Σοφία Βέμπο: Η 28η Οκτωβρίου 1940 είναι χαραγμένη στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων ως ημέρα τιμής, ηρωισμού και ανυπότακτης ψυχής. Ήταν η μέρα που η Ελλάδα ύψωσε το ανάστημά της ενάντια στον φασισμό, με ένα μεγαλειώδες «ΟΧΙ» που έμεινε στην ιστορία.
Της Κατερίνας Θεοχάρη – ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Στο μέτωπο της Πίνδου, μέσα στα χιόνια και τη λάσπη, οι Έλληνες στρατιώτες πολεμούσαν με ψυχή και τραγουδούσαν με τη φωνή που τους συντρόφευε από το ραδιόφωνο: τη φωνή της Σοφίας Βέμπο, της γυναίκας που έγινε το μουσικό σύμβολο της εθνικής αντίστασης.
Από την Καλλίπολη στη σκηνή της Ιστορίας
Η Σοφία Βέμπο, γεννημένη ως Σοφία Μπέμπου στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης, έζησε την προσφυγιά και τη φτώχεια. Η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στον Βόλο, όπου η μικρή Σοφία έδειξε από νωρίς το ταλέντο της στο τραγούδι.
Το 1933 ήρθε στην Αθήνα και μέσα σε λίγα χρόνια έγινε αστέρι του μουσικού θεάτρου. Όταν ήρθε ο πόλεμος, η ζωή της άλλαξε ρότα: από καλλιτέχνιδα του θεάματος, έγινε φωνή του έθνους.
«Δεν μπορούσα να τραγουδώ για έρωτες όταν η πατρίδα καιγόταν» έλεγε αργότερα.
Η γέννηση του τραγουδιού – ύμνου
Στις 28 Οκτωβρίου 1940, λίγες ώρες μετά την ιταλική εισβολή, η Αθήνα πλημμύρισε από κόσμο. Η Βέμπο ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου Μοντιάλ και τραγούδησε για πρώτη φορά τραγούδια που εμψύχωναν τον στρατό. Εκείνη τη στιγμή γεννήθηκε το «Παιδιά της Ελλάδος, παιδιά», σε μουσική του Μιχάλη Σουγιούλ και στίχους του Μίμη Τραϊφόρου.
Η Σοφία ζήτησε να αλλάξει ένας στίχος:
«Αν δεν ρθήτε νικηταί, να μην έρθετε ποτέ» έγινε «Με της νίκης τα κλαδιά, σας προσμένουμε παιδιά».
Ήθελε οι στρατιώτες να πολεμούν με ελπίδα, όχι με φόβο.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, το τραγούδι αυτό μεταδόθηκε καθημερινά από τον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών και έγινε εθνικός ύμνος της ψυχής.
Η φωνή που ταξίδεψε στο μέτωπο
Η φωνή της Βέμπο συνόδευε τα ελληνικά στρατεύματα στα υψώματα της Πίνδου. Ραδιοφωνικοί σταθμοί, όπως εκείνος της ΕΡΤ, μετέδιδαν τις εκπομπές της. Οι στρατιώτες άκουγαν από μικρά ραδιόφωνα στα χαρακώματα τη γνώριμη φωνή να τους τραγουδά:
«Στης Πίνδου τα βουνά, πολεμούν παλληκάρια…»
Ο λοχίας Δημήτριος Σταμέλος είχε πει αργότερα στο vimaorthodoxias.gr:
«Εκεί πάνω, μέσα στα χιόνια και στις λάσπες, ακούγαμε τη Βέμπο και ξαναβρίσκαμε τη δύναμη να σταθούμε όρθιοι. Δεν μας έδινε μόνο κουράγιο. Μας θύμιζε γιατί πολεμάμε».
Μαρτυρίες από το μέτωπο
Η μαρτυρία του Κωνσταντίνου Βασιλείου, στρατιώτη της VIII Μεραρχίας, δημοσιευμένη αργότερα στα «Χρονικά της Πίνδου», είναι χαρακτηριστική:
«Όταν ακούγαμε τη Σοφία Βέμπο να τραγουδάει “Παιδιά της Ελλάδος παιδιά”, ξεχνάγαμε το κρύο. Πιστεύαμε πως η Ελλάδα μας περίμενε πίσω. Μας έδινε πίστη».
Ο αγωνιστής Μανώλης Μαργαρίτης, σύμφωνα με αρχειακές μαρτυρίες της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού, είχε δηλώσει το 1950:
«Η φωνή της ήταν σαν πολυβόλο – αλλά αντί να σκοτώνει, ανέσταινε ψυχές».
Ακόμη και οι τραυματίες στα νοσοκομεία άκουγαν τις εκπομπές της Βέμπο, καθώς η ίδια επισκεπτόταν τα στρατιωτικά νοσοκομεία και τραγουδούσε ζωντανά.
Η έμπρακτη προσφορά
Η Βέμπο δεν έμεινε στα λόγια. Πούλησε τα προσωπικά της κοσμήματα και προσέφερε το ποσό στο Ελληνικό Ναυτικό, ενώ όπως καταγράφεται στο Εθνικό Αρχείο Ιστορικών Τραγουδιών, διέθεσε και μεγάλο μέρος των εισπράξεών της σε οικογένειες στρατιωτών που είχαν χάσει τη ζωή τους.
Μετά την κατοχή, όταν η Αθήνα πεινούσε, διοργάνωνε φιλανθρωπικές παραστάσεις στο θέατρο «Μετροπόλ» για να συγκεντρώσει χρήματα και τρόφιμα.
Εξορία και συνέχιση του αγώνα
Όταν η Ελλάδα έπεσε στα χέρια των Γερμανών, η Σοφία Βέμπο αρνήθηκε να συνεργαστεί με τις κατοχικές αρχές. Φυγαδεύτηκε στη Μέση Ανατολή, όπου τραγουδούσε για τα ελληνικά στρατεύματα της εξορίας στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια.
Σύμφωνα με μαρτυρία στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι εμφανίσεις της στα στρατόπεδα των Ελλήνων αξιωματικών είχαν τόσο μεγάλη ψυχολογική επίδραση που χαρακτηρίστηκαν «κινητές δοξολογίες της ελευθερίας».
Η ίδια έλεγε στους στρατιώτες:
«Η Ελλάδα δεν πέθανε. Όσο τραγουδάμε, πολεμάμε».
Οι φωνές των αγωνιστών στο vimaorthodoxias.gr
Σε αφιέρωμα του vimaorthodoxias.gr, επιζώντες του πολέμου θυμήθηκαν την παρουσία της Βέμπο ως πνευματική δύναμη:
«Η Σοφία δεν ήταν μια τραγουδίστρια. Ήταν σαν να μας εξομολογούνταν το ίδιο το Έθνος», ανέφερε ο τότε ανθυπολοχαγός Σπύρος Λιάκος.
Άλλος αγωνιστής, ο Παναγιώτης Δεληγιάννης, πρόσθετε:
«Την ακούγαμε και δακρύζαμε. Δεν υπήρχε φόβος, μόνο πίστη».
Η κληρονομιά μιας φωνής
Μετά τον πόλεμο, η Σοφία Βέμπο τιμήθηκε με διακρίσεις για την προσφορά της στην πατρίδα. Τα τραγούδια της παραμένουν ζωντανά κάθε 28η Οκτωβρίου, στις σχολικές γιορτές, στις παρελάσεις, στα ραδιόφωνα.
Σήμερα, 85 χρόνια μετά, η φωνή της ακούγεται ξανά ως υπενθύμιση πως η τέχνη μπορεί να γίνει όπλο ελευθερίας. Στο μουσείο της Βουλής των Ελλήνων φυλάσσονται αντικείμενά της, ενώ στο σπίτι της στην Καλλίπολη υπάρχει προτομή αφιερωμένη στη «φωνή της νίκης».
⸻
Η αιώνια ψυχή του ΟΧΙ
Η Σοφία Βέμπο δεν πολέμησε με όπλο, αλλά με φωνή, καρδιά και ψυχή. Ήταν ο ήχος μιας Ελλάδας που αρνήθηκε να υποταχθεί, η ενσάρκωση της γυναικείας δύναμης μέσα στον πόλεμο, η μουσική μορφή του θάρρους.
Όπως έγραψε ο Μίμης Τραϊφόρος μετά τη λήξη του πολέμου:
«Αν οι σφαίρες ήταν λόγια, τότε η Σοφία Βέμπο θα είχε νικήσει μόνη της έναν στρατό».
Και πράγματι, για όλους τους Έλληνες του ’40, εκείνη ήταν η φωνή της νίκης — το τραγούδι που έδιωξε τον φόβο, που φώτισε τα χαρακώματα, που έκανε την Ελλάδα να πιστέψει πως «η λευτεριά δεν πεθαίνει».
