Μπορεί να καλλιτεχνήθηκε στην Παλαιολόγεια περίοδο, μεταξύ 13ου και 15ου αιώνα, οπότε η βυζαντινή Θεσσαλονίκη θεωρείτο σπουδαίο καλλιτεχνικό κέντρο, εφάμιλλο με αυτό της Κωνσταντινούπολης, ωστόσο η εικόνα της Παναγίας με τον τίτλο «Ελπίς των Απελπισμένων», σύμφωνα με την παράδοση, αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά, λόγω τού ότι και ο ίδιος αγιογραφούσε τη μορφή της Παναγίας.
Ήταν η ευσέβεια των ανθρώπων ο λόγος, ο οποίος ορισμένες πολύ θαυματουργές εικόνες θεωρήθηκαν ως έργα του Ευαγγελιστή και καθιερώθηκαν ως τέτοια στη συνείδηση των πιστών, παρά το γεγονός ότι δεν δημιουργήθηκαν τον πρώτο αιώνα, οπότε έζησε. Και ακριβώς η διάσταση αυτή προσδίδει πολύ μεγάλη σημασία στη μεταφορά της εικόνας στον γενέθλιο τόπο της, για πρώτη φορά μετά το 15ο αιώνα, με αφορμή την παρουσίασή της στην έκθεση εικόνων από τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, που θα εγκαινιάσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, την 1η Οκτωβρίου στη Μονή Βλατάδων.
«Η εικόνα είναι παραγωγή της Θεσσαλονίκης. Κατασκευάστηκε στα καλλιτεχνικά εργαστήρια της πόλης τον 14ο αιώνα αλλά έχει παλαιότερο στρώμα του 10ου αιώνα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η βυζαντινολόγος, έφορος του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, Φλώρα Καραγιάννη, με αφορμή τη μεταφορά της εικόνας στη Θεσσαλονίκη, από το Μουσείο του Φράισινγκ στη Γερμανία. «Πρόκειται για μια πολύτιμη εικόνα που φυλάσσεται στο Φράισινγκ και για πρώτη φορά μετά τον 15ο αιώνα βγαίνει εκτός Γερμανίας», υπογραμμίζει.
Δεν είναι, ωστόσο, η μοναδική εικόνα που ενώ βρίσκεται στο εξωτερικό, επιστρέφει αυτές τις μέρες στη Θεσσαλονίκη για τους λόγους της έκθεσης. Μία ακόμη, ψηφιδωτή αυτή τη φορά, εικόνα που απεικονίζει τον Άγιο Δημήτριο και χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα, μεταφέρεται στη Θεσσαλονίκη από το Σασοφεράτο της Ιταλίας, μια περιοχή κοντά στην Αγκόνα.
«Την εικόνα αυτή είχε αγοράσει ένας Ιταλός, εκκλησιαστικός παράγοντας και την είχε στη συλλογή του. Μετά τον θάνατό του, πέρασε και αυτή σταδιακά στην ιδιοκτησία του Δήμου του Σασοφεράτο», σχολιάζει η κ. Καραγιάννη.
Πληροφορεί, δε, ότι η πολύ σημαντική πρωτοτυπία της έγκειται στο γεγονός ότι είναι ψηφιδωτή και στο πάνω μέρος του πλαισίου της φέρει ενσωματωμένο φιαλίδιο που χρονολογείται στον 13ο με 14ο αιώνα. Τέτοια φιαλίδια που περιείχαν μύρο έπαιρναν μαζί τους οι προσκυνητές όταν επισκέπτονταν τον τάφο του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. «Είναι απολύτως εξακριβωμένο ότι η εικόνα προέρχεται από εδώ», υπογραμμίζει η έφορος του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών.
Στην έκθεση εικόνων από τη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, που έχει τον τίτλο “το ημέτερον κάλλος” και θα διαρκέσει έξι μήνες, θα παρουσιαστούν συνολικά 21 βυζαντινές εικόνες στις οποίες περιλαμβάνονται εκθέματα από τη Μονή Βλατάδων και τις Μητροπόλεις Θεσσαλονίκης, Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως, Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας και Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος.
«Οι εικόνες που παρήχθησαν στη Θεσσαλονίκη είναι πολύ υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας. Η πρωτοτυπία της έκθεσης είναι ότι για πρώτη φορά θα βγουν από ναούς και προσκυνητάρια και θα συγκεντρωθούν εδώ. Είναι εικόνες προσκυνηματικές και εμβληματικές για πολλούς ναούς, που μετατρέπονται σε αντικείμενο θαυμασμού από τους επισκέπτες μιας έκθεσης και παρουσιάζονται μαζί με άλλες εικόνες της ίδιας εποχής και των ίδιων εργαστηρίων με αυτές», σχολιάζει η κ. Καραγιάννη.
Η έκθεση πραγματοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων λειτουργίας του Πατριαρχικού Ιδρύματος της Μονής Βλατάδων, στις δραστηριότητες του οποίου περιλαμβάνονται η φωτογράφηση των χειρογράφων του Αγίου Όρους και άλλων μοναστικών καθιδρυμάτων και βιβλιοθηκών, η συλλογή διαφανειών μικρογραφιών των χειρογράφων, η συνέχιση της έκδοσης του επιστημονικού περιοδικού “Κληρονομία”, η έκδοση ορισμένων σειρών θεολογικών δοκιμίων και μελετημάτων, λειτουργικών κειμένων και εγχειριδίων εκκλησιαστικής μουσικής, καθώς και η διοργάνωση συνεδρίων, διαλέξεων και μαθημάτων, σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς και προγράμματα ερευνών.
«Θεωρούμε ότι με αυτή τη διοργάνωση θα δοθεί το έναυσμα να παρουσιαστεί με πολύ ωραίο τρόπο ένα υλικό πολύ υψηλής καλλιτεχνικής αξίας με τόπο καταγωγής τη Θεσσαλονίκη», προσθέτει η έφορος του Ιδρύματος.
Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα το Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου και έχει ενταχθεί στις δράσεις του ευρωπαϊκού έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018.
