Με το νόμο 4310/2014 του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων («Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία και άλλες διατάξεις») που ψήφισε πρόσφατα η Βουλή των Ελλήνων, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου συγκαταλέγεται πλέον μεταξύ των αναγνωρισμένων ανά την επικράτεια ερευνητικών κέντρων.
Το γεγονός αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική εξέλιξη για την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών και μια αναγνώριση από την υπεύθυνη πολιτεία του έργου που επιτελείται, και που αναμένεται πως θα αποτελέσει ορόσημο για την περαιτέρω πορεία και ακαδημαϊκή της ανάπτυξη, τόσο σε τοπικό και εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η αναγνώριση αυτή επιφορτίζει την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών με περισσότερες ευθύνες και με νέα καθήκοντα για την προαγωγή και διεθνή προβολή της επιστημονικής θεολογικής έρευνας που επιτελείται στον τόπο μας, όσο και για τη ζωντανή και δημιουργική μαρτυρία της Ορθοδοξίας στο σύγχρονο κόσμο.
Το Ερευνητικό Κέντρο της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών περιλαμβάνει πέντε εξειδικευμένους επιστημονικούς και ερευνητικούς τομείς οι οποίοι προβλέπεται σύντομα να μετεξελιχτούν σε ερευνητικά ινστιτούτα.
Οι τομείς αυτοί είναι:
1) Τομέας Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας
Ο Τομέας Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας ιδρύθηκε με απόφαση του Δ. Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών (ΑΘΣ) στην υπ’ αριθμ. 12/8-8-2013 συνεδρίασή του.
Σκοποί του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας είναι η έρευνα, μελέτη, καταγραφή, διάσωση και προβολή του βυζαντινού και μεταβυζαντινού μουσικού πολιτισμού, ιδιαιτέρως της Εκκλησιαστικής Ψαλτικής Τέχνης, όπως αυτός διασώζεται στην ζώσα προφορική παράδοση των φυσικών του φορέων, κληρικών και ιεροψαλτών, αλλά και όπως καταφθάνει ως τις ημέρες μας μέσω των άμεσων και έμμεσων πηγών αυτού (μουσικά χειρόγραφα, θεωρητικά συγγράμματα και μελέτες, ιστορικές μαρτυρίες, πατερική και κοσμική γραμματεία και τα όμοια). Παράλληλα, κύρια μέριμνα του Τομέα είναι και η καταγραφή και μελέτη της τοπικής ψαλτικής παραδόσεως της Μαγνησίας και της Ι. Μητροπόλεως Δημητριάδος, μέσα από τη συγκέντρωση, ταξινόμηση και μελέτη των σχετικών πηγών ή μαρτυριών. Για την επίτευξη των ανωτέρω σκοπών πρωταρχικό μέλημα του Τομέα είναι η οργάνωση ενός σύγχρονου μουσικού αρχείου δίσκων, κασετών, CD, ταινιών και ποικίλων ηχητικών καταγραφών, φωτογραφιών, καταλοίπων, εγγράφων, χειρογράφων, και λοιπών πηγών για την έρευνα και μελέτη της Ψαλτικής Τέχνης στην Μαγνησία, την Ι. Μητρόπολη Δημητριάδος, αλλά και πέραν αυτής, καθώς και η συγκρότηση μιας πλούσιας δανειστικής μουσικής και μουσικολογικής βιβλιοθήκης.
Επιπλέον, ο Τομέας φιλοδοξεί να φέρει κοντά όλους, ει δυνατόν, τους ανά τον κόσμο ερευνητές, επιστήμονες και επιστημονικούς φορείς, των οποίων το γνωστικό αντικείμενο ή τα ερευνητικά ενδιαφέροντα σχετίζονται αμέσως ή εμμέσως με την Ψαλτική Τέχνη, και να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο δίκτυο συνεργασιών και διαδράσεων μεταξύ αυτών. Ως εκ τούτου, αποβλέπει σε συνεργασίες και ανταλλαγές με το Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με τα Προγράμματα Ψαλτικής Τέχνης των Ανωτάτων Εκκλησιαστικών Ακαδημιών, με τους ανάλογους Τομείς Πανεπιστημιακών Σχολών της Ελλάδος και του εξωτερικού, με καλλιτεχνικούς φορείς (Σύλλογοι και Σύνδεσμοι Ιεροψαλτών, Σχολές Βυζαντινής Μουσικής), κλπ.
Αυτονόητη είναι η διοργάνωση συνεδρίων, συμποσίων, ημερίδων, επιμορφωτικών και εκπαιδευτικών σεμιναρίων και πάσης φύσεως καλλιτεχνικών εκδηλώσεων περί την Ψαλτική Τέχνη, καθώς επίσης και η συμμετοχή των μελών τού Τομέα σε ανάλογα διεθνή επιστημονικά fora. Στους σκοπούς περιλαμβάνεται επίσης και η κατάρτιση στελεχών για την ενίσχυση του Τομέα και την αρτιότερη επίτευξη των στόχων του, όπως και η έκδοση μελετών, διατριβών, συλλογικών τόμων, μουσικών συλλογών, περιοδικών, δίσκων και λοιπών οπτικοακουστικών μέσων, η κατασκευή και ενημέρωση σχετικών διαδικτυακών ιστοσελίδων και πεδίων επικοινωνίας και η διάχυση των σχετικών πληροφοριών ή πορισμάτων των ανωτέρω δράσεων σε κάθε ενδιαφερόμενο πρόσωπο ή φορέα ανά τον κόσμο.
Διευθυντής του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας ορίστηκε με την ως άνω απόφαση του Δ. Σ. της ΑΘΣ ο Δρ. Κωνσταντίνος Καραγκούνης, Επικ. Καθηγητής Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών, Πρωτοψάλτης και Χοράρχης, μέλος του Δ. Σ. του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, και τ. μέλος του Δ. Σ. του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Βόλου «Ιωάννης Κουκουζέλης».
2) Τομέας Μελέτης της Χειρόγραφης Παράδοσης της Καινής Διαθήκης
Ο Τομέας Μελέτης της Χειρόγραφης Παράδοσης της Καινής Διαθήκης ιδρύθηκε με απόφαση του Δ.Σ. της ΑΘΣ στην υπ’ αριθμ. 13/27-12-2013 συνεδρίασή του.
Κύριος σκοπός του είναι η κριτική έκδοση του βυζαντινού κειμένου, το οποίο χρησιμοποιείται από την Oρθόδοξη Ανατολική Εκκλησία ως το λειτουργικό της κείμενο. Ως επιμέρους στόχοι ορίζονται η εξεύρεση, συγκέντρωση, φωτογράφιση, μεταγραφή και μελέτη των χειρογράφων (συνεχές κείμενο ή εκλογάδια) που διασώζουν τον βυζαντινό τύπο κειμένου, η εκπαίδευση και επιμόρφωση ειδικών στην κριτική του κειμένου, η οργάνωση συνεδρίων και σεμιναρίων, οι κριτικές εκδόσεις του κειμένου της Καινής Διαθήκης και ειδικότερα η επανέκδοση της Πατριαρχικής έκδοσης του 1904 με βελτιώσεις, διορθώσεις και εν γένει εφαρμογή της σύγχρονης επιστημονικής μεθοδολογίας, η μελέτη και ανάδειξη της οποιασδήποτε μορφής πρόσληψης και ερμηνευτικού υπομνηματισμού του κειμένου της Καινής Διαθήκης στα βυζαντινά χειρόγραφα (λειτουργικά χειρόγραφα, ερμηνευτικές σειρές κτλ), η συμμετοχή σε διεθνή επιστημονικά fora, η συνεργασία με αντίστοιχα ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού, η έκδοση ηλεκτρονικού επιστημονικού περιοδικού για τη διάχυση των αποτελεσμάτων του ερευνητικού έργου, η κατασκευή και συντήρηση σχετικής ιστοσελίδας για την ενημέρωση της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας, η συνεργασία με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες της Ανατολής για την επανέκδοση και την κριτική διόρθωση του εν χρήσει λειτουργικού κειμένου της Καινής Διαθήκης (ειδικά στα σύγχρονα εκλογάδια) με βάση την έρευνα στη χειρόγραφη παράδοση.
Ο ως άνω Τομέας α) θα καλύψει ένα σημαντικό κενό στην έρευνα, καθότι τα αντίστοιχα διεθνή ερευνητικά κέντρα ασχολούνται με άλλες μορφές της κειμενικής παράδοσης της αρχαίας Εκκλησίας (π.χ. αλεξανδρινός τύπος κειμένου, πάπυροι, αρχαίες λατινικές μεταφράσεις κ.ά.), έχοντας ως στόχο τους την εγγύτερη δυνατή προσέγγιση του αρχικού κειμένου (original text) της Καινής Διαθήκης, και όχι την αποκατάσταση του «ζωντανού κειμένου» (living text) στο πλαίσιο της βυζαντινής παράδοσης· β) θα ερευνήσει και θα αναδείξει ένα σημαντικό τμήμα της παράδοσης της αρχαίας Εκκλησίας, το οποίο ως τώρα δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς· γ) θα προσφέρει ουσιαστικές υπηρεσίες κυρίως στις ελληνόφωνες Ορθόδοξες Εκκλησίες συμβάλλοντας στην επανέκδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης που χρησιμοποιείται στην καθημερινή λειτουργική τους πράξη· δ) θα προβάλει σε διεθνές επιστημονικό επίπεδο την τεράστιας πολιτιστικής αξίας και σημασίας κληρονομιά των ελληνικών χειρογράφων της Καινής Διαθήκης.
Διευθυντές του Τομέα ορίστηκαν με την ως άνω απόφαση οι εκ των μελών του Δ.Σ. της ΑΘΣ: (1) Χρήστος Καρακόλης, Αν. Καθηγητής Καινής Διαθήκης Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Εκδοτικής Επιτροπής των κριτικών εκδόσεων της Καινής Διαθήκης “Nestle-Aland” και “Greek New Testament”, μέλος της Επιτροπής Επιστημονικών Εκδόσεων της Γερμανικής Βιβλικής Εταιρίας, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Studiorum Novi Testamenti Societas και αντιπρόεδρος της Επιτροπής της για την ανάπτυξη της Καινής Διαθήκης στην Ανατολική Ευρώπη, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του περιοδικού Early Christianity, του Colloquium Oecumenicum Paulinum και του Colloquium Ioanneum. (2) Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, Επικ. Καθηγήτρια Καινής Διαθήκης στο ΑΠΘ, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της European Association of Biblical Studies, μέλος του Δ.Σ. της European Society of Women in Theological Research, μέλος της Society of Biblical Literature, του Colloquium Oecumenicum Paulinum και της Γενικής Συνέλευσης της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας.
3) Τομέας Κανονικής Θεολογίας
Ο Τομέας Κανονικής Θεολογίας ιδρύθηκε με απόφαση του Δ. Σ. της ΑΘΣ στην υπ’ αριθμ. 14/25-8-2014 συνεδρίασή του.
Ο Τομέας έχει σκοπό να ερευνήσει, να μελετήσει και να αναδείξει θέματα: α) Κανονογέννησης και Κανονογένεσης, β) Κανονικής Παραδόσεως και γ) Κανονικής Ερμηνευτικής.
Αναλυτικότερα, η τρίπτυχη αυτή έρευνα θα καλύψει συνολικά, από άποψη μελέτης, έρευνας σπουδής και ζωής της Εκκλησίας
α) το ευρύ φάσμα των δύο χιλιετιών, με σαφή κατ’ αρχάς επικέντρωση στις Κανονικές Πηγές που αναδύθηκαν συνοδικά στην πρώτη χιλιετία, την χιλιετία της κανονογέννησης, με εισαγωγικά και ιστορικά προλεγόμενα σε αυτήν, καθώς και κειμενικά ζητήματα και ζητήματα κριτικής των κανονικών κειμένων, για να μελετηθούν στη συνέχεια οι κανονικές προεκτάσεις και απορροές της, που εμπεριέχονται στις επόμενες δύο γενικές πτυχές έρευνας.
β) Θέματα Κανονικής Παραδόσεως της Εκκλησίας όπως (ενδεικτικά):
1. Ιστορία των έντυπων εκδόσεων των Ιερών Κανόνων (16ος-20ός αι.)
2. Οι Κανονικές Συλλογές Πηδάλιο και Σύνταγμα Ράλλη-Ποτλή (19ος αι.) της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η Μεταβυζαντινή Ερμηνευτική
3. Εκκλησιολογία και Διοικησιολογία των Ιερών Κανόνων
γ) Θέματα της Κανονικής Ερμηνευτικής στην σύγχρονη εποχή όπως (ενδεικτικά):
1. Σύγχρονα εκκλησιο-κανονικά ζητήματα
2. Πολιτεία, Ορθόδοξη Εκκλησία & Θρησκεύματα στην Ελλάδα / Ευρώπη / Οικουμένη
3. Κανονικό Δίκαιο και Διεθνής Πολιτική
Διευθυντής του Τομέα Κανονικής Θεολογίας ορίστηκε με την ως άνω απόφαση του Δ. Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών το μέλος του Δ. Σ. π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Ινστιτούτου Ορθόδοξης θεολογίας, «Άγιος Σέργιος» Παρισίων, Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών (EFOST), Κοσμήτωρ στο Θεολογικό Σεμινάριο «Άγιος Πλάτων Ταλλίνης» (Εσθονία), Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής των Γαλλικών Ορθόδοξων περιοδικών Contacts και Le Messager Orthodoxe (Παρίσι), και του Ορθόδοξου Εσθονικού περιοδικού Usk Ja Elu (Ταλλίν), Μέλος της Συνοδικής Επιτροπής Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων, Μέλος του Δ. Σ. του Διορθοδόξου Κέντρου της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (Πεντέλη).
4) Τομέας Διαθρησκειακών Σπουδών
Ο Τομέας Διαθρησκειακών Σπουδών ιδρύθηκε με απόφαση του Δ.Σ. της ΑΘΣ στην υπ’ αριθμ. 14/25-8-2014 συνεδρίασή του.
Ο Τομέας αυτός έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του πολύπλευρου θρησκευτικού φαινομένου στις επιμέρους σύγχρονες εκδηλώσεις του (με έμφαση στις πιο οικείες στον ελληνικό χώρο μονοθεϊστικές θρησκείες του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ) με την χρήση των κατάλληλων πορισμάτων της θρησκειολογικής έρευνας, όπως αυτή έχει διεθνώς αναπτυχθεί.
Η σπουδαιότητα της μελέτης του θρησκευτικού φαινομένου είναι προφανής τόσο διότι η θρησκεία αποτελεί βασική πτυχή της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης, συνυφασμένη με την ίδια την ταυτότητά της, όσο και επειδή η θρησκεία έχει διαχρονικά αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης από ποικίλες πλευρές με συνέπεια η κοινώς λεγόμενη «επιστροφή της θρησκείας» στον δημόσιο χώρο να χρωματίζεται συχνά με μελανά χρώματα.
Σε μια περίοδο όπου λιγότερο ή περισσότερο φαίνεται να πριμοδοτείται η μισαλλοδοξία και η βία, ο διάλογος μεταξύ των διαφόρων θρησκευτικών παραδόσεων μέσα στο πλαίσιο της σοβαρής επιστημονικής έρευνας αναφορικά με τη θέση της θρησκείας στον δημόσιο χώρο, θα μπορέσει να καλλιεργήσει όχι μόνο την αμοιβαία γνώση αλλά και να συμβάλει στην αρμονική και ειρηνική συνύπαρξη των επιμέρους ανθρώπων και παραδόσεων στον σύγχρονο πλουραλιστικό κόσμο. Πέραν των ανωτέρω, σκοπός του Τομέα θα είναι να αξιοποιήσει την μακραίωνη εμπειρία συμβίωσης των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και να εγκαινιάσει δράσεις και τράπεζες λόγου για την προαγωγή της καταλλαγής σε περιβάλλοντα θρησκευτικής ετερότητας.
Διευθύντρια του Τομέα Διαθρησκειακών Σπουδών ορίστηκε με την ως άνω απόφαση του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών το μέλος του Δ. Σ. Αγγελική Ζιάκα, Επικ. Καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ, Διδάσκουσα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ιδίου Πανεπιστημίου και στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, Επισκέπτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Τιμισοάρα (Ρουμανία) και του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα (Τουσκαλούσα, Η.Π.Α.), μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για την Αναβάθμιση της Θρησκευτικής Παιδείας των Ιεροδιδασκάλων του Ισλάμ (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων), ιδρυτικό μέλος και μέλος του Δ. Σ. της Scientific Association for Ibadism and Ibadi Studies, ιδρυτικό μέλος και μέλος του Δ. Σ. της Επιστημονικής Εταιρείας Σπουδών Μέσης Ανατολής, της Συμβουλευτικής Επιτροπής της Εκδοτικής Σειράς Ορθόδοξης Θεολογίας «Doxa & Praxis: Exploring Orthodox Theology» (WCC Publications, Geneva).
5) Τομέας Έρευνας, Διαχείρισης και Συντήρησης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και Κειμηλίων
Ο Τομέας έχει ως αντικείμενο τη συστηματική μελέτη, καταγραφή, συντήρηση και ανάδειξη των εκκλησιαστικών μνημείων και κειμηλίων (φορητές εικόνες, ξυλόγλυπτα, χειρόγραφα, αντικείμενα μικροτεχνίας) τόσο σε εθνικό όσο κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Η σύσταση εξειδικευμένης βιβλιοθήκης για την προώθηση της έρευνας, η οργάνωση ψηφιακού αρχείου καταγραφών μνημείων-αντικειμένων και ψηφιακού φωτογραφικού αρχείου, η μουσειογραφική μελέτη και ανάδειξη τοπικών συλλογών εικόνων-κειμηλίων, ο σχεδιασμός πολιτιστικών διαδρομών στο πλαίσιο της ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού της περιοχής, με στόχο τη γνωριμία του ευρύτερου κοινού με τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της Μαγνησίας, η ανάληψη ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η διοργάνωση επιστημονικών συνεδρίων σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς του Υπουργείου Πολιτισμού, της πανεπιστημιακής κοινότητας και της τοπικής αυτοδιοίκησης, περιλαμβάνονται στους κύριους στόχους του Τομέα.
Διευθύντρια του Τομέα Έρευνας, Διαχείρισης και Συντήρησης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και Κειμηλίων ορίστηκε με την ως άνω απόφαση του Δ.Σ. της ΑΘΣ η Μαρία Νάνου, Θεολόγος-Βυζαντινολόγος, ΜΑ Ιστορίας της Βυζαντινής Τέχνης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (Paris I-Panthéon-Sorbonne), Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
