Μοναστήρι Αρχάγγελου Μιχαήλ – Λεμεσός (Μονάγρι)

Το μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ βρίσκεται στα βορειοδυτικά του χωριού Μονάγρι και απέχει από αυτό πεντακόσια περίπου μέτρα.

Δεν είναι γνωστό το πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι, αλλά λειτουργούσε κατά την μεγαλύτερη περίοδο της τουρκοκρατίας.

Το μοναστήρι αναφέρεται από αρκετούς συγγραφείς, είναι καταγραμμένο στους κώδικες του κιτιακού θρόνου και σημειώνεται σε επιγραφές που υπάρχουν στο σωζόμενο μοναστήρι. Το 1736 υπήρχε, όπως φαίνεται από σημείωμα του μητροπολίτη Κιτίου Ιωαννικίου Β΄ στον κώδικα Α΄ της Μητρόπολης Κιτίου. Στο σημείωμα αυτό αναφέρονται και δύο μοναχοί.

Λίγο αργότερα μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τελείως το ναό και το μοναστήρι. Όπως αποδεικνύει η ολοκληρωτική καταστροφή, ο ναός και τα μοναστηριακά κτίρια ήταν ξυλόστεγα.
Το μοναστήρι και ο ναός ξανακτίστηκαν το 1740 με την φροντίδα και δαπάνη του Μητροπολίτη Κιτίου Μακαρίου Α. Η πληροφορία της ανακαίνισης, δίνεται από επιγραφή που βρίσκεται σε τοιχογραφία, πάνω από την δυτική θύρα του ναού.

Βέβαια η ανοικοδόμηση του δεν συμπληρώθηκε το 1740. Τα μοναστηριακά κτίρια κτίστηκαν το 1744 όπως αναφέρει επιγραφή πάνω από την θύρα ενός κελιού του διώροφου μοναστηριακού κτιρίου.

Κατά την περίοδο της ανακαίνισης της Μονής προϊστάμενος στη Μονή ήταν ο παπα-Άνθιμος. Μέσα από τους κώδικες της Μητρόπολης Κιτίου γίνονται γνωστά και τα ονόματα άλλων
δύο μοναχών της Μονής, του ιερομόναχου Κοσμά και τους Γέροντα Σωφρόνιου.

Στις 10 Ιουλίου του 1871, όταν ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος παραιτήθηκε από τον κιτιακό θρόνο, η Ιερά Σύνοδος της εκκλησίας της Κύπρου, παραχώρησε στον αρχιερέα το μοναστήρι της Παναγίας Αμασγού και το μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, εκτός του μετοχίου στο χωριό Λιμνάτι, για να μπορέσει να ζήσει τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.

Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου είναι καταγραμμένη στον αρχιεπισκοπικό κώδικα. Κατά την παραμονή του στη Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, ο Μελέτιος Μοδινός ίδρυσε εκεί ελληνικό σχολείο και δίδασκε τα παιδιά του χωριού εκκλησιαστικά και ελληνικά γράμματα σε μια περίοδο που οι κάτοικοι ήταν όλοι λινομάμβακοι (φανερά Μωαμεθανοί και κρυφά Χριστιανοί).

Σε σημείωμα του Μητροπολίτη Μακαρίου αναφέρεται ότι το μοναστήρι, αν και ολιγάνθρωπο, είχε ακόμη μοναχούς. Το 1775 στο μοναστήρι υπήρχαν ένας ή δύο μοναχοί. Αργότερα όμως εγκαταλείφθηκε και η μητρόπολη το παραχωρούσε σε διάφορα πρόσωπα με ενοίκιο, με αποτέλεσμα βαθμιαία να ερειπωθεί.

Από την κτηματική περιουσία την οποία διέθετε, τόσο σε παρακείμενες περιοχές, όσο και από εκείνη του μετοχίου του χωριού Λιμνάτης, το μοναστήρι πρέπει να ήταν αξιόλογο και να επιτελούσε ουσιαστικό έργο προς όφελος των χριστιανών της περιοχής.

Μέσα από τους παλιούς κώδικες της Μητρόπολης Κιτίου, στην οποία υπαγόταν διοικητικά το μοναστήρι, φαίνεται η σημαντική περιουσία που βρισκόταν στην
κατοχή του κατά το έτος 1780.

Το μοναστήρι όπως το έκτισε ο Μητροπολίτης Μακάριος αποτελείται από την εκκλησία και ένα διώροφο μοναστηριακό κτίριο σε σχήμα Γ στη βόρεια και ανατολική πλευρά του ναού. Στην ανατολική πλευρά υπάρχει ένας ελιόμυλος.

Η εκκλησία είναι μικρή, μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη με προεξέχουσα ημικυκλική εσωτερικά και εξάπλευρη εξωτερικά αψίδα. Η καμάρα του ναού καλύπτεται με κεραμίδια.

Στο μέσο του δυτικού τοίχου του ναού υπάρχει πρόπυλο με ξύλινη στέγη και κεραμίδια που στηρίζεται σε δύο μαρμάρινες κολόνες με κορινθιακά κιονόκρανα παλαιοχριστιανικά.

Ισχυρές αντηρίδες στους μακρούς τοίχους που ενώνονται με χαμηλωμένα τόξα εξουδετερώνουν τις ωθήσεις της καμάρας του ναού και σχηματίζουν δύο τυφλά τόξα στο νότιο και το βόρειο τοίχο.

Η μοναδική είσοδος του ναού βρίσκεται στο μέσο του δυτικού τοίχου. Στις κολόνες που προέρχονται από παλαιότερο ναό, υπάρχουν υπολείμματα από αγιογραφίες.

Πάνω από την είσοδο σε μικρή αχιβάδα εικονίζεται ο Αρχάγγελος, και δεξιά του γονυπετής ο μητροπολίτης Μακάριος με μαύρη γενειάδα και μαλλιά. Στο μαρμάρινο υπέρθυρο, κάτω από την αχιβάδα, επιγραφή σε πέντε γραμμές αναφέρει την ανοικοδόμηση του ναού από τον Μητροπολίτη Μακάριο.

Στο αριστερό άκρο υπογράφει ο ζωγράφος Φιλάρετος που ζωγράφισε την αναθηματική τοιχογραφία το 1740.

Ο ίδιος ζωγράφος ζωγράφισε στην αχιβάδα της Πρόθεσης την «Αποκαθήλωση», όπως ο ίδιος την επιγράφει αλλά και την Άκρα Ταπείνωση που συνδυάζεται κατά περίεργο τρόπο με την δυτική εικονογραφία της Αγίας Τριάδος.

Στην τοιχογραφία αυτή εικονίζεται Θεός-Πατήρ μέσα σε νέφη από τα οποία κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα πάνω από το κεφάλι του Χριστού με τον ακάνθινο στέφανο και τα χέρια σταυρωμένα μπροστά. Σύντομη επιγραφή αποτελεί παράκληση του ζωγράφου Φιλάρετου στους ιερείς να τον μνημονεύουν κατά την προσκομιδή.

Ο Φιλάρετος ζωγράφισε ακόμη τον Αρχάγγελο Μιχαήλ σε αβαθή κόγχη στο νότιο τοίχο κοντά στο εικονοστάσιο, το 1746. Ίσως ο Φιλάρετος να ζωγράφισε ακόμη τον Απόστολο Παύλο στο νότιο τοίχο και τον Άγιο Δηχιανό και την Αγία Παρασκευή στον δυτικό τοίχο.

Στον νότιο τοίχο είναι ζωγραφισμένοι ο Άγιος Λάζαρος, ο Άγιος Βασίλειος, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ένας αδιάγνωστος ακόμη επίσκοπος, ένας ασκητής και ο Άγιος Αντώνιος.

Οι τελευταίες αυτές τοιχογραφίες όπως και μια τοιχογραφία με τον Επιτάφιο, πάνω από την δυτική θύρα, είναι έργα του ζωγράφου Σάββα Νικολάου που ζωγράφισε και τις περισσότερες εικόνες του εικονοστασίου το 1775.

 

Ο ζωγράφος αυτός πολύ κατώτερος του Φιλάρετου, ανέγραψε και μακρά επιγραφή στην ποδιά του τέμπλου κάτω από την εικόνα του αρχαγγέλου στο νοτιότερο άκρο του εικονοστασίου όπου μνημονεύεται ξανά η ανοικοδόμηση του ναού και του μοναστηριού από τον μητροπολίτη Μακάριο και την διακόσμηση του τέμπλου με δαπάνη του μοναστηριού με την επίβλεψη του δευτερεύοντος ιεροδιακόνου Ιωακείμ.

Δίπλα στην επιγραφή εικονίζεται όρθιος ο μητροπολίτης Μακάριος, γέροντας πλέον και δεξιότερα ο Ιωακείμ.

Στα πρόσφατα χρόνια, το ερειπωμένο μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, παραχωρήθηκε από τον πρώην Μητροπολίτη Λεμεσού, σε ζεύγος Άγγλων καλλιτεχνών, οι οποίοι το ανακαίνισαν και το φρόντιζαν.

Σήμερα το μοναστήρι ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού και το επαναλειτούργησε ως μοναστήρι με ηγούμενο τον Αρχιμανδρίτη Γεννάδιο.