχωρεί συγχρόνως με τη ριζική διάλυση των ταυτοτήτων και με την τεχνητή ανακατασκευή τους—αυτή είναι η πραγματικότητα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να αρνηθούμε την κοινοτικοποίηση του χριστιανικού γεγονότος. Πρέπει να επαναλάβουμε και να συνεχίσουμε, όπως την πρώτη ημέρα, την αποστολική ορμή, την αναγγελία της σωτηρίας προς όλους. Ας μη φοβώμεθα, διότι εκεί βρίσκεται η έσω αναζήτηση, έστω συγκεχυμένη και άτακτη, του πλησίον μας, οποιοσδήποτε κι αν είναι και όπως κι αν μας παραχωρείται κατά τα σχέδια της Θείας Προνοίας.
Τελευταίως, η μέριμνά μας στρέφεται στη θέση της νεολαίας στον κόσμο και μέσα στην Εκκλησία. Οι νέοι δεν είναι απλώς το μέλλον της εκκλησιαστικής κοινότητος: συνιστούν το ζωντανό παρόν της. Η πίστη, η ενέργεια και η δημιουργικότητά τους τρέφουν τη ζωτικότητα του Σώματος του Χριστού και υπενθυμίζουν σε όλους ότι η Εκκλησία καλείται να ανανεώνεται διαρκώς εν τω Αγίω Πνεύματι. Σε έναν κόσμο συχνά σημειωμένο από τον κατακερματισμό, την πνευματική αδιαφορία και την αγχώδη αναζήτηση της υλικής επιτυχίας, οι νέοι μας διδάσκουν το θάρρος να μαρτυρούμε το Ευαγγέλιο με τη ζωή. Η συμμετοχή τους στις ενορίες, τα κινήματα και τα φιλανθρωπικά έργα αποτελεί χειροπιαστό σημείο ότι η αποστολή της Εκκλησίας εξακολουθεί να καρποφορεί, ότι η αγάπη του Χριστού συνεχίζει να ελκύει και να μεταμορφώνει.
Όπως διακήρυξε και η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που ήδη μνημονεύσαμε, μας ανήκει να παραδώσουμε στις παρούσες και μέλλουσες γενιές την αυθεντική πίστη, ριζωμένη στην προσευχή, τα μυστήρια και την διακονία του πλησίον. Η νεολαία μάς υπενθυμίζει ότι η πίστη δεν φυλάσσεται μόνο σε βιβλία ή δομές: βιώνεται, προσφέρεται, ακτινοβολεί.
Ας προσευχόμαστε, ας ακούμε, ας καθοδηγούμε τους νέους με υπομονή και ενθάρρυνση, ώστε η ενέργεια και η ελπίδα τους να γίνουν όργανα πνευματικής ανανεώσεως και ενότητος για τις κοινότητές μας. Στην πίστη τους, στον ενθουσιασμό τους και στην επιθυμία τους για δικαιοσύνη και ειρήνη, αλλά και για αυθεντική πνευματική εμπειρία, βλέπουμε ζωντανή μαρτυρία της αγάπης του Χριστού, ικανής να μορφώσει μια ολόκληρη γενεά χριστιανών. Η ελπίδα μας δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Μεταξύ των εμφανίσεων της «Λευκής Κυρίας», η νεαρή Μπερναντέτ Σουμπιρού αναφέρει ότι της είπε: «Ποινήν! Προσευχηθείτε στον Θεό για τους αμαρτωλούς. Πηγαίνετε να ασπασθείτε τη Γη ως ποινή για τους αμαρτωλούς». Ας αντλήσουμε εκεί την έμπνευση και την πράξη που απαιτεί η παρούσα μεταστροφή του κόσμου, στρεφόμενοι προς την Παναγία, την Κύρα της Ζωής, ζητώντας της διάκριση, υπομονή και ταπείνωση, για να είμαστε αυθεντικοί μάρτυρες του θείου Υιού της, του Ιησού, Σταυρωθέντος και Αναστάντος «υπέρ της ζωής του κόσμου».
Ιδού η μελέτη, Σεβασμιώτατοι, Εξοχότητες, Σεβαστοί, αδελφοί και αδελφές εν Χριστώ, που προκάλεσε εντός μας η φιλική πρόσκλησή σας να ενωθούμε μαζί σας σήμερα. Πριν από τριάντα χρόνια, το 1995, μεταβήκαμε πρώτα στη Ρώμη για να συνυπογράψουμε Κοινή Δήλωση με τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄ και κατόπιν στη Λούρδη για να συμμετάσχουμε στην τότε Σύναξη. Τριάντα χρόνια αργότερα, το 2025, ήλθαμε πρώτα στη Λούρδη, προτού έχουμε τη μεγάλη αδελφική χαρά να υποδεχθούμε στο Φανάρι, στην Κωνσταντινούπολη, την Α.Α. τον πάπα Λέοντα ΙΔ΄ και να επιχειρήσουμε μαζί προσκύνημα στη Νίκαια, τη σημερινή Ιζνίκ, για να εορτάσουμε τα 1700 χρόνια από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, η οποία όρισε το κοινό μας Σύμβολο της Πίστεως στην Ενσάρκωση του Λόγου χάρη στο «Γένοιτο» της Παρθένου Μαρίας. Αυτά τα δύο γεγονότα, αυτή η διασταύρωση ημερολογίων με διαφορά τριών δεκαετιών, μας φαίνονται να επιβεβαιώνουν τον λόγο του ιερέως Αλεξάνδρου Μεν, φονευθέντος διά χειρών σκοτεινών δυνάμεων από τις οποίες η Ρωσία ονειρευόταν να απελευθερωθεί, λόγο που ηχεί εις τα ώτα μας ως όρκος ελπίδος που μας δένει: «Ο χριστιανισμός μόλις αρχίζει».
Σας ευχαριστούμε για την υποδοχή και για την προσοχή σας.
