ΟΠΕΚΕΠΕ: Αρχή του τέλους για τα «ιστορικά δικαιώματα»-Σε πλήρη μετάβαση προς την κατάργηση των δικαιωμάτων της βασικής ενίσχυσης οδηγείται η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ε.Ε. για την περίοδο μετά το 2027.
Ρεπορτάζ: Γιώργος Θεοχάρης
News: Στο επίκεντρο αυτής της αναδιάρθρωσης βρίσκεται και η Ελλάδα, η οποία ανήκει στα ελάχιστα κράτη-μέλη που διατηρούν ακόμα το μοντέλο με δικαιώματα – ένα μοντέλο που ξεκίνησε με τη μεταρρύθμιση Fischler του 2003, θεμελιωμένο σε δεδομένα της περιόδου 1999–2002.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Οργανισμού Πληρωμών ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά και από σχετικές συζητήσεις στο Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσανατολίζεται πλέον σε μια απλοποιημένη ενιαία ενίσχυση ανά εκτάριο, χωρίς την ύπαρξη δικαιωμάτων. Η κατάργηση του συστήματος ενισχύσεων μέσω δικαιωμάτων δεν είναι απλώς ένα τεχνικό ζήτημα· αποτελεί βαθύτατη δομική αλλαγή με επιπτώσεις στην αγορά γης, στη νοοτροπία διαχείρισης των εκμεταλλεύσεων και στον τρόπο εισόδου των νέων στον πρωτογενή τομέα.
Οι στρεβλώσεις που οδήγησαν στην κατάργηση
Η πιο πρόσφατη θεσμική μελέτη, που εκπονήθηκε από τον ισπανικό οργανισμό πληρωμών FEGA, καταγράφει τέσσερα βασικά μειονεκτήματα:
1. Υπερδιοικητικό κόστος και πολυπλοκότητα: Η λειτουργία του συστήματος απαιτεί ψηφιακή και λογιστική υποστήριξη πολλαπλών επιπέδων, με συνολικό κόστος μόνο στην Ισπανία άνω των 2 εκατ. ευρώ ετησίως.
2. Αποκλεισμός νέων αγροτών: Οι νέοι παραγωγοί αδυνατούν να εισέλθουν στην αγορά εάν δεν αγοράσουν ή κληρονομήσουν δικαιώματα. Η λύση του εθνικού αποθέματος δεν καλύπτει τους πάντες, ενώ στην Ελλάδα από το 2023 καταργήθηκε το ειδικό καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων.
3. Τεχνητή επίδραση στην τιμή γης: Οι αγρότες νοικιάζουν χωράφια μόνο και μόνο για να ενεργοποιούν δικαιώματα, κάτι που εκτοξεύει το κόστος μίσθωσης ή αγοράς και στρεβλώνει την πραγματική αξία.
4. Αδυναμία εφαρμογής του όρου “ενεργός αγρότης”: Το σύστημα επιτρέπει σε κατόχους δικαιωμάτων να εισπράττουν ενισχύσεις χωρίς ουσιαστική αγροτική δραστηριότητα. Αυτό ενισχύει φαινόμενα “αγροτών του καναπέ”, καταγγέλλει η Ένωση Νέων Αγροτών.
Πότε τελειώνουν τα δικαιώματα – Το μεταβατικό μοντέλο
Η μεταβατική περίοδος από το 2027 έως το 2029 προβλέπεται ως «φάση προσαρμογής», κατά την οποία τα κράτη-μέλη θα πρέπει:
• Να καταργήσουν σταδιακά την αξία των υφιστάμενων δικαιωμάτων.
• Να θεσπίσουν απλή ενίσχυση ανά εκτάριο, βάσει επιλεξιμότητας και της έννοιας του «ενεργού αγρότη».
• Να δημιουργήσουν νέο μοντέλο στήριξης για τους νέους και νεοεισερχόμενους, χωρίς σύνδεση με απόθεμα δικαιωμάτων.
Το νέο θεσμικό πλαίσιο θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το νομοθετικό πακέτο της Κομισιόν για την ΚΑΠ 2027–2034, το οποίο αναμένεται να δημοσιευθεί έως τον Ιούλιο, σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Έντονες αντιδράσεις στον αγροτικό κόσμο
Το έγγραφο του ισπανικού οργανισμού προκάλεσε ήδη σφοδρές αντιδράσεις, με την ASAJA στην Ισπανία αλλά και αγροτικές οργανώσεις σε Ελλάδα, όπως η ΠΕΦΑ, να εκφράζουν ανησυχία για την κατάργηση ενός μηχανισμού που αν και προβληματικός, παραμένει βασικό εργαλείο επιβίωσης για τους μικρούς παραγωγούς.
Ειδικά στην Ελλάδα, η κατάρρευση της αξιοπιστίας του ΟΠΕΚΕΠΕ από το 2023 και μετά, σε συνδυασμό με τις καθυστερήσεις στις πληρωμές και την αδυναμία αξιολόγησης αιτήσεων (π.χ. νέοι αγρότες), καθιστά την κατάσταση ακόμα πιο εύθραυστη.
Πληρωμές ΕΛΓΑ Ιούλιος – Αύγουστος 2025: Τι έρχεται
Σύμφωνα με πληροφορίες του ΕΛΓΑ, οι αποζημιώσεις για ζημιές από παγετούς, βροχοπτώσεις και πλημμύρες που καταγράφηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2024, προγραμματίζονται να καταβληθούν το δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου 2025 ως εξής:
Συνολικά, εντός διμήνου Ιουλίου – Αυγούστου 2025 θα αποδοθούν περισσότερα από 28 εκατομμύρια ευρώ σε χιλιάδες παραγωγούς και κτηνοτρόφους. Τα ποσά θα φανούν στο σύστημα πληρωμών ΆγροΔια μέσω gov.gr.
Τι να περιμένουν οι παραγωγοί
Η κατάργηση των δικαιωμάτων σε συνδυασμό με τις καθυστερήσεις στις αποζημιώσεις ΕΛΓΑ και την αβεβαιότητα στο μέλλον της ΚΑΠ, δημιουργούν εκρηκτικό κλίμα στον αγροτικό κόσμο. Η ανάγκη για σαφήνεια, δίκαιο προσδιορισμό του «ενεργού αγρότη» και αξιόπιστους μηχανισμούς στήριξης αναδεικνύεται ως το τρίπτυχο επιβίωσης του Έλληνα παραγωγού.
Όπως επισημαίνουν έμπειρα στελέχη του vimaorthodoxias.gr, το στοίχημα της νέας ΚΑΠ δεν είναι απλώς τεχνικό. Είναι βαθύτατα πολιτικό και κοινωνικό: ποιοι αγρότες θέλουμε να μείνουν στην ύπαιθρο και με ποια μέσα θα παραχθεί η διατροφική αυτάρκεια της χώρας στα επόμενα χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση, οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι για τον σχεδιασμό των επιδοτήσεων, ενώ και οι πληρωμές του ΟΠΕΚΕΠΕ για τις συνδεδεμένες ενισχύσεις του 2024 παραμένουν στον «αέρα» χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα.
Ορίστε οκτώ παραδείγματα που αποτυπώνουν πρακτικά τη μετάβαση από το σύστημα δικαιωμάτων βασικής ενίσχυσης καθώς και τα όσα αφορούν τις προσεχείς πληρωμές του ΕΛΓΑ για καλλιέργειες και ζωικό κεφάλαιο:
Παραδείγματα κατάργησης δικαιωμάτων ενιαίας ενίσχυσης
- Νέος αγρότης από την Αιτωλοακαρνανία που ξεκίνησε δραστηριότητα το 2024 δεν μπορεί να ενεργοποιήσει ενιαία ενίσχυση επειδή δεν διαθέτει ιστορικά δικαιώματα. Σήμερα πρέπει να αγοράσει δικαιώματα από την αγορά ή να περιμένει εθνικό απόθεμα – κάτι που με το νέο καθεστώς (μετά το 2027) θα πάψει να υφίσταται.
- Μικρός ελαιοκαλλιεργητής από τη Λέσβο με λιγότερα από 15 στρέμματα λάμβανε ενίσχυση μέσω του ειδικού καθεστώτος για μικρές εκμεταλλεύσεις. Με την κατάργηση του καθεστώτος το 2023 και την επικείμενη μεταρρύθμιση, δεν θα χρειαστεί πια να ενεργοποιεί δικαιώματα – η ενίσχυση θα δίνεται ανά στρέμμα.
- Ιδιοκτήτης 100 στρεμμάτων στη Θεσσαλία νοικιάζει την έκταση για να δοθούν σε τρίτους που έχουν δικαιώματα και τα ενεργοποιούν. Με την κατάργηση των δικαιωμάτων, τέτοιες πρακτικές θα σταματήσουν και θα χορηγούνται επιδοτήσεις μόνο βάσει καλλιέργειας και ενεργού παραγωγού.
- Παραγωγός από τη Σερβία που πήρε άδεια εγκατάστασης στην Ελλάδα, δεν μπορεί να λάβει επιδοτήσεις γιατί δεν διαθέτει ελληνικά δικαιώματα. Με το νέο σύστημα, θα μπορεί να λάβει ενιαία ενίσχυση χωρίς εξάρτηση από την «κληρονομικότητα» των ιστορικών δεδομένων.
Παραδείγματα πληρωμών ΕΛΓΑ Ιούλιος – Αύγουστος 2025
- Αγρότης από την Καρδίτσα υπέβαλε αίτηση αποζημίωσης για ζημιές από παγετό τον Φεβρουάριο 2024 στις καλλιέργειες ροδάκινου. Θα αποζημιωθεί στις 12 Ιουλίου 2025 με 9.800 ευρώ, στο πλαίσιο της πρώτης φάσης πληρωμών για τη Θεσσαλία.
- Αμπελουργός στην Ήπειρο, που υπέστη ζημιές από υπερβολική βροχόπτωση τον Μάρτιο 2024, θα λάβει αποζημίωση ύψους 4.600 ευρώ στις 18 Ιουλίου 2025. Η περιοχή είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα ταχείας εκτίμησης λόγω εκτεταμένων φθορών.
- Κτηνοτρόφος με πρόβατα στην Κεντρική Μακεδονία που υπέστη απώλειες από επιζωοτίες και κρύο τον Δεκέμβριο 2023, θα πληρωθεί στις 23 Αυγούστου 2025. Η αποζημίωση αγγίζει τα 7.100 ευρώ και περιλαμβάνει ζημιές σε ζωικό κεφάλαιο και ζωοτροφές.
- Παραγωγός ελιάς στην Αιγιάλεια, με σοβαρές απώλειες από καύσωνες και ανθοφορία που δεν ολοκληρώθηκε την άνοιξη 2024, θα αποζημιωθεί με 5.400 ευρώ στις 9 Αυγούστου 2025. Η πληρωμή θα γίνει απευθείας μέσω λογαριασμού IBAN από τον ΕΛΓΑ.
Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πώς η κατάργηση του παλαιού καθεστώτος ενισχύσεων και οι στοχευμένες αποζημιώσεις ΕΛΓΑ διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο στον αγροτικό τομέα, με λιγότερη γραφειοκρατία αλλά και με ανάγκη μεγαλύτερης διαφάνειας και αξιολόγησης των πραγματικών παραγωγικών στοιχείων.
