Η αποτίμηση των αποφάσεων που ελήφθησαν στο Φανάρι και η στάση της Αντιόχειας

του Νίκου Παπαχρήστου

Η πρόσφατη Σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, η πέμπτη κατά σειρά από το 1992, που συνήλθε από τις 6 έως τις 9 Μαρτίου στην Ιερά Καθέδρα της Πρωτόθρονης Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως, υπό την προεδρία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, έκανε ένα ιστορικό βήμα.

Αποφάσισε να συγκληθεί η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας το 2016. Θα είναι η πρώτη φορά, ύστερα από αιώνες, που οι προκαθήμενοι όλων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών -των Πρεσβυγενών Θρόνων αλλά και των νεότερων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών που «γεννήθηκαν» από τη σάρκα του Οικουμενικού Πατριαρχείου- θα συζητήσουν εν συνόδω θέματα της Εκκλησίας, αλλά και ευρύτερα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο στον σύγχρονο κόσμο.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο φέρεται να επιθυμεί η Μεγάλη Σύνοδος να πραγματοποιηθεί -εφόσον το επιτρέψει το υπουργείο Πολιτισμού της γειτονικής χώρας- στον παλαιό Καθεδρικό Ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, όπου το 381 πραγματοποιήθηκε η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος. Η Αγία Ειρήνη βρίσκεται δίπλα από την Αγία Σοφία και ουδέποτε μετετράπη σε τέμενος, ενώ σήμερα λειτουργεί ως μουσείο.

Ο συμβολισμός της επιλογής του τόπου διεξαγωγής του σημαντικότερου ίσως γεγονότος της Ορθοδοξίας είναι ευδιάκριτος και πολλαπλός. Η επισήμανση της αδιάλειπτης ιστορικής πορείας και διακονίας της Εκκλησίας και συνάμα η πλέον ηχηρή υπενθύμιση της διαχρονικής μαρτυρίας και προσφοράς της στην Πόλη του Κωνσταντίνου, της οποίας η Ιερή Καθέδρα μετεξελίχθηκε μέσα στους αιώνες στο πνευματικό κέντρο αναφοράς των χριστιανών της Ανατολής. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι με τη Μεγάλη Σύνοδο, στην οποία κάθε αυτοκέφαλη Εκκλησία θα έχει μια «φωνή», ουσιαστικά μια ψήφο, ενώ συνολικά θα συμμετέχουν περισσότεροι από 250 ιεράρχες από κάθε γωνιά του πλανήτη υπό την προεδρία του Οικουμενικού Πατριάρχη, θα διατρανωθεί η ενότητα της Ορθοδοξίας.

Κοινό μήνυμα
Οι προκαθήμενοι των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών προχώρησαν και σε μια ακόμα σημαντική κίνηση, με την οποία επικαιροποιούν τη μαρτυρία της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο, εκδίδοντας κοινό ανακοινωθέν προς όλους τους πιστούς και προς κάθε άνθρωπο καλής θέλησης.

Στο μήνυμά τους, που αναγνώστηκε κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας που τέλεσαν ανήμερα της Κυριακής της Ορθοδοξίας στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, οι προκαθήμενοι εκφράζουν τη συμπαράστασή τους στους διωκόμενους Χριστιανούς στην εύφλεκτη Μέση Ανατολή, ζητούν την επικράτηση της ειρήνης στη δοκιμαζόμενη Ουκρανία, αναφέρονται στην παγκόσμια οικονομική κρίση και στις επιπτώσεις της, αλλά και παίρνουν θέση για τα ηθικά ζητήματα και τις προεκτάσεις τους που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.

«Οι πειρασμοί και αι προκλήσεις της Ιστορίας είναι ιδιαιτέρως έντονοι εις τας ημέρας μας και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν δυνάμεθα να είμεθα αμέτοχοι εις αυτά ή αδιάφοροι απέναντί των» επισημαίνεται στην αρχή του κοινού μηνύματός τους. Σε ό,τι αφορά την παγκόσμια οικονομική κρίση, σημειώνεται ότι «αποτελεί θεμελιώδη απειλή διά την δικαιοσύνην και την ειρήνην εις τοπικόν και παγκόσμιον επίπεδον». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προκαθήμενοι επαναλαμβάνουν τη βούληση της Ορθόδοξης Εκκλησίας να δίδει τη μαρτυρία της και μέσω του διαλόγου με τους άλλους χριστιανούς, τις άλλες θρησκείες και τους ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών.

Η αποχώρηση
Στο ανακοινωθέν των προκαθημένων ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο μαρτύριο και τη μαρτυρία των χριστιανών στη Μέση Ανατολή που εν τω μέσω πυρών αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη γη των προγόνων τους, τη γη που συνδέεται με την επίγεια παρουσία του Ιησού Χριστού.

«Συμπάσχομεν μετά πάντων των θυμάτων της εν Συρία τραγωδίας. Καταδικάζομεν πάσαν μορφήν τρομοκρατίας και θρησκευτικής ύβρεως… Απευθύνομεν έκκλησιν εις πάντα εμπλεκόμενον προς άμεσον κατάπαυσιν των στρατιωτικών επιχειρήσεων, απελευθέρωσιν των αιχμαλώτων και εδραίωσιν της ειρήνης εν τη περιοχή διά του διαλόγου». Το παράδοξο είναι ότι το κοινό μήνυμα δεν συνυπέγραψε η άμεσα ενδιαφερόμενη Εκκλησία, δηλαδή το Πατριαρχείο Αντιοχείας. Και αυτό γιατί την τελευταία στιγμή, μόλις προ της υπογραφής του μηνύματος και των αποφάσεων της Συνάξεως, οι εκπρόσωποι του Πατριάρχη Αντιοχείας Ιωάννη, ο οποίος δεν παρέστη επικαλούμενος λόγους υγείας, επιχείρησαν να μετατρέψουν σε πανορθόδοξο πρόβλημα τη διμερή διαφορά τους με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων για την πνευματική δικαιοδοσία του Εμιράτου του Κατάρ. Φέρονται να δήλωσαν μάλιστα πως αν δεν επιλυόταν εκείνη τη στιγμή το ζήτημα, τότε δεν θα υπέγραφαν το μήνυμα και το κείμενο των αποφάσεων της Συνάξεως, αλλά και δεν θα συμμετείχαν στη θεία λειτουργία για την Κυριακή της Ορθοδοξίας. Το αποτέλεσμα ήταν να μην υπογράψουν ένα κείμενο που εκφράζει τη συμπαράστασή όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών στον σκληρά δοκιμαζόμενο από τις πολεμικές συγκρούσεις χριστιανικό πληθυσμό της Συρίας, δηλαδή στο άμεσο ποίμνιο κυρίως του εν λόγω πρεσβυγενούς Πατριαρχείου.

Οι λεπτές ισορροπίες και η συζήτηση για την… καρέκλα
Ο ορισμός της ημερομηνίας για την πραγματοποίηση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου χαρακτηρίζεται προσωπική επιτυχία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ο οποίος από την εναρκτήρια ομιλία του είχε εκφράσει την αγωνία του για την εικόνα που δίνει σήμερα η Εκκλησία με την αδυναμία της να διευθετήσει ζητήματα της εσωτερικής οργάνωσής της, αλλά κυρίως να δώσει απαντήσεις και να καταθέσει τη δική της μαρτυρία για τα προβλήματα των σημερινών κοινωνιών. Ωστόσο σημαντική ήταν η συμβολή όλων των προκαθημένων που παρά τις όποιες θέσεις τους σε επιμέρους ζητήματα κατέδειξαν από την πρώτη στιγμή τη βούλησή τους να ανταποκριθούν στο κάλεσμα του Οικουμενικού Πατριάρχη. Ιδιαιτέρως ο Πατριάρχης Μόσχας, που σε πολλές περιπτώσεις φρόντισε να διατυπώσει με σαφή τρόπο τις θέσεις της Εκκλησίας του για διάφορα ζητήματα -φέρεται να έθεσε ακόμα και ερωτήματα «χωροταξικού» ενδιαφέροντος σχετικά με το πώς θα καθίσουν οι προκαθήμενοι κατά τη διάρκεια των εργασιών της Μεγάλης Συνόδου-, συνέβαλε ουσιαστικά στο τελικό αποτέλεσμα, ενώ οι Αρχιεπίσκοποι Κύπρου Χρυσόστομος, Αθηνών Ιερώνυμος και Αλβανίας Αναστάσιος με τις παρεμβάσεις τους στήριξαν ενεργά τις θέσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Ετσι, εκτός απροόπτου ανήμερα της Πεντηκοστής, το 2016, στην Κωνσταντινούπολη θα ξεκινήσει τις εργασίες της η πρώτη Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας προκειμένου να καταθέσει τη μαρτυρία της στον σύγχρονο κόσμο.